Адамдын жана баланын укуктарын коргоо боюнча эл аралык жана улуттук

2.  Окуучуларды, мектеп кызматкерлерин, ата-энелерди, укук коргоо органдарын жа-
на коомчулукту тартуу менен мектептеги зомбулук маселесине карата комплекс-
тик мамиле кылууну кийирүү 
3.  Зомбулук  менен  күрөшүүдө  мектептин  өзүн-өзү  башкаруу  органдарынын  каты-
шуусу 
4.  Буллинг менен күрөшүүгө активдүү жана натыйжалуу катышуу үчүн конструктив-
дүү дисциплинардык ыкмаларды жана методдорду колдонуу  
5.  Сексуалдык жана гендердик зомбулукка каршылык көрсөтүү 
6.  Конфликттик  кырдаалдардын  алдын  алуу,  аларды  чечүү  методдорун  кийрүү, 
окуучуларга турмуштук көндүмдөрдүн негизинде инсандар аралык сүйлөшүүлөргө 
үйрөтүү 
7.  Мектеп  коопсуздугунун,  жагымдуу  билим  берүүчү  чөйрөнүн  механизмин  иштеп 
чыгуу 
Топтор 20 мүнөт аралыгында зомбулукту токтотуу  боюнча аракеттердин мектеп-
тик планын иштеп чыгышат, андан кийин ар бир топ өздөрүнүн иштелмелерин көрсө-
түшөт. Презентациядан кийин талкуу жүрө.   
 
Ролдук оюндар. 
Тренер  үч  топко  бөлүнгөн  катышуучуларга  балдарга  жана  өспүрүмдөргө  карата 
зомбулук көрсөтүү учурларынын мектеп үчүн типтүү болгон сценарийлерди иштеп чы-
гып  жана  сценка  менен  көрсөтүүнү  сунуштайт.  Катышуучулар  ролдорду  (окуучулар, 
зомбулуктан жабыр тарткан тарап, зомбулук көрсөткөн тарап, мугалимдер, ата-энелер, 
социалдык  коргоо  кызматынын,  милициянын  өкүлдөрү,  кошуналар  ж.б.у.с.)  бөлүштү-
рүшөт жана кырдаалдын өзүн да, ошондой эле анын чечилишин да көрсөтүшөт.   
 
Презентацияларда келтирилген сунуштарды колдонуу менен үч топто кыр-
даалдык милдеттерди чечүү: 

 
“Мугалим окуучуну кодуласа” 

 
“Бала рэкетчиликке кабылса” 

 
“Бала сабак калтырып, муңайым абалда жүрсө” 
 
Жыйынтыктоо: 
Өкүнүчтүүсү, биздин коомдо, ошондой эле билим берүү чөйрөсүндө балдарга жа-
на  өспүрүмдөргө  карата  психологиялык,  физикалык,  сексуалдык  зомбулук  көрсөтүү 
фактылары болуп келүүдө. Ал көчөдө, мектепте, үй-бүлөдө да болушу мүмкүн. Жана 
педагогдордун  милдети  окуучулардын  эмоционалдык  жана  когнитивдик  жетилүүсүнө 
көмөктөшүү, мектеп окуучуларына дайыма өзгөрүп турган дүйнөдө жашоо көндүмдөрү-
нө жана билгичтиктерине үйрөтүү, агрессиясыз конструктивдүү жүрүм-турумдун моде-
лин түзүү аркылуу мектептеги зомбулуктун бардык формаларына каршылык көрсөтүү, 
мектеп  окуучуларын  адамдарга  карата  толеранттуу  мамиле  кылууга  тарбиялоо  жана 
конфликттүү кырдаалдарды тынчтык жолу менен чечүүгө үйрөтүү. Мектеп баланын ин-
сандыгынын  өнүгүшү  үчүн,  ата-эненин  жоопкерчилигинен  айырмаланган,  жоопкерчи-
ликти көтөрөт. Мектеп, бала анын ичинде жасап жаткандын жана башынан өткөргөндүн 
баарына  жооп  берет.  Мектеп  баланын  ата-энеси  менен  жумушчу  байланышты  орно-
тууга жооп берет. “Мугалим - окуучу” системасындагы мамилелердин сапаты үчүн бала 
эмес, мугалим жооп берет.  
Педагогдордун жалпы жамааты мектептин ичинде бала менен болуп жаткандын 
баардыгына жооп беришет. Мектептин администрациясынын жана педагогикалык жа-
маатынын мектепте позитивдик климатты түзүү жана буллингдин алдын-алуу боюнча 
иштери, ага окуучулардын ата-энелери тартылганда кыйла натыйжалуу болот. Арийне, 
121

мектептеги  зомбулук  менен  күрөшүүдө  мугалимдерге  чечүүчү  роль  таандык,  бирок 
анын түрлөрү менен күрөшүүдө жалгыз алардын күчү жетпейт. Мектептеги зомбулуктун 
себептери  көп  кырдуу  болгондуктан,  алар  менен күрөшүү  да мектептик коомчулуктун 
бардык  мүчөлөрүн  тартуу  менен  көп  тараптуу  аракеттерди  талап  кылат.  Ата-энелер, 
социалдык  кызматкерлер,  бийлик  органдарынын  жана  коомдук  уюмдардын  өкүлдөрү 
окуучулар,  мугалимдер  жана  мектеп  жетекчилиги  менен  эриш-аркак  аракет  жасашы 
керек. Сунушталган чаралар мектеп жамаатынын ар бир мүчөсү жалпы аракеттердин 
бөлүгү болгондо гана натыйжалуу болот.  
 
Сабактын жыйынтыктоо: 
 
Жыйынтыктоочу баалоочу сурамжылоо  
Тренер катышуучуларга баалоо анкетасын таратып берет жана аларды сабакты 
баалоосуна тиешелүү пункттарды белгилөөнү сунуштайт, катышуучулардын каалоосу 
боюнча анкетанын маалыматтары анонимдүү болушу мүмкүн экендигин да түшүндүрүп 
берет. 
Тиркеме 9.2. 
 
Жалпы жыйынтыктар. 
Семинар зомбулукту жоюу, конфликттик кырдаалдарда конструктивдүү коммуни-
кацияны куруунун практикалык көндүмдөрүн калыптандыруу маселелеринде маалым-
дуулукту жана компетенттүүлүктү жогорулатуу үчүн жакшы форма болуп саналат.  
Катышуучулар  мектептеги  позитивдүү  климатты  түзүү  жана  буллингдин  алдын-
алуу боюнча иштерде өздөрүнүн жеке жоопкерчилигин жана катышын сезишет.  
Тренер  иштин  жыйынтыктап  жатып  катышуучулардын  жеке  ийгиликтерин  белги-
леп өтөт, эмне жаккандыгы/ жакпагандыгы тууралуу, бардыгы аткарылдыбы, ар бир ка-
тышуучу эмнени менен эсте калгандыгын, катышуучуларга кандай кеңештерди же каа-
лоолорду бергиси келгендигин айтып берет.   
Тренер катышуучуларды өз алдынча иштөөнү улантууга багыттайт, балдарга жа-
на өспүрүмдөргө карата зомбулукту жоюу жана коопсуз мектептик чөйрөнү түзүү боюн-
ча иштерге алардын ар биринин катышуусунун маанисин тастыктайт.  
 
«Комплимент» көнүгүүсү. 
Катышуучулар  эки  айлампа  –  ички  жана  тышкы  болуп  турушат.  Эки  айлампадагы 
катышуучулардын саны бирдей болушу керек. Бири-бирине бет маңдай турушкан каты-
шуучулар,  бири-бирине  комплимент  айтышат.  Андан  кийин,  тренердин  буйрутмасы 
боюнча, ички айлампанын катышуучулары, өнөктөшүн алмаштырып жылышат. Процеду-
ра ички айлампанын катышуучусу тышкы айлампанын ар бир катышуучусу менен жолу-
гушканга чейин кайталанат.  
 
