Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| KepiHici
(явление). Эдебиеттщ, оньщ шпнде керкем эдебиетпц теп - мазмуны. Керкем эдебиеттщ толып жаткан Typi (проза, поэзия, драматургия, оныц белшектерО бар. С.Муканов керкем шыгарманьщ 6ipiHini («мен»), еюшш («сен») yniimni («ол») жактан жазылуынан «турдЬ> кермейдь Ол эдеби туындыны осылайша ж1ктеп карастыруга мулдем карсы. Эйткеш, «шыгармадагы «мен» мен «ол» е й адам емес. Олар 6ip-aK адам: «мен» - автор, «ол» - осы автордыц идеясы». Тур туралы мэселенщ керкем шыгарманьщ 6ipimni, екшпп, ушшнп жакпен баяндалуымен байланыстырьшып каралуыныц езш дурыс санамаган Сэбит А.Сулейменовтщ макаласында эдебиетке, когамга катысты айтылган ойларыныц барльнына дерлк карсы. «Турдщ жаны - мазмун», «Марксизм гылымы керкем эдебиеттщ мазмуны мен турш тутас алып карайды, сонда мазмунды турден емес, турд1 мазмуннан шыгарады. Тур - шыгарманьщ сырткы KepiHici гана. Оныц жанды жэне дэщц сапасы - мазмунында. Керкем эдебиеттщ заман тшегшде, партия тшегше жауап бере алу, алмауы да мазмунга байланысты. Мазмунсыз тур - жансыз тур. Турдщ жаны мазмунда» - деген тужырыммен туйшделген. К.Ь1скаков Аскардыц макаласына орай келемд1 макала жазып, онымен ой жарыстырды. «Ел1ктеу ме, жок муктаждык па?» («Жулдыз», 1963, №5) деп сурай такырып койылган макалада Кал и хан жалпы эцпменщ керкем эдебиетгеп тур жайында болганын куптаганмен А.Сулейменовтщ оны «мен», «ол» тургысынан гана сез етуше косыла бермейда: «Жок, Аскар, бул ею карасац да epci. Неге? Эйткеш тур, жацашылдык жазушыныц 6ipunni жакпен, ушшпн жакпен немесе екеу1мен де жазуында гана ма екен?» Сондай-ак, ол Аскардыц казак прозасында «мен» жок дегешмен де келюпейдг «KepiciHme, осы б1зде кейшкер атынан сейлеу кебешп кета, авторльщ баяндауга кешсек кайтед 1 деген эцпмелер жш естш п жур гой». Мысалга Б.Майлиннщ, F.MycipenoBTiH GipiHini жактан жазылган шыгармаларын мысалга келт1рш, «б 1 здщ; прозада 6ipimni жактьщ классикальщ ynrici жасалды деген тужырымга келуге бола ма? Болады» дейдк Калихан «Аскар, б1здеп 1 здену, тур кораштыгын казбалайсыц да, эдебиет!м 1 з- дщ осы агыл-тегш боп жаткан байлыгына келгенде кез1щц таре жумасыц» - деп к1нэлайды. Калихан казак прозасындагы соцгы кездердеп Hruiiicri icTepflin, онда да 6ipmmi жактан жазылган шыгармалардыц катарында Б.Сокпакбаевтыц «Балальщ шакка саяхат», С.Жун1сов- тщ «Эжем мен емш1 жэне дэркер», С.Шэймерденовтщ «Мезгш», F.MycipenoBriH «Сез жок, соныц i3flepi» туындыларын атаган. Автордыц ойынша, мэселе кай жакта жазылуында емес, шеберл1кте. «Форманыц кай Typi болмасын, тшд1ц шешуш1 м1ндет аткаратыны хак... Демек, тшд1ц тш1н табу керек. Ол ушш енер керек. К-Ыскаков макаласыныц Heri3ri ой туйпп «Эц- riMe тек «мен»-де, «ол»-да гана емес, туптеп келгенде шеберл1кте» - дегенге сайган. Осы мэселеге орай З.Сержкдлиев «Ойлы доска айтар сез» («Жулдыз», 1963, №8) атты айтыс макала жазды. Автор мэселенщ койылымын куптаганымен де Аскар мен Калиханныц кеп пш рлер 1 не кумэнмен карап, етюр полемикага барган. «Ал эцпме непзшен стиль, дэу1р тацбасы, ерекшелш касиеттер, баяндау формасыныц кубьшу табигаты туралы болгандыктан, гасырга тэн форма, тур белекпп, заманга, дэу 1 рге тэн тэсш д к сипаттар кандай, дэстурдщ жацашылдык улгшер1мен баюы, молыгуы калай, казак прозасыныц бул мэселеге катысын калай TyciHeMi3, к)мде кандай улгшер бар, неш дамытып, неге иек артуымыз керек?» - niKip алысу осы багытта журу керек болса, шын мэншде, олай болмай, керкем шыгарма 6ipimni, eKiHmi, ymiHuii жактыц кайсысымен жазылганы дурыс деген тец1ректен узап шыга алмаган. Зейнолла eKi автордьщ ез пш рлерш дэлелдеу уплн элем, казак эдебиеттершен узаксонар мысалдар кеяттрштенш де жен кере бермейд1. Олардьщ улылыгы кай жакпен жазылгандыгына байланысты емес. Кай жакпен жазса да «Гомер де - улы, Бальзак та - улы, Толстой да - улы, Эуезов те - улы». «Мэселе бул жерден б1здщ авгорпарымьодыц 6ipimni жакпен, жалпы «мешьмен, Эдеби сын тарихы 283 ез атынан баяндау тэсш мен жазгандыгында емес, гэп ец алдымен, шыгарма непзщде жат кан материал табигатына, эр шыгарманыц ез характерше орай кандай тур таба бшгещцгшде болса керек. Юмшц кай шыгармасында кай тэсш, кай форма кандай рел аткарып тур, калай ойнайды - мше, мэселенщ бар сыры осында болуга тшс. З.Серккалиев «Жалгыз «мен»-мен мудцел1 белеске шыгу киын. Жазушы каласа да, калама- са да суреттеу аясы тарыла бередь Жалгыз «ол» да жеткшюпз. Герой мен автор арасындагы байланыс у зш п кап отырады». «Ал, Толстойдыц e3i ушшпп жакка бару ce6e6i, тещрегше 6ip адамньщ кез1мен емес, жуз адамньщ кез1мен карау ушш. Букш халыктыц, калыц колдыц ic-эрекет, карым-катынасы аркылы, кажетп жершде окигага ез 1 тарихшы, esi философ, ез1 моралист, публицист ретшде ткелей араласып, оган орыс когамыныц шындыгын кец масштабта, эпикалык планда жырлау кажет болды» деген сиякты пш рлерш «Баяндау фор- масы баягы 6ip куйде, бэз-баягы калпында емес, гасырлар бойы «мен» мен «ол» турленш, байып, жаца сипаттармен молыгып келед!.. .Уакытгыц етуше, заманныц езгеруше байланыс ты тш де байып, тазарып, жацарып отыратыны сиякты, жалпы баяндау т э с ш де кырланып, байып, кубылып, жаца улгшермен молыгып, м у м к ш д т н кецейте беред1, жаца кырлары ашылады» деген жолдармен туйшдейдг Э.Кекшбаев казак поэзиясындагы дэстур мен жацашылдык мэселесш козгаган «Дэстур мен дэу1р» («Жулдыз», 1963, №6) атгы макаласында «Б1з жацалык туралы сез козгасак, ка зак елещнщ байыргы жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|