Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| You don't do harm me.
I am a student now. We shall play tennis evеry evening . Кўриниб турибдики, ўзбек тилидаги кўмакчи феъл билан инглиз тилидаги «Аuxiliary verbs» ёрдамчи (кўмакчи) феъл моҳиятан бир-бирига яқин восита эмас. Тил ўрганишга киришган ҳар бир йигит-қиз мактаб давридаёқ ўзбекча матндаги ҳаракат тарзи шакли маъносини инглиз тилига ўгириш муаммосига дуч келади ва қизиқиб қолади. Маълумки, ҳаракат тарзи шакли қўшимча морфема қаторида турувчи грамматик шакл бўлганлиги боис, таржима қилувчи ўгиришда лексик маъно ифодаловчи янги бир мустақил лексема киритишга ботина олишмайди. Натижада: У кулиб юборди – У кулди He has laughed У қараб қолди – У қаради He has looked at... У келаёзди – У келди He has come каби ҳолат юзага келиши мумкин. Натижада ҳаракат тарзи шакли қатнашган ёки қатнашмаган гап ҳам инглиз тилига бир хил таржима қилиниши лозим бўлиб қолади. Юқорида таъкидлаганимиздек, ҳаракат тарзи шакли ўзбек тилининг зотий моҳиятини намоён этувчи онтологик хоссаси ҳисобланади. Демак, ҳаракат тарзи ўзбек тили табиатига хос экан, уни ўзга тилда, жумладан, инглиз тилида шунга яқин маъно ифодаловчи восита – гап кенгайтирувчи билан берилиши лозим бўлади. Бунинг учун эса ҳаракат тарзи шакли билан нутқий-контекстуал маънодошлик вазиятини юзага келтирувчи равишдан унумли фойдалана билиш зарур. Юқоридаги мисол қуйидагича ҳол кенгайтирувчиси билан тўлдирилиши мумкин. У кулиб юборди – He has laughed suddenly У қараб қолди – He looked gradually У келаёзди – .................................. Юқоридаги таҳлил таржимачиликда масаланинг бир томони, холос. 362 Уни бошқа восита орқали ҳам инглиз тилида бериш имконияти мавжуд. Бироқ қиёсланганда, грамматик шакл тизимидаги ҳаракат тарзи шакли туркий тил, жумладан, ўзбек тилининг «Муҳокамат ул-луғатайн»идан жой олувчи фактдан. Зероки юқорида келтирилган У келаёзди мисолини инглиз тилига муқобил тарзда, грамматик восита асосида ўгиришга уриниш ҳар қандай тил билувчи моҳир таржимон учун ҳам самарасиз натижа берса керак. Луғавий маънони сақлаш ҳаракат тарзи шаклида, шунингдек, - а/й ёки - (и)б шаклли равишдошда ҳам фарқланар экан, - а/й равишдош шаклининг етакчи феълни ўзидан кейин келган кўмакчи феълга тобора яқинлаштириб, қўшиш имкониятига мойиллигини кузатиш мумкин. Юқорида айтилган қарайвериб, ажралаёзди, кела олади, келаётибди каби фикримиз далили. Қўшимчалашиш қанчалик кучайиб борса, шунга мувофиқ, кўмакчи феъл ҳам луғавий маънони сақлаш имкониятидан айрила боради. Ҳаракат тарзи шакли грамматик хусусияти асосида таҳлил қилинганда, сўзшаклдан -а/й+кўр ўзига хос хусусиятни намоён этади. Одатда, кўр кўмакчи феълининг - а/й равишдош шакли билан валентлик имконияти фақат буйруқ майли доирасидагина учрайди. Кўр феълининг ўзи эса ҳамма вақт бўлишсиз формада қўлланади 1 . Масалан, Бу сирни ҳеч кимга айта кўрма (Ғайратий) . Маълум бўладики, -а/й+кўр тусланишга хосланмаган ҳаракат тарзи шакли бўлиб, унинг учун бўлишсизлик шакли нутқда ягона «яшаш имконияти» ҳисобланади. Шунга қиёсан ёз кўмакчи феъли таҳлил қилинганда, бунинг аксини кузатиш мумкин. Ёз кўмакчи феъли, асосан, бажарилиши лозим бўлган, лекин тўла бажарилмаган иш- ҳаракатни ифодаловчи феълга қўшимча маъно беради. Мазкур маъно, ўз- ўзидан, бўлишли-бўлишсизлик маъноси билан мувофиқ келмайди. Бу эса жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|