Х.Суйшшэлиев. Казак эдебиетшщ тарихы. А., 1997, 852-бет

ддеби сын тарихы
13
сез табылмай калган жагдайда, кейб!р парсы, немесе араб сездерш»19 пайдаланудыц epciniri 
жок деп бшдь
Сонымен улы агартушы, жазушы Ы.Алтынсариннщ букш шыгармашылык жолы оныц 
агартушыльщ кызметшен туындап отырган. Ол эдебиет жайлы арнайы макала жазбаганымен 
де, оныц ецбектершде агартушыльщ, педагогтк багытта барынша жаркырап кершген эдеби 
сыншылык кезкарастары айкын кершедь
Казак халкыныц улы акыны Абай Кунанбаев - XIX гасырдагы р т т ь щ поэзияны аскар бшкке 
шыгарган аса 
ipi 
эдеби кубылыс. Поээияныц когамда алатын орнына, оныц н еп зп максаты 
мен м вдетш е мулдем жацаша кезкараспен келш, эдебиетп прогресшш багытка бастады. 
Сейтш казак елещн идеялык жэне керкемдк жагынан когамдык рухани дамудыц озьщ децгеш 
дэрежесше дешн кетерд1 Казак поэзиясьшыц гасырлар бойгы дэстурл1 дамуына элем дк эдеби 
урдютердщ ец уздщ улгшерш керсетш, казак поэзиясына жаца сапалар экелд1; еркендеудщ 
ешмд1 жолына 
rycipfli. 
Жалпы, Абай - тумысынан сыншыл акын. Тума талант дана Абай елец 
Tyrini, 
букш 
eMipre 
сын кез1мен караган. 0м1рдеп келецс1зд1ктерд1, жeтeciздiктepдi аяусыз 
сынап отырган. Абайдыц шыгармашылыгын сыншыл реализмге жаткызып келгендтм1з де 
сондыктан. Абай поэзиясын бшкке кетерш турган басты касиетшшщ 
6ipi 
- осы 
eMipre, 
енерге 
сын кезкараспен карап, п р ш т к г щ мэнш, мацызын, максатын жанаша керкем дк тэсшдермен 
кемел кесгелей бшу. Акын елецдершдеп 
eMipre 
туралы зертгеулер де б1ршама эцгтме больш жур.
Акынньщ жалпы сулулык атаулыга, ягни эстетикалык кезкарастары да айрыкша назар 
аударарльщ. Абай елендершде казак угымыныц идеалды бейнелер1 тугелдей жасалынган. 
Абай жырлаган казактыц сулу кыздары, ер жiгiттepi - улттьщ талгамныц бшк эталондары. 
Нагыз тулпар «шокпардай кекш бар, камыс кулакгы» болып келедь Казак поэзиясында «ер 
канаты - тулпардыц» Тайбурыл сиякты элем дк эдебиетте тендеа жок классикалык yrniiiepi 
жасалынган. Солардыц ш ш д е тулпардыц сырткы туркын Абай суреттеген «атгыц сыны» 
елещнщ алатын орны ерекше. «Кар - аппак, бурют - кара, TYЛкi - кызыл, уксайды каса сулу 
шомылганга», «Сен жаралы жолбарыс ец мен кшктщ латы ед1м», «Кактаган ак кумютей кец 
маццайлы, аласы аз кара кез нур жайнайды» деген сиякты бейнел1 т1ркестер Абай эстетика- 
сыныц бшк болмысын ацгартады.
Абайдыц сез 
eHepi 
жайлы пшрлер1 б ей н ел ш п м ен ой тер ец д ш п м ен ерекшеленед1. 
Сондыктан да оны казак эдебиетшде философиялык-эстетикальщ сынныц н епзш калап, 
калыптастырушы деп батыл айтуга болады.
Абай ем1рде езге де, езгеге де катал талаптар койып отырган. бнермен айналыскан 
акынныц ffliiiepi, балалары, туыстары - барлыгы дерлк елендерше алгаш рет Абайдыц сынына 
етк1зш отыру - дэстур болтан. Абайдыц e3i де ез елендерше к е ц ш толмай турл1 тэсшдермен 
журтылыльщтьщ сынына салып отырган. Абай кырыкка дешн елещн ез атынан жариялама- 
ган. 0лец жазбагандьщтан емес, елещ езш е унамагандыктан. елецдерш досы Кекбайга 
«6epin», оны журтгыц калай кабылдаганын бакылаган. К еш ш лктщ
nkipiH 
ескерш, елендерш 
техникальщ жагынан жетищ рш, жалыкпай жумыс жасауыныц нэтижесшде барып, елеццер1 
кемелдене тускен, акын Абайдыц елендер1 сыншыл Абайдыц кецш нен шыга бастаган.
Абай казак поэзиясыныц классип болумен 6ipre сыншылык керкем ойды барынша бикке 
кетерген эдебиет сыншысы да бола бщщ. Онын поэзиясыныц шыцьша шыгуы езше деш нп 
казак акындарыныц елевдерше, одан калды элем дк эдебиетке сын кез1мен карап, уздогшен 
уйренш, соларды жацаша улттык топыракта жузеге асыруыныц нэтижесшде болды. Жалпы 
казак акындарыныц ш ш де сез енерше Абайдай бшк талаптар коя бшген акын жок десе де 
болгандай. Керек десещз, Абай езше деш нп казак поэзиясына, 

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: