Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- 6eprici3 KeniciM
| Ka3ipri
жагдайына жазушыныц к е ц ш толмайды: «Ka3ipri казак т ш н щ жагдайын ойлаганда, менщ кез алдыма кеп жылдар кершген жайдактап, куйрык-жалынан айрылган, аркасы ошактай жауыр, эбден кaнжiлiк болып, терт аягынан б1рдей туралап калган тулпар елестейдЬ Сол жудеп-жадаган жуйр1кт1 кергенде, «сеш тулпардьщ басы деп ш айтар, меш Толыбай сыншыныц баласы деп юм айтар?» дегендей, ermin жылагьщ келедЬ). Ал, шьш мэншде казак т ш кандай ед1? «Казак Tini - езшщ даласындай мол шшшген, жайдары да жалпак тш. Оган кысьшып-кымтырылу, асьнып-аптыгу, ерш ушынан uIYлдipлeп-былдыpлay мулде жат... Казак ce3i кашанда даланьщ коцыр жел 1 ндей ацкылдап, ерюн ecin турады. Казак тш нщ биязы макамы - домбыраныц кумб1р каккан сазындай. Аскак эуен дш п - шыркап салар эншдей. Шешендердщ аузынан шыккан кара сездщ езшде елецге 6eprici3 KeniciM, шггей уйлескен ыр гак болады. Сез бен сез, дыбыс пен дыбыс езара уйкасып, жымдасьш жатады. Тывдаушысын б1рден уйытып экететш осы ундеспк пен эсем ыргак кулак тубшде хрустальдай сыцгыр- лап, казак тшш сулу да сикырлы eTin керсетедЬ) («Казак эдебиетЬ), 04.06.1993). Кабдештщ тусщщрушше, тш карым-катынас куралы гана емес, «Tin сол улттыц тарихы, басып еткен жолы, мшез-кулкы, салт-сана, дш-иманы, 6ip сезбен айтканда, жаны деуге болады. Тщщ алмастыру - жанынды алмастырумен б1рдей. Дуниеде ана тш н щ адамга бе- репн рахат-лэззатыныц орнын баска ешнэрсе толтыра алмайды. Кейде казак болып туганыц ymiH жэне элемдеп ец бай, ец сулу тшде сейлегешц ymiH ез1цщ бакытты сезшесщ. Казак Tini - шын шебердщ колынан шыккан домбыра тэргда. Шерте бшгенге шанагьгаан саулаган агыл-тегш куй сыйлайды да, ой конбаган олакка сыр ушыгын устатпайды» (сонда). Автор ка зак тшш толыкканды мемлекетпк тш ету ушш ел президентшен, парламенттен бастап, бар лык мемлекетпк жуйеде казащпа сейлеуд! мшдеттеу кажет деп бшедг «Казак эдебиеп» газет1 башкурттыц белгш когам кайраткер1 Зэки Валидидщ eMipiMeH кыскаша таныстырып, оныц кецес уюметшщ кудалауынан кашып, елшен кетерде жазган коштасу хатын «Тщцен, дшнен айрьшмаццар!» деген такырьшпен басыпты. З.Валидидщ тур- Ki бэйтсрегшщ 6ip бутагы башкурттарга арнап айткан есиет сездершщ казакка да жат емес екен дт KepiHin тур. Ертещн ойлаган 3p6ip азаматтыц есшде журер осы 6ip сездерге назар ауцаральщ. Онда тшге катысты мынадай ойлар айтьшган: «1. Жастарды, ул-кыздарыцызды ана тш н де окытыцыздар. Олардан галымдар мен техни- калык мамандарды кеб 1 рек даярлауга куш салыцыздар... 