Зертханалық жұмыс №1
Қажеттi-құрал жабдықтар: штангенциркуль, микрометр, сым, өлшенетін қатты дене үлгілері, цилиндр тӘрізді денелер немесе пластинакалар
жүктеу/скачать 1,37 Mb.
|
Қажеттi-құрал жабдықтар: штангенциркуль, микрометр, сым, өлшенетін қатты дене үлгілері, цилиндр тӘрізді денелер немесе пластинакаларҚысқаша теориялық мағлұмат 1. Сызықты нониустың теориясы. Штангенциркуль. Сызықтық жӘне бұрыштық шамаларды өлшеу үшін Әртүрлі өлшеуіш қондырғылар мен құрал жабдықтар қолданылады. Солардың ішіндегі ең қарапайымдары: штанегенциркуль микроскоп, микрометр, бұрыш өлшеуіш т.б. ¦зындықты масштабты сызғыш арқылы өлшейді. Мұндай сызғыштың ең кіші бөлігінің шамасын бір бөліктің құны деп атайды жӘне ол көпшілік жағдайда 1 мм-ге тең (1-сурет). 1-сурет Егер үлгі денесінің ұзындығын миллиметрдің үлесіне дейінгі дӘлдікпен өлшеу қажет болса, онда мұндай жағдайда өлшеуіш құралдың қосымша шкаласы –нониусты пайдалану қажет. Сызықты шамаларды өлшеуге арналған нониус – сызықты, ал бұрыштық шамаларды өлшейтін нониус – бұрыштық деп аталады. Сызықты нониус кішігірім (С) сызғышы түрінде жасалған, осы сызғыштың шкаласы m бөліктен тұрады, ал оның жалпы саны масштабты (А) сызғышының (m-1) бөлігіне тең. (С) нониус (А) сызғыштың бойымен Әрлі-берлі жылжи алады (1-сурет). Егер а -нониустың бөлік құны, в-масштабты сызғыштың бөлік құны, m –нониустегі бөліктер саны болса, онда в/m -қатынасы нонуистың дӘлдігі деп аталады. Көптеген жағдайда нониустың дӘлдігі 1/10 мм, бұл жағдайда в=1, m=10 деп алынады. Егер к –масшатбты сызғыштың бөліктерінің мм-алынған бүтін саны болса, онда өлшеген ұзындығымыз мына формуламен есептелінеді: (3) ал егер b=1 мм, m=10 бөлік болса онда (1) формула мына түрге келеді: (4) Сонымен қарастылып отырған қатты дененің ұзындығы масштабты сызғыштың к мм –мен алынған бүтін санына жӘне n санының оннан бір бөлігіне тӘуелді болады екен. Мұндағы n нониустың көрсетуі, яғни негізгі шкалаға дӘлме-дӘл келген нониус сызығын табамыз да, нониустан көрсеткен сызықты аламыз. Егер m- нониустегі бөліктер саны 20-ға немесе 100-ге тең болса, онда (2) формула мына түрге келеді. егер m=100 болса, онда -ге тең болады. Сызықты нониус штангенциркуль деп аталатын құралда қоданылады. Бұл штангенциркульдің жалпы түрі төмендегі 2-суретте көрсетілген. 2-сурет 2. Микрометрлік бұранда. Микрометр Микрометрлік бұранда дӘл өлшеуіш құралдарда (миктрометр, микроскоп ) қолданылады жӘне ол миллиметрдің жүздік үлесіне дейінгі дӘлдікпен өлшей алады. Микрометр (төмендегі 3-суреттерге қара ) В скобадан жӘне А микрометрлік бұрандадан тұрады. Скобада Е тірегі орналасқан. Микрометрлік бұрандаға С цилиндрі (барабан) орналасқан, оның бөліктері шеңбер тӘрізді түрде көрінеді 3-сурет Микрометрлік бұранданы айналдырған кезде барабан сызықты шкала бойымен жылжиды, ал шкала Д стеблінде орналасқан. А микрометрлік бұранда 1 мм – ге жылжуы үшін С барабанымен толық екі айналым жасау қажет. Олай болса, микрометрлік бұранданың қадамы в = 0,5 мм. Мұндай микрометрлердің С барабанына 50 бөліктен тұратын шкала орналасқан. Бұранданың қадамы в = 0,5 мм болса, ал барабандағы бөліктердің жалпы саны m=50 десек, онда микрометрдің дӘлдігі b/m = 0,5/50=1/100=0,01 мм. Микрометрмен өлшеу жүргізу үшін денені Е тірекпен А микрометрлік бұранда арасына орналастырады да ( 3-суретте ) М ұшы арқылы А микрометрлік бұранданы дене толық қысылғанша бұрайды. Осыдан соң қысылған дененің қалыңдығын, диаметрін немесе ұзындығын төмендегі формула бойынша есептеп табады: (5) мұндағы к негізгі шкаланың ең кіші бөліктерінің саны немесе шкаланың ең кіші бөлігінің құны ( ол көбіне 1 мм-ге тең), ал m – барабандағы барлық бөліктердің жалпы саны, n – Д стебліндегі негізгі шкала осімен сӘйкес келетін барабан бөлігінің көрсеткен нөмері. Ал ұсынылып отырған жұмыста қолданылатын микрометр үшін жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|