eMipi  мен шыгармашылыгын  eMip

370
Дандай ЫС1{А1\¥ЛЫ
саралау мшдеттерш алга койды. Э.Мендекенщ «Ознад езщ таны» такырыбындагы макаласы 
«Тарихымызды таразыласак» айдарымен бершген. Автор халык аузында журген Мушздо 0те- 
ген айтыпты деген «Жут - жеп агайынды болса, апат - алты агайынды. Bipbnui апат - алауыз- 
дык, eKiHniici - содырлык, yniiHHiici - коркактык, TepriHHiici - бакастык, 6eciHuiici - бей- 
гамдьщ, алтыншысы жэне ен жаманы - шыдамсыздьщ» деген данальщ сезш келпре отырьш, 
энпмеш осыныц алтыншысынан бастап, ары карай е р б т п экеткен: «Жадысыздыкка жол 
бермеу1м!з ушш азаматтык тарих ымыздьщ, эдеби-мэдени тарнхымыздьщ ен бойьшдагы енегел1 
iciMi3re де, екшшгп iciMi3re де, кесек iciMi3re де, кемш iciMi3re де удайы оралып отыруымыз -
шарт. 0ткешм1зге «етп-кетп» деп кулыксыз карауга ешкайсымыздьщ хакымыз да, кукымыз 
да жок. Тарнхымыздьщ тагылымдьщ мэнш айкындайтын жэне сол аркьшы есер урпакты 
пайымсыздыктан, парыксыздьщтан сактандыратын, аягын жацсак басудан коргайтын 
т е л
1 
куш - акнкат, тек кана акикат» («Казак эдебиеп», 05.01.1990).
Эм1рхан еткен тарихымызда орын алган келецаз жагдайлардьщ, ултжанды каламгерлер­
дщ 
кугын керу1н1н шындыгын айтуга шакырады. Шынайы шындыкты айту аркьшы барып, 
ез1м1зд! ез1м1з таннмыз, «кешепм1з тугенделмей, бугш пмЬ буннделмейдЬ> (Кошке Кемецге-
ров) деген ой туйедь
Тарих гылымдарыньщ доеторы Талас Омарбеков макаласьщца «Сталин кайтыс болганнан 
кешнп онжылдыктьщ жылуы мен туманына» токталды. Оныц пайымдауынша, осы кездерде 
«интернационализмге адал екендштерш ic жузшде дэлелдеуге тырыскан кешнп республика 
басшылары да Брежневтщ «Лениндк багытынан» айнымады. Дегенмен, 50-mi жылдардьщ 
еюшш жаргысында кезшде кудаланган улттык интеллигенция еюлдерш багалауга жол ашылды. 
Мысалы, Б.Кенжебаевтьщ, М.Каратаевтьщ, Б.Шалабаевтьщ, Т.Нуртазиннщ табысты ецбек етш 
жургеш айтьша бастады. Е.Ысмайьшовтыц «Акындар» ютабына, Т.Нуртазиннщ «С.Муканов» 
атты ецбегше зацды да лайыкты багалар берщц. К-И.Сэтбаевтын, М.О.Эуезовтщ Лениндк сый- 
лыктарга ие болуы еткендеп екшшггердщ орнын толтыргандай едЬ> (Т.Омарбеков. Жылымык. 
«Лениншш жас», 19.01.1990). Макалада елушнп жэне алпысыншы жылдардыц ортасында 
орын алган жылымык одан кешнп кездерде жалгаспай калгандыгына назар аударады. «Ал­
да токыраудыц туцгиык толкындары, эм1ршш, эюмшш э д к п кайтадан жарыкка шыгармак 
болып, буыркана тулап жатты» (сонда).
А лаш тщ аристары а к ш ш соц, олардьщ ем\р\ мен шшармашылыгымен ташстыруды
максат туткан материалдар баспасез бетшде жуйел1 турде берш п турды. «Казак эдебиеп» 
газеп акталгандарга тутастай номер, беттер арнады. Осы газеттщ 1988 жылгы 22 желтоксан- 
дагы санында Ж.Аймауытовтьщ 1928 жылдыц З-шш кантарында ез колымен жазган ав- 
тобиографиясын, С.Кудаштыц «Казак акыны Магжан Жумабаев», М.Эуезовпц «Ахацньщ елу 
жылдык тойы» макалаларын берген. Осы газеттщ жаца жылдык номершде М.Жумабаевгьщ 
елендерш айкара бетке, сондай-ак Ж.Аймауытовтыц «Энпп» эцпмесш (К-Мухаметжановтын 
аныктамасымен), А.Байтурсыновтыц «Казактыц бас акынын» жариялаган. 6-шы кацтарда 
алаш ардагерлерш актаган каулымен 6ipre М.Жумабаевтыц «Акан cepi», Ж.Аймауытовтьщ 
«Аударма туралы», «Суцкар жыры», сонымен катар С.Шэймерденовтщ, Р.Сыздыкованыц, 
Р.Нургалиевтщ макалалары басылган. Ж.Аймауытовтыц «Магжанньщ акындыгы туралы» 
макаласын да окырмандарга таныстырган осы газет («Казак эдебиеп», 20.01.1989).
Осы кезде 
жарык 
керген Букетов пен Карасартовтыц «Бшмед1м Шэкэр1мд1 и м атканын» 
(«Казак эдебиеп», 10.02.1989), Э.Мендекенщ «Ултшылдык д едк не ушш?» («Казак эдебиеп»,
03.03.1989), К.Мухамеджановтыц «Кудай» деген сезден кудай сактасын» («Казак эдебиеп»,
17.03.1989), «М1ржакып Дулатов» («Казак эдебиеп», 28.07.1989), Т.Мустафиннщ «Сыр 
дэптерЬ> («Казак эдебиеп», 14.04.1989), Р.Нургалиевтщ «Алып бэйтерек» («Казак эдебиен»,
21.04.1989), К-Мырзалиевтщ «Кулшыну мен туншыгу» («Казак эдебиеп», 28.04.1989), 
Э.Эбш евтщ «Жан сезЬ> («Казак эдебиеп», 28.04.1989), Б.Койшыбаевтьщ «Э.Бекейханов» 
(«Казак эдебиен», 09.06.1989), Г.Бельгердщ «Аймауытов айшыктары» («Казак эдебиеп»,
30.03.1990), Б.Бегалиевтщ «Аймауытовтьщ буркеншк аттары» («Казак эдебиетЬ), 30.03.1990), 
З.Акышевтщ «Жусшбек жэне оныц Карткожасы» («Жулдыз», 1990, №8), Д.Ыскаковтыц 
«Акбшек элемЬ> («Жулдыз», 1990, №8), «37 жьш ойраны» («Жалын», 1991, №1), Б.Эбд1газиев- 
тщ «Акьшныц аскак унЬ> («Жалын», 1990, №5), Д.Досжановтыц «Байтурсынов калай айьшты 
болды?» («Казак эдебиеп», 17.05.1991), Д.Эппмханулыньщ «Жусшбектщ сыншылыгы туралы»

Эдеби сын тарихы
371
(«Казак эдебиеп», 29.11.1991), К -Ж устовнн «Магжанньщ ш е б е р л т » («Жулдыз», 1991, 
№11), Ж.Ысмагуловтыц «М1ржакып Дулатов туралы сез» («Жулдыз», 1991, №2), Ш.Елеу­
кеновтщ «Магжанньщ алгашкы сотталуы» («Жулдыз», 1991, №4), Ш.Елеукеновтщ «Сагын- 
дырган сулу жыр» («Социалиспк Казакстан», 21.12.1989), М.Магауиннщ «Сез наркы - елен 
ернеп» («Казак эдебиетЬ), 24.08.1990), М.Базарбаевтьщ «Шэкэр^м акын» («Жулдыз», 1989, 
№12), Б.Сарбалаевтьщ «Бес бэйтерек» («Казак эдебиеп», 23.7.1990) т.б. макалаларында апаш 
кайраткерлершщ тупгасы казак эдебиетшде жаркырай тусп.
С.Сэдуакасовтыц «Эдебиет эцпмелерЬ) («Казак эдебиетЬ), 12.05.1989), К-Кемецгеровтьщ 
«Керкем эдебиет туралы» («Казак эдебиеп», 21.07.1989), Ш.Кудайбердиевтщ «Казактьщ 
кайдан шыкканы» («Казак эдебиетЬ), 14.09.1990), М.Дулатовтьщ «Казак тш н щ муцы» («Ка­
зак эдебиетЬ), 28.07.1989), т.б. туындылары баспасез бетшде окырмандарымен кауышты.
«Жалын» журналы «0лд1 деуге бола ма, айтьщдаршы» айдарымен М.Дулатовка (1989, №5), 
Ж.Аймауытовка (1989, №3), С.Сэдуакасовка (1990, №3), т.б. арнап топтама материалдар бердЬ
Г.Бельгер «Аймауытов айшыктары» дегенде, оньщ тш керкемдкш айтып отыр. Ол «Казак­
тьщ тупаз-тунгиык сез байлыгын аямай, емш-еркш колданган Аймауытов творчествосыньщ 
озык улгшершен 
613
уйрененн тагылым-тэрбие де аз емес. Эаресе, сез деген ппрюндо орайын 
келпрш, орнын тауып колданган жагдайда муныц куда рет-куш i элемет екенш Абайдан, 
Эуезовтен кешн мен ещц мше, Аймауытовтан Kepin отырмын. Мен ез)мд1 казак жазушылары- 
ныц бар-бар шыгармаларын кез бен кецшден еттазген, анау-мынауга селт етпейтш кэркесте 
окушы санаймын. Шынында да, каз1р анау-мынаумен б1зд! тац калдыру киын да. Ал Ай- 
мауытовггы окыганда, 
epkci3 
тац каласыц. Аймауытовтьщ 
9cipece 
сез кестеа, айшыкты эшекей 
тип кэркесте окушыныц езш б1рден баурап, ушрш экетедЬ Шын магынасында, эстетикалык 
лэззат алып, шынайы сез
1
мге беленеаз...
Аймауытов прозасындагы психологиялык шр1мдер, 
iimci 
монологгар, сюжет куру сипаты, 
гупганы муешдеу, сомдау тэсш, композиция жасаудаш зерделшп - оньщ ез заманыньщ озык 
улгш Ьэм мэдениетп, аса 
ipi 
реалист суреткер екенше б1рден 
6ip 
айгак» («Казак эдебиеп»,
30.03.1990) - деп жазады. Жус1пбект1ц тш жауЬарларынан кептеген мысалдар келпре оты­
рып, оньщ шын мэншдеп сез 
3eprepi 
болганына кез жетюзедЬ
М.Эл1мбаевтьщ «Магжанды окыганда» атты 3cceci акынныц халкына кайта оралган 
Магжандай акынныц рухы алдындагы жан толганысы icneirec. Бугш п куннщ акыны казак­
тыц улы акыныныц шыгармашьшыгы жайлы теб
1
рене сыр шертедц акындык куд^ретше тац 
калады. Мысалы, М.Жумабаевтын «Едшде» елещн «Турльтусп фильмге тушршген ашык 
бояулы пейзаж - езендьелке, орман-тогай, жасыл бел, жасанган дала! Баскаша багалауыц 
мумкш емес. Бэр
1
де етене, ежелден ыстык, кез жауын алар шырайлы штрихтер, eM ip-npnk 
уз1ктер1! Кемел керкемдк! «Сутке тойган марка», «Тушр-тушр малта», «Кылмьщдаган кал- 
ка», «Мойнындагы алка» кыздан баска жерден таппайтын супу сурет» («Жальш», 1990, №5) -
деп багалапты. Осы сиякты Музафар акын езше унаган елендерш келпрш отырып, журек- 
жарды пшрлерш бивдрген.
«Магжанды окыганда» мынадай ойлармен туюнделген: «Тауцай талант Магжан - казак 
халкыныц куцпрт тартпас мэцгш к мактанышы, ол эр! кептщ журек жарасындай умытылмас 
екш ш -

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: