Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган

490
Дандай ЫСЦАЦУЛЫ
тозган журт екен-ay деген туц ш с емес, жирешш кана» - деп, багалаган. 0cipece, «казак 
халкыньщ улттык рухьшыц б1рден-б1р айкын Kepimci, элемдк децгейдеп эулие Абай еамше 
келенке туармек былганыш эрекетида калай багалау керек?.. 
0 H e p i
гана емес, eMipi де мэцгшк 
улп, адамдьщ пен адалдьщтан гана жаралган, мшез1 кесек, болмысы м ш аз улы Абайга сон- 
шама куйе жагып отырып, артыц куыс, «Жазмыш» деген дереказ, жалгыз сезбен кутылып 
кеткщ келедЬ> - деп, Кадырдьщ Абай туралы «арагыцды да ппкен», «наша тартса, кайтш кшэ 
тагасыц?» - дегенш «жалалы 
O T ipiK » 
санайды. Осындай жолдарды жазып отырган авторга 
«Сонда сенщ осыншама имансыздыгыц да «жазмыш» па?» - деп, катты кетедг
«HipiM» туралы «Ютаптыц жалпы курылымы туралы айтар болсак, мунда не хронология- 
лык, не такырыптык жуйе жок, элденендей композициялык жел1 де байкалмайды, ameyip 
мыйдай араласып жаткан койыртпак» - деген.
Мухтар «И1р1мд1» осылай багалап алган соц, ондагы жэйттерд1 санамалап жатпай, б1рден 
тек ТЕсенберлин туралы айткандарына шуйшедг 1лияс туралы ютаптыц 9 жершде айтыл- 
гандарды тугелдей уз1щц реннде келпре отырып, осыларда артьщ-кем санайтын тустарын 
нактылы дэлелдермен терюке шыгарады. Кадырга «ец басты кателкщ - 1лияс Есенберлин 
туралы айтылган мынау тогыз белек эцгтмец - тугел 
eripk. 
Жай гана емес, быксыган есек емес, 
кепе-кернеу жала. Тугел ойдан шыгарьшган. Бурмаланган, эс1реленген, Tepin алынган емес, 
бастан-аяк думше киялдан туган кисынсыз 
O T ipiK » 
- дейдг
М.Магауин Кадырдьщ I.Есенберлин туралы жазгандарына тым катал бага берген: «Ал 
ещц, I.Есенберлин турасындагы мына, жеке езще гана ти есш жазбаларыц баягыдан он, жуз 
есе артьщ кунэ. Адам алдындагы гана емес, эдебиет алдындагы, казак халкыныц XX гасыр­
дагы рухани тарихы алдындагы. Сыпайылап айтканда, елден уят болды... Булшген icri ту- 
зеуге болады. Ол ymiH баскасын кере жатарсыц, дэл осы «естелйстщ» 1лияс Есенберлинге 
катысты баптарын Kepi айналдырып, кайта жаз. Кайыра капсырып, жацадан жазарда мынау 
казак деген халкыцнан, 1лекецнщ к!м екенш бшетш каламгер кауымнан KemipiM, ец бас- 
тысы - ардагер аксакалдыц ешпес рухынан кешу сурап, жаздым-жацьшдым макала шыгар... 
Ойткеш, ceHin ютабында... 6api бьшыгып, бэр! былганып жатыр!».
Озше айтыжан ауыр айыптарга Кадырдьщ жауаптары «Эулие Есенберлинще адами Есен- 
берлишмд1 айырбастагым келмейдЬ) («Жас алаш», 19.08.2004) деген такырыппен жарык 
кордь Б1рден ацгарылатын нэрсе: Кадыр езше тагылган юнэлардыц б1рде-б1рш мойында- 
майды, сондыктан KemipiM сурамайды; ез пшрлершде калатьщдыгьш дэлелдейдг Timi М.Ма- 
гауиннщ айткандарын TepicTen, оган карсы «Шабуьшга» шыккан.
Кадыр да макаласын «Курметп Мухтар!» - деп бастап, б1рден «Сен маган eMip бойы екпе ар- 
тумен келесщ. Кит етсец болды, себепазден-себепаз кшэ тагасыц» - деп, мэселеге тура юркжен.
М.Магауиннщ койган н еп зп ю н эа I.Есенберлинге катысты болса, Кадыр оган «Ьлияс 
Есенберлин туралы менщ шюрлер1мнщ калыптасуына акикат кана себепкер. 0 з щ айткан- 
дай, мен ол ккзден ешкандай зиян керген жокпын. BipaK солай екен деп, шындыкты калай 
айтпай, капай жазбай тура аламыз?.. Замандас эрштестер1мнщ шынайы портретш жасау - не- 
ri3ri максатым. Б1ржакты болмау, сыцаржак болмау - принцишм. Сейте тура кергешмд1 кер- 
меген больш, еспгешмд1 еспмеген больш, калай ж эдкейлк гстей аламын?! Калай кабьшдасам, 
солай суретгед1м... Мен шындыктан жалтармайтын, сьшнан корка коймайтын казакпын. Тек, 
дурысын айт. Ал Сен бурмалайсыц» - дей келш, «Менщ Есенберлинге байланысты каламым- 
нан шыккан эр сез, эр сейлем - жуз пайыз акикат. Тунып турган шындык. Бул узвдшердщ 
растыгына Куран устап турып ант-су iiue аламын!» - деп, жауап берген. Бул сездердщ шы- 
найылыгына сенпщ з келедг Сонда окырман I.Есенберлин туралы айтылган Мухтар мен 
Кадыр пш рлерш щ кайсысын кабьшдайды? EKeyi де мен гана шындыкты айтып отырмын 
деп, айткандарынан кайтпайды. Бул жердеп шындык осы ею шюрдщ арасында жатса керек. 
