Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
| 6ipiH-6ipi
шындап, 6ipiH 6ipi бшктете бередЬ) деп, оныц та- бигатыныц сан сыпатты ек ен дтн е назар ауцарады. Р.Берд1баев та соцгы жылдар сынында сандьщ та, сапалык та шгершеу болганын нактылы мысалдармен атап айтады. «Эдебиет сыны api гылыми, эр! енердщ касиетш бойына дарыта бшсе Hri... Сыншы шгершпл дуниетаныммен карулануы керек. Ал керкем эдебиет шыгарма лары туралы сын e3i де жатык тартымды тшмен жазылуы тшс. ... сыншыга бэршен бурын азаматтык тургыныц 6epiKTiri, эдебиеттщ ортак муддесш жеке адамдар «беделшен» жогары коя бшетш кажырлы табандыльщ керепрек» деп, сынныц api гылыми, spi керкем болуымен 6ipre сыншыныц принципшш, кемш ш к атаулыга карсы курескер болуына аса мэн бердк Казак эдеби сыныныц тарихын зерттеп журген Т.Кэкшев те эдеби уд ерктеп сынныц peni арта тускендитн, ец алдымен, оган деген кезкарастыц езгере бастаганын жаксылыкка балай- ды. Солай бола тура «Эш де болса сьшда эстетикалык терендк жепспейдо, агынан жарьшьш, эдш н айтуга бара бермейтш Ke3iMi3 жок емес. ... сын - енер, енер болганда оцайлыкпен мойындала коятын, журттыц бэр! кол коятын енер емес, бар дарын, куатынды сарка жумсай- тын, талас-тартыс, дау-дамайдыц додасына тусш, ой-niKip сайысында шыцдалатын енер». «Децгелек столдын» басында пшрлескен эдеби сыныньщ кешбасында журген уш сыншы- ныц - М.Каратаевтыц, Р.Берд!баевтыц, Т.Кэкшевтщ пшрлершен сын саласыныц жай-кушн, езекп ещрлерш, жепспктер! мен жетшпеушшктерш бш прлкпен байкап, ортага салганын керем1з. Сынды ейту керек, буйту керек деп, тек ауызбен орак орып коймай, ездер! де осы салада не тындьфганын, алдагы жоспарларын айтып, ортага салган. «Казак эдебиеп» (23.06.1978) газетшщ «Сын шын болсын» айдарымен бершген топтама материалдарында да казак эдеби сыныньщ мэселелер! кещнен козгалды. М.Сергалиевтщ «Кемел niicipi кенерЬ>, Т.Токбергеновтщ «Бшктер аласармаса екен», С.Эипмбаевтыц «Bip проблема, бес толгам» макалаларьш айкара бетке берш, 1972 жылгы сьш туралы каулыдан кешн жыл сайьш шыгып келе жаткан «Уакыт жэне каламгер» сын жинактарыныц бес томын талкьшаган. К-Кугтыбаевтыц «теревдк те, шеберл!к те керек» атты макаласында («Казак эдебиет!», 30.03.1979) жетшсшпп жылдардагы эдеби сынга байыппен кез салу бар. Автордыц пайым- дауынша, «Казак эдебиет!нде де сын бар, сыншы да жеткшкт!. Сын жауынгер жанр репнде эдебиепм!здщ барлаушысынан талдаушысына, 6ipfleH-6ip талгампаз насихатшысына айнал ды... Керкемдк, ш еберлк сынга да ауадай кажет... Гэп келемде гана емес, ойдыц mpiMi мен ажарында!.. Сынга да шалкар шабыт кажет. Жаксы сынды жаксы шыгарма тудырады. T3yip туынды сыншыга канат б т р е д ц оныц ой-киялын шарыктатып, эсем дк элeмiнe жетелейд!». Мэселеге осы тургыдан келш, соцгы жылдардагы Э.Тэж!баевтыц лирика, драматургия, Ш.Елеукенов пен А.Нагыметовтщ проза, Кыдыровтыц поэзия туралы макалаларын ерекше атап етед!. «Эдебиеттанудыц кейб!р мэселелершде» («Социалистк Казакстан», 14.02.1979) Э.