I. АВТОМОБИЛЬ  ЖӘНЕ ОНЫ ПАЙДАЛАНУ, ЖӨНДЕУ

Электрлiк  жабдықтардық жұмысы мен негiзгi сызбасы. Автомобильдiң қалыпты жұмыс iстеуі үшiн кейбiр қызметтер электр қуатын пайдаланып атқарылады. Карбюраторлы қозғалтқышта цилиндрдегi жанармайды тұтандыру. Қозғалтқышты iскe қосу автомобиль алдын жарықтандыру және iшкi салонды, құралдарды. тетiктердi iскe қосу және қосымша ақпараттық жұмыс тeтiктepiн iскe қосу үшiн электр жүйесi қажет болады. Барлық электр аппаратурасы мен құралдар. жүйе. тетiктердi iскe қосу үшiн де ток көзi қажет болады.

Барлық электр құралдары мен аппараттар. ток  көзiн қоса есептегенде автомобильдiң  электр жүйесін құрайды. Қызметiне қарай автомобильдiң барлық электрлiк жабдықтарын eкі түрге бөлуге болады: электр ток кезi-барлықэлектр желiсi мен жүйе аппараттарын ток кезiмен қамтамасыз ету және ток кезiн тұтынушы.

Қозғалтқышты iскe қосу - қозғалтқышты iскe қосу барысында иiндi бiлiктi айналдырып және поршеньдi шектiк нүктелерiнен қозғау үшін цилиндрдегi жанғыш қоспаны сығып, оған оттықтан ұшқұш берiп. алғашқы оталдыру жұмысын атқару.

Жарықтандыру  және бөлгi беру - жолды жарықтандыру, салонды жарықтандыру. өлшем көрсеткiшiн көрсету,бұрылу, кейбiр әрекеттерден хабар беру.Бақылау-өлшеу құралдарын iскe қосу және де қосымша аппараттарды iскe қосу.

Тәртiп бойынша  барлық құралдарды ток кезiмен қоректендiру үшiн турақты ток көзi - 12 және 24 В кернеулi ток пайдаланылады және барлық тұтынушы құралдар. жүйе осыған есептелiнедi. Сонымен бiрге бiр желiлi ток кезi, екiншi желi болып автомобильдiң темiрден тұратын тетіктepi пайдаланылады. Қазiргi күн де ток кезiнiң тepic полюсi осы темір қораппен бөлшектерiне жалғанады.

Автомобильде eкi түрдегi ток көзi пайдаланылады:

Электр құуатына айналдырады. Генераторбарлық тұтынушыларды қозғалтқыш жұмыс iстеп тұрган кезде ток көзiмен қамтамасыз етедi. Мысалға, "Нива" автомобилiнде айналмалы ток көздерi Г-221 генераторы орналасқаңОл статордан (қозғалмайтын орамада, онда айналмалы ток индукцияланадық және қозғалыстағы магнит өpiciн туғызушы ротордан турады. Генератор роторы eкi шариктi подшипникке отырғызылады. Ал генератор шкивi арқылы қозгалтқыш иiндi бiлiгiндегi шкивтен бөлдiк берiлiспен жетек алып айналады.

Генератор ток  түзеткiш (выпрямитель) блоктан тұрады, ол1 айналмалы токты тұрақты тоққа айналдырады.Аккумулятор батареясы химиялық энергияны электр энергиясына айналдырады. Аккумулятор тұтынушыларды қозғалтқыш жұмыс iстемей турғанда ток көзiмен қоректендiредi. Автомобильдерде мысалға БСТ-55П аккүумулятор батареясы қойылады. Батарея келесi сипаттамада болады: қорғасынды-қышқылды, стартерлiк. 12 Вкернеулi. сыйымдылыгы 55 А/саг.

Тараmу  бiлiгi. Тарату бiлiгiнiңжәтегiн көбiне тicтi нeмece шынжырлы берiлiс түрiнде жасайды. Ticтi берілiсте тарату бiлiгiнiң алдыңғы басына дөңғелек орнатады. Ал иiндi бiлiк шестернясымен (тістi жәтегiмен) байланыстырылып бекiтiледi. Дыбыс азайту мақсатында тicтepiн қисық етiп әр турлi материалдардан жасайды. Жинау кезiнде тiстi дөңғелектер бөлгiлерi бойыншабайланыстыра бекiтiледi. Шынжырлы берiлiс тicтi берiлiске қараганда дыбысты аз шығарады. Шынжырлы жәтек тарату бiлiгi жоғарыда орналасқанда тиiмдi болады. ВА3-21011 автомобилiнде тарату бiлiгi қозғалтқышқақпағына арнайы қорапқа орнатылады. Бiлiктiн алдыңғы жағына жәтектегi жұлдызша қондырылыпол eкi қатарлы шынжыр арқылы иiндi бiлiк жұлдызшасынан жетек алады.