М.Магауин ГЕсенберлищц nip тутса, К.Мырза-Эл1 карапайым, жумыр басты пенденщ 6ipi 
ретшде кабьшдайды. Бул турасында Кадыр «Ал, сен ол Kicim пайгамбар тутады екенсщ -
тут! Эулие керед1 екенац - кер! Солай жаз!.. Саган да, маган да ез Есенберлишм1збен кал­
ган дурыс шыгар. Сенщ эулие Есенберлинще мен ез1мнщ адами Есенберлишмд1 айырбаста­
гым келмейдЬ> - деш i.
М.Магауиннщ макаласы бастан-аяк каткыл тонмен, Кадырды «имансыз» атап, тукырту- 
мен жазылса, К-Мырза Эл
1
де «ececiH» ж1бермейдг [.Есенберлинге катысты жауабын 6epin 
алган соц, енд! оныц езшщ жеке басьша тшседг «Жулдыз» журналына редактор бола отырып,

Эдеби сын тарихы
491
(азак эдебиеп ymiH ештеце тындырган жоксьщ, «тапканыц - жалгыз Бекдшда! Оньщ e3i 
каца дарын емес, «Жулдыздыц» босагасында журген эдеби бомж» - дейдг
«Жас алаштьщ» тутас 6ip бетш алган «Карсы макаланьщ» жартысы М.Магауиннщ жеке 
5ас кемшшктерш казбалауга арналган. Сейтш. сен 6ipeyre акыл айтпак тугип, ез жешьда 
кендеп ал дегещц ангаргкан. Сездщ салмагьш сезе бшетш Кадыр да Мухтар хакында айткан- 
5
а, аянып калмаган; кызды-кыздымен кызьш 
ти(Д
1
еркше ж1берш, ж ^ер ш алады: «Ал сен 
je ктедщ? ... сен кара бастьщ камымен кеттщ. Сенщ н еп зп творчествон - журтпен, езщ жек 
керетш адамдармен есеп айырысуга арналды.
Сенщ журналыц, езщ усак-туйекп (рушьшдьщты, жуз1шлд1кп) коздырганша, ултка ка- 
цау-кадау мэселелерд1 неге кетермейд!?.. Айтайын дегешм, усак-туйекп терпштеп, есектщ 
шын кесегенше, казакка ортак эцпмеш неге айтпаймыз?.. Уакыттыц бэрш узыннан - еш, 
кыскадан кек алуга ж1бергенше. журналыцды прштуд1 ойламайсьщ ба?.. Сен «Жулдыз» 
журналын жэне ез колындагы абырой-бшпкн сол жалпак табан техникага айналдырып, 
асфальтты емес, эрштестервд1 таптадьщ. Ойткеш, сенщ каупщ - дарынды тулгалар! Сенщ 
шщ - ете тар. Bipeyain табысына агьшан жарьшып, 6ip куанганынды кергем жок! Керюшше, 
жаксы нэрсе байкап калсац, ертенш кете жаздайсьщ!» Осы пшрше дэлел ретшде М.Магауин- 
нщ А.Сейд
1
мбек, К-Салгарин, М.Шаханов сиякты каламгерлердщ шыгармашылыктары ха- 
вднда айткан сыни пшрлерш алга тарткан.
Кыза-кыза келе Кадыр пзгшд1 мулдем еркше ж!беред1; «Мухтар! Сен болмысьщмен дик­
тат ж т т с щ . ©те ез1мшшсщ! Мен - сездщ жаксы магынасында кенпр1мпаз адаммын. 0 з
болмысыца байланысты Kecin-iiiiuecin, журттьщ бэрш менщ кез1ммен Kepin, менщ кулагым- 
мен ecTin, менщ акылыммен корытынды жасасын деп, талап етесщ. Сонда маган кез бен 
кулакты жэне акылды Кудай не ушш берд1? Екшнп Магауин болу ушш бе? Жок, бауырым! 
Екшш1 Магауищц айтамыз, екшин Абай да болгым келмейдк Ойткеш, eKiHmi болу деген 
кайталау, кеиирме болу деген сез. Сондыктан не болса да, ез1м боп калганым абзал».
Кашан да екшш катты, мысы басып туратын М.Магаушад осылайша тукыртып алган соц 
барып «Эйтсе де бул мэселеге улкен ю сш к, байсалды парасатпен карайтын болсак, 6i3 екеу- 
Mi3 жагаласа кетеин ештеце жок... Алды-артымызга кез ж уприп, ойланайык. Ашу - душпан. 
акыл - дос... Кай кезде сырласкыц келсе, мен сол кезге дайынмын. Bip гана тш епм - тырнак 
астынан 
Kip 
1здеп кереп не? ... мен - сешн душпаныц емеспш... Артык кеткендер1 болса, 
ез1ме кайыра сал. Мен оларды акылдыц алауына лактырып, ертеп жйеремш» - деп, езш де, 
карсыласын да сабырга шакырып, арада болган юке е к ш ш бищргендей куй танытады.
Казак эдебиетшщ кешбасшыларыныц, аксакалдарыныц 6ipiHe айналган М.Магауин мен 
К.Мырза 0лш щ ГЕсенберлин туралы пш рталасы туралы осылайша 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: