) дан кўпликни  қидириш маъқул эмас. Кўплик бўлиб туюлаётган ҳодиса ҳам ( 0

161 
қўлланишида кўзга ташланади: 
Гадонинг душмани гадо бўлади.
Бунда 
жамлик оралиқ грамматик маъноси ҳам лексеманинг маъновий табиати ва 
матнга боғлиқ равишда намоён бўлади ва луғавий ҳамда синтактик 
омилнинг тенг қийматли ҳамкорлиги кузатилади. 
Демак, (
0
) шаклда ноаниқ ва аниқ миқдор умумий грамматик 
маъноси турлича воқеланар ва бунда ҳамкор воситанинг роли турлича 
экан, бу, аввало, нинг атоқли ва турдош, аниқ ва мавҳум каби 
турланишидан, қолаверса, бирикувчи сўзнинг маъновий табиати ва 
синтактик ўрнидан келиб чиқади. 
Сон категорияси (
-лар
) шакли умумий грамматик маъноси сифатида 
«миқдорий ноаниқлик ва сифатий бўлинувчанлик» ажратилади
1
ва у 
«кўплик», «жамлик» «боғлиқлик ёки ўхшашликка асосланган кўплик»
оралиқ грамматик маъносидан синтезланади. 
(
-лар
) шакли оралиқ грамматик маъноси воқеланишида синтактик 
омилга нисбатан лексик омил устуворлик қилади ва (
-лар
)ли сўзшаклга 
асос бўлаётган лексема семантикаси бунда муҳим роль ўйнайди. (
-лар
)ли 
сўзшакл турли аниқловчини ҳам қабул қилиши мумкин. Бу эса шакл 
маъносини тўғри ва равшан идрок этишга маълум маънода тўсиқ ҳам 
бўлади. 
(
-лар
) кўплик сон шакли атоқли отни нутққа олиб кирар экан, у 
ўзининг умумий грамматик маъносини «ўхшашликка ёки боғлиқликка 
асосланган кўплик» сифатида жузьийлаштиради:
Фарҳодлар келди. 
Мирзачўллар обод бўлди
. Сўзшаклга асос бўлаётган лексеманинг 
атоқлилик характерига боғлиқ равишда шаклнинг мазкур оралиқ 
грамматик маъноси янада бўлинади ва 2- бўғин оралиқ грамматик маъно 
фарқланади. Масалан, киши атоқли оти «ўхшашликка асосланган кўплик» 
оралиқ грамматик маъносини фарқлайди ва юзага чиқаради: 
Дарёнинг 
йўлига гуллар сочгали Ширинлар - қадлари шамшодлар келди
(Уйғун). Жой 
номи атоқлари ида эса «боғлиқликка асосланган кўплик» оралиқ 
грамматик маъноси юзага келади. Демак, «қуршов маъноси ўзига хос 
1
Шаҳобиддинова Ш.Ҳ. Грамматик маъно талқини ҳақида: филол. фанлари номз. ... дисс. 
автореф. – Самарқанд, 1994, 15- б. 

162 
оттенка билан ифодаланади, бундай оттенка 

жүктеу/скачать 3,07 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: