Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
ДандайЫСКЛЩЛЫ болмайтындыгын ескертедь «Абай» романын неше рет кайталап окысам - сонша, эрдайым жаца 6ip
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- 6 ip iH m i
| 194
ДандайЫСКЛЩЛЫ болмайтындыгын ескертедь «Абай» романын неше рет кайталап окысам - сонша, эрдайым жаца 6ip ой, жана 6ip керкемдк, бурын окыганда байкалмай кеткен терендк табам... «Абай» романы ен алдымен, ец ipi жазушымыз Мухтардыц жиырма бес жылга толган жазушылык ецбегшщ непзп корытындысы сиякты. Эдебиеттщ эр саласында, эр кезде, эр жолмен айтылып келген ойларыныц саркьш куйган шалкары осы «Абай» дер едам («Суреткер парызы». Алматы. 1970, 160-6.) - деген журекжарды nkipiH бйвдредь «Абайдай» шыгарма бул кунге дешнп, бугшп казак эдебиетшде болган емес» - дей келш, романныц керкемдк, образдык жуйеа, композициялык курылымы жайлы толымды ойлар айтты. Еабит штапты бастан-аяк мактай бермеген, e3i байкаган кейб1р кемшипктерд1 де санамалап керсеткен. Е.Муареповтыц «Абай» жайлы nkipnepi темендепше тужырымд алган: «Абай» романы бугш п казак совет эдебиетшщ жаца белц бул - «роман» деген улкен угыныска толык жауап беретш казак эдебиетшдеп 6 ip iH m i роман. «Абай» - шын магына- сында Европалык озык эдебиеттердщ шскен, сыналган у л п ам ен жазылган роман. «Абай» - тарихи-когамдьщ тартыстарга курылган, шын магынасындагы казак халкыныц 6ip дэу1рдеп шын OMipiH, е з д т н тугел керсете алатын роман. Ел eMipiH керсетемш деген енбектер, кай дэу1рд1 алса да, осындай терец, осындай шын, осындай акылды, осындай н эзк ce3iMMeH жазьшатын болсын. Казактыц эр жазушысы «Абай» аркылы эдебиетсм1з жаца 6ip сатыга кетершгенш ескерш, колына калам алганда, сол сатыга кетер1луд1 арман етсе екен деймш» (сонда, 174-6.). Бул жолдардан жас талант Heci Е.Мус^реповтын казактыц тагы 6ip даркан дарын и еи М.Эуезов- тыц елмес туындысы «Абай» романыныц керкем дк куат-касиеттерш алгашкылардыц 6ipi болып дэл керсете б ш ген д т кершедь М.Эуезовтыц «Абай» романыныц алгашкы кггабыныц шыгуы казак эдеби ой-niKipiHiH жан-жакты толыгып, кемелдене rycyiHe, керкем туындыныц керкем дк, жанрлык сыр-си- патгарына уцше тусш, ж т талдауьша айтарлыктай ыкпал еткен елеуш окига болды. Сонымен 6ipre эдеби сынныц енер туындысына деген талап пен талгамыныц артып, эдеби дамудыц алдында турган кандай да 6ip мэселе болмасын, керкеменердщ бшк принциптер 1 тургысы- нан шеше алатындыгын да байкатты. Согыс жылдары казак эдебиеттануында еткеннщ мэдени мураларына назар Ke6ipeK белш- дь Жауды жецу ушш советтк патриотизм туралы жылтыр сездердщ аздык ететш! байкалып, халыктыц рухын кетеретш улы куш - улт батырларыньщ ел коргаудагы ерлктерш у л п ету Колга алынды. Бурындары жабык болып келген улттык батырлар, батырлык эпостар колга алынып, зерттелше бастады. Осы кезде Tinri орыс отаршылдарына карсы Kypecin еткен Кенесары Касымулы туралы да макалалар шыга бастады. 1943 жылы б елгш орыс галымдары Грековтыц, Дружининнщ, Кучкиннщ, Бернштамныц, Панкратованьщ, Вяткиннщ катысуымен, Казакстан Компартиясы ОК-нщ хатшысы М.Эбд1халыков пен белгш галым А.Панкратова- ньщ редакциясын баскаруымен «Казак ССР тарихы» жарык керди Осы кггапка Кенесары козгалысы туралы тарауды Е.Бекмаханов жазды. «Казак ССР тарихыныц» эдебиетке катыс ты тарауларын М.Эуезов, С.Муканов, Е.Ысмайылов, Б.Кенжебаев жазысты. Согыс жылдарында бурындары тыйым салынып келген улттык батырлардыц ел коргау iciitfleri ерл1ктер1 насихатталып, олар туралы тарихи жэне эпостык жырлар жарияланды. Ка зак халкыныц тарихын зерттеу icrepi колга алынып, батырлык салты жайлы ецбектер едэу1р кершд1. М.Акынжановтыц «Казак халкынын жауынгерлк дэстуро> («Социалистк Казакстан», 1941, 12 казан), Х.Эдшгереевтыц «Казак халкыныц курылу тарихы туралы» («Социалистк Казакстан», 1941, 18 мамыр), Е.Ысмайыловтыц «1916 жылгы кетерш ске катысушылардыц кейб1р жауынгерлк салты» («Социалистк Казакстан», 1941, 14 кыркуйек), Б.Кенжебаевтыц «Абылай» («Социалистк Казакстан», 1942, 15 кацтар), С.Мукановтыц «Батырлык салт» («Социалиспк Казакстан», 1942,7 караша), Е.Муареповтыц «Батырлар урпагы» («Социалис т к Казакстан», 1942, 17 караша) сиякты макалаларда казак халкыныц еткеш тарихи жэне эдеби деректер непзшде эртурл! кырларымен эцпмелещц. Сондай-ак Сырым Датулы, Иса- тай Тайманулы, Махамбет бтемкулы туралы да макалалар жарык кердь Осы кездердеп эдеби сында согыс такырыбыныц казак эдебиетшде nrepinyi басты та- кырыпка айналды. С.Айтмукановтыц «1916 жылгы кетерш с жэне поэзия» («Эдебиет жэне искусство», 1941, №2), Б.Кенжебаевтыц «КаИарлы сез камал бузады» («Социалиспк Казакстан», |