Ўзбекистон республикаси

III . Ҳар иккала қисми мустақил ҳолда ишлатилмайдиган

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Pdf көрінісі

бет	271/303
Дата	03.12.2023
өлшемі	3,07 Mb.
	#133510
түрі	Монография

1 ... 267 268 269 270 271 272 273 274 ... 303

Байланысты:
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397

Сифатнинг тузилишига кўра тури

III
.
Ҳар иккала қисми мустақил ҳолда ишлатилмайдиган
сифат
:
ажи-бужи, алоқ-чалоқ, пойинтар-сойинтар, ували-жували, ўпоқ-
сўпоқ, иланг-биланг
.
Бошқа туркумга хос сўз конверсия йўли билан сифатга ўтиши
мумкин. Бу сифатлашув дейилади. Сифатлашув тарихий жараён бўлиб,
бошқа сўз туркуми узоқ давр ўтиши билан сифатга айланиб боради.
Сифатлашув ҳодисаси лисоний табиатга эга.
1.
Жуфт ва такрорий отнинг сифатлашуви:
мош-гуруч, йўл-йўл, ранг-
баранг, хилма-хил.
2.
Ўзак ҳолидаги феълнинг сифатлашуви:
дайди, қари, чалкаш,
янглиш, туташ, аралаш
.

3.
Ҳаракат номи шаклидаги жуфт феъл:
олмоқ-солмоқ.
4.
Кесимлик шаклидаги феъл:
олди-қочди, куйди-пишди, туғди-
битди, илигузилди, ичакузди, супрақоқди.

Сифатнинг тузилишига кўра тури
. Сифат тузилишига кўра
содда
ва
мураккаб
бўлади. Содда сифат бир ўзакли бўлади:
оқ, ёзги, ақлли, беғубор,
тор
. Мураккаб сифат ўз ўрнида учга бўлинади: а)
жуфт сифат
; б)
такрорий сифат
; в)
қўшма сифат
.

466
Жуфт сифат икки сифатнинг жуфтлашишидан ташкил топади:
оқ-
қора, яхши-ёмон, катта-кичик
.
Такрорий сифатда бир ўзак такрорланади:
катта-катта, баланд-
баланд, оғир-оғир
.
Қўшма сифат бирдан ортиқ мустақил сўзнинг қўшилишидан ҳосил
бўлади:
ҳаво ранг, ишёқмас, эртапишар, ёқавайрон, ўзбилармон
.
Эслатма
. Жуфт ва қўшма сифат ясама бўлиб, такрорий сифатда шакл
ясалиши мавжуд. Бироқ такрорий сифат тараққиёт натижасида янги маъно
касб этиши ҳам мумкин:
йўл-йўл
. Бунда янги сўз ясалиши эмас, балки
сўзшаклнинг лексемалашуви ҳодисаси мавжуд.

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 267 268 269 270 271 272 273 274 ... 303