2. Дщщ коргацыздар. Тщщ сактацыздар. Кайткен кунде де дш мен тшден айрьшманыздар. Оздерда дш мен тшден, яки, ултгы устап туратын непзп ею устьшнан айырудыц букш ки гур- кы амал-айласы жасалады. Барша ынта-ыкьшастарьщызды дан мен тщц коргауга жумсацыздар. Егер зацныц купп жетш жатса, зац жузшде, ал жетпей жатса, зацнан тыс жасырын куресуге эрекеттешщздер» («Казак эдебиетЬ), 09.04.1996). Кезшде шетелдердщ баспасез беттервде «Казакстанда орыстандыру саясаты ете каркынды ж урп зш п жатыр» (1958), «Казакстандагы улттык мектептердщ саны кемш барады» (1964) деп, дабыл каккан З.Валидидщ елмен кош тасу хатын казакшалап, алгысезбен усынган «Казак эдебиетшщ» бул адымы - куптарльщ. С.Жушсов макаласьшьщ такьфыбьш айкайлатып, «Басбузарга сот бар, ал тшбузарга ше?» - деп койыпты. Мунда сездердщ 9cipece шетген енген терминдерд1 орынды колдануга шакьфады. «TLniMisfli бас-басымызга жулмалап, кекпарга салуды коялык. Tinre еркелж те, бузакылык та журмейдЬ) («Казак эдебиетЬ), 20.05.1994) - дей келш, бул мэселеде аса сактык пен жуйелш к 410 Дандай ЫСК^АЩЛЫ кажет екен дтн ескертедЬ Макала «Иэ, тш тазалыгы, тш байлыгы жеке бастьщ камына, дэ режесше багынбайды, ол - халык и г ш т , мемлекет байлыгы, улт казынасы. Улт казынасына суык колды сукпай, оныц байи, дами тусуше, кадари хал 1 м 1 зше атсалысу - анамыздыц, ата- тепмвдщ алдындагы азаматтык саналы борышымыз» (сонда) - деген мацызды да ой салар- лык жолдармен аякталган. С.Балгабаевтыц «Тагы да тш туралы» макаласын «Казак эдебие- и » газеп айкара бетке басыпты. Макалада Казакстанныц мемлекеттк т ш саналатын казак тш н щ Ka3ipri жай-куш элеуметтк тургыдан жан-жакты сараланган. «Халыктыц тэуелскздь гшщ ец басты б ел п а - оныц ана т ш , улттык мэдениет! Казак халкы XX гасырдыц соцына карай тэу ел азд тн альш, тарих сахнасьша шыкты.Сол ce6emi де «дэл Ka3ipri урпак - бакытгы урпак». Бул - осы жылдарда улт ушш куресте батыл пшрлер1мен жаркырай кер1нген талантты жазушы Марат Кабанбайдыц ойы. Десе де «Бшге Каган, Култепн, Тоныкек тусында хатка тускен кестел1 тшм1зд1 кейб1реулердщ менсшбей ылги да сойылга жыгып, кан кустырып келген отаршы тш н е жармасканымыз не жорьщ? Мынадай киын-кыстау кезд1 пайдаланып, ез тш щ ц езге улттьщ тш н е зорлап тацу - мына мазасыз гасырда баска 6ip де 6ip елдщ басына туспген сумдык. Бул тебе шашыццы т к тур- гызатын, жауыца да тшемейтш саткындык пен надандьщты Keinipce, казак кана кепйредЬ> («Казак эдебиет!», 6.01.1995) - деп, намыска шаба ун каткан жазушы. Марат тш, руханият- тагы жагдайды ашык айтып, «бis ана типм п бен жер1м1зге ие болып, улт болып, тарих сахнасында каламыз ба, жок элде АКШ-тагы ундютер тэр1зд! тек этнографтар гана кызыга- тын раритет, музейлк халыкка айналамыз ба, мше, мэселе куш бугш ш еш ш п жатыр... Осы урымтал туста ана тшнд1 баска теуш, жер1щп езгеге сатып, ултыцнан безшу - алдымен, ть рвдей елу, соцынан казак репнде мэцгш кке мулдем кету деген сез... Рухани тэу ел азд к - ец алдымен, тш т э у е л а зд т . Калганыныц бэр! осыдан туындайды» (сонда) - деп, мэселеш тетес1нен кояды, улт жанашырларын улттьщ болашагы ушш куреске шакырады. Озшщ ана тш , улттык мэдениет1 жок ел ешкашан да егеменд1 ел бола алмайды. Болуы мумкш де емес. Ягни, казак халкы болашакта ез ана тшш сактап, дамыта алмаса, кундердщ куш ез ал дына жеке мемлекет болып eMip суруш токтатады... Дуниедеп барлык халык тэуелшздкке кшм 1 м кек, тамагым ток болсын деп кана емес, KepiciHme, ец алдымен, улттык кад1р-касиетш, мэдениетш, ана тшш сактап калу ymiH ум- тылады. Сондыктан да кез-келген мемлекет езш щ территориялык тутастыгын гана емес, улттык мэдениетш, салт-дэстурш, ана тш н де айрыкша ыждагаттылыкпен коргайды» («Ка зак эдебиетЬ), 14.05.1996). Султанэл1 халкыныц осындай улттык муддесш экономиканыц курбаны eTin ж1беруге Ty6ipiMeH карсы: «Халыкты улт репнде жоюга апарып урындыратын мундай экономикалык дамудыц 6i3re не Keperi бар?» Жазушы айтар непзп ойларын темендегше ернектеген: «Bip сезбен айтканда, Казакстан ныц 6yriHri тэуелаздтне муддел1 eKeHiMi3 рас болса, онда ец алдымен, казак халкыньщ улт тык мэдениеп, улттык салт-дэстурш, ана т ш н дамытуга куш салганымыз жен... Егер б!здщ эркайсымыз ез1м1з умтьшмасак, улттьщ кащр-касиет1м1зд1, ана тшм1зд1 эркай- сымыз e3iMi3 коргамасак, онда айтьш, жазып журген арман-максаттарымыздыц бэр) - бос киял. Ондай жагдайда Ka3ipri т э у е л а зд к алганымыз да, ана т ш м п г е мемлекеттк мэртебе бергешм1з де - 6spi эншешн уакытша ж е т к т к болмак» (сонда). С.Балгабаев казак тш нщ , казак халкыньщ болашагына улкен умилен карайды. С.Оразалинов «Соцгы жылдардагы кубьшыстар, нарыктык карым-катынас, экономикалык аласапыран, бурыннан калыптаскан жуйешц ыдырауы, кункерю камы мен тоз-тоз божан улт тык интеллигенция, казак тш н щ алтын казыгы саналатын ауылдыц ipreci ыдырап, жокшы- лыкка ушырауы, улттык рухани казынасын сактауга деген уюметтщ салгырт саясаты, ка- былданган зандардыц орындалмауы казак тш н щ кайтадан кулдырауына экелш сокты» («Ка зак эдебиетЬ), 21.05.1996) - деп, казак тш нщ сол кездеп хал-ахуалына терещрек уцшген. Tin халыктьщ гасырлар бойы жасаган рухани байлыгыныц мэйеп, билеп-тестеудщ к¥ралы, улт тык M3pre6eci екендтн айта келш, «Халкымыздыц келешеп Tini мен ж ервде гой. Теюпздер оны канша тукырткысы келсе де асыл пышак кап тубшде жатпайды. Куш ертец-ак ез жер1м13- де кепш шктщ тш не айналып керкемдк жиеп кещп, оны уйренген журтты тацыркатар ке- piKTiMi3 болар» (сонда) - деген ойын бшд1редЬ Султан осы газеттщ Tunnici Болат Жетекбаймен сухбатында «Казак т ш н мецгеру казак- стандык патриотизмнщ курамдас белiri» санаган. Ол «сайып келгенде, тш билш дегешм1з, |