Дер- бкэлин казак эдебиетшщ тарихын терендеп зерттеу мэселесш кетеред!. Оныц пш рш ш е, «Эдебиеттщ тарихын гасырларга белш карау - шартты принцип. Ойткеш, эдебиеттщ сапа лык 63repicTepi мен жалпы ecyi ap6ip жаца гасырга байланысты емес, халыктыц рухани eMipiMeH, когамдык даму жолдарымен байланысты... Енд! эдебиет тарихын терендей зерт теу кезшде сол жалгастыкты жалац уакыт аркылы емес, эдебиеттщ езше гана тэн керкем д к б у п н д к пен жалгастык аркылы дэлелдеу!м1з керек». 1972 жылдыц 25 кацтарында кабылданган каулыда «С оци али стк реализм енерш щ революциялык, адамгершшк муратгарын орныктыруда, буржуазияльщ «жаппай мэдениет» дегенн!ц жэне декаденттш агымдардыц реакцияшыл мэнш эшкерелеуде, эдебиет пен енердеп неше килы маркстк емес кезкарастарга ревизионистк, эстетикалык концепцияларга карсы куресте сын эл! де болса жеткш кн дэрежеде белсенд! жэне дэйекп бола бермейдЬ деп, атап керсетшген болатын. «Сынныц борышы - Ka3ipri керкемд!к процестервдел кубылыстарга, тенденциялар мен зандылыктарга терец талдау жасау, партиялылык пен халыктыц лениндк 308 Дандай ЫСК4ЦУЛЫ принциптерш ныгайтуга унем1 кемектесу, совет енерш щ идеяльщ, эстетикалык дэрежеа жогары болуы жолында куресу, буржуазиялык идеологияга табандылыкпен карсы шыгу» («Жулдыз», 1972, №3) - деп, мшдеттед1. Агьшдагы эдеби сында партияныц осы 6ip нускауы удайы басшылыкка алынып отырды. Бул ретте тарихты жазганды еткещц ацсау, улттык тур- мы с-ирш ш к суреттелсе, ултшылдык саналып, айыпталып келд!. Жетшсшпп жылдардагы казак эдеби сыны жалпы эдеби удерюте прогресшш рол аткаруымен 6ipre, улттык эдебие- ™1здщ улттык жолмен дамуына, ултгьщ сипатыныц жетше тусуше тоскауыл койьш отыр- ганы да жасырын емес. Эдебиеттщ партиялылыгы, хальщтыгы принципш басшылыкка аламыз деп, эдеби сын ныц кей тустарда эпербакандыкка, ур да жык солакайшылыкка, совет ушметшщ, отаршыл- дьщ саясатгьщ идеологиялык колшокпарына айналган кездер1 де кездесп. Социалистк реализм эдебиетшщ теориясы аукымында eMip сурген жетшсшпп жылдардагы казак эдеби сыны- ныц элеуметтк сипаты айкын болды. Алпысыншы жылдардан бастап, курт каркын алган тарихи такырыпка жазылган керкем туындылар калыц окырманныц ойынан шыгып, улттык сананыц оянуына айтарльщтай ыкпал жасай бастады. ¥лттьщ сана-сез!мнщ калыптаса бастауы ic жузшде баска улттарга отаршылдык саясат журпзш отырган Кецес умметс ушш аса катерльтугын. Жазушыларды бугшп социализмнщ салтанат курган eMipiH жазуга, замандас бейнесш жасауга шакырган ундеулер эдеби сынныц н еп зп лейтмотив! болганымен де когамныц рухани даму зандылык- тары халыктыц ез тарихын бшуге деген кулшынысын токтата алмады. Осындай рухани кажеттш кп камтамасыз ету максатымен тарихи шындыкты керкемдк тургыдан игеру мак- сатында казак эдебиеп б1ршама табыстарга жетп. Кецес уюметшщ алга койган идеологиялык максатгарымен уйлесе бермейтш, рухани ем1рде жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|