 
 
 
 
 
122

 
ТИРКЕМЕ 9.1. 
“Сиз кемсинтїї (кодулоо) тууралуу кандай ойлойсуз?”  
Сурамжылоосу 
 
  Суроо  
Ооба   Жок  
1.    Бул жөн гана көңүл оорутпаган тамаша 
 
 
2.     Кемсинтүүгө туш болгон адам өзү күнөөлүү 
 
 
3.    Кемсинтүү – бул мектеп көйгөйү 
 
 
4.    Мугалимдер жана мектептин администрациясы окуу-
чулардын кимдир-бирөөсү кодулоого туш болуп жат-
кандыгын байкабай коюуну каалашат 
 
 
5.    Балдар кемсинтүүлөргө макул болууга аргасыз 
 
 
6.    Кемсинтүү – бул жетилүүнүн бөлүгү 
 
 
7.    Балдар өз ара өзүлөрү чечишип алышат 
 
 
8.    Зомбулукка кабылгандар, акыр аягы, күчтүүрөөк болуп 
калышат 
 
 
9.    Бул, негизинен, физикалык таасир тийгизүү 
 
 
10.   Чоңдор кийлигишкенде, абал мурункудан да начар-
лайт 
 
 
11.   Кемсинтүү, кодулоо учурлары көбөйө баштайт 
 
 
12.   Балдар өздөрү үчүн бек турууга үйрөнүшү керек 
 
 
13.   Бейбаштар тиешелүү жаза алышы керек 
 
 
 
 
 
123

 
ТИРКЕМЕ 9.2. 
Семинарды баалоо сурамжылоосу 
«Кыргызстандын мектептериндеги балдарга карата  
зомбулукту жоюу». 
 
Урматтуу катышуучу! 
Бул  сурамжылоо  сиз  катышкан  семинар  тууралуу  пикирлерди  билүүгө  мүмкүнчү-
лүк берет, жана келечектеги семинарларды, башка катышуучулардын кызыкчылыктары 
үчүн,  жакшыртууга  жардам  берет.  Сиздин  жоопторуңуз  үчүн  алдын-ала  ыраазычылык 
билдиребиз. 
Сиз төмөндө берилген ырастамалар менен макулсузбу же макул эмессизби? 
Төмөндө берилген шифрлерди колдонуу менен, 1ден 5ке чейинки шкала боюнча 
аларга баа бериңиз: 
5. Абсолюттук  макулмун    
 
2. Макул эмесмин 
4. Макулмун   
 
 
 
1. Таптакыр макул эмесмин 
3. Билбейм  
 
Материалдар   
Менин оюмча:  

  Бул модулдун максаттары так аныкталган 

  Материал түшүнүктүү жана системалуу берилген   
 
 
 
 
5  4  3  2  1 
5  4  3  2  1 
 
Маалыматтык камсыздоо 

  Мен бул семинардан көп нерсени билдим     

  Семинар мага маселени жакшы түшүнүүгө жардам берди      
 
5  4  3  2  1  
5  4  3  2  1 
Окутуунун методикасы 

  Материалды түшүндүрүү так жана түшүнүктүү болду           

  Окуу материалы билим берүүчү мүнөздө болду                                          

  Талкуулар өтө пайдалуу болушту                                                

  Мен бул семинарга активдүү катыштым жана өзүмдүн са-
лымымды коштум    
 
 
 
5  4  3  2  1 
5  4  3  2  1 
5  4  3  2  1 
5  4  3  2  1 
Семинарды өткөрүү орду жана программасы 

  Семинарды өткөрүү орду жана программасы рационалдуу 
аныкталган жана түзүлгөн 

  Бардык керектүү материалдар сунушталды                       

  Семинардын техникалык камсыздалышы адекваттуу болду       
 
 
5  4  3  2  1 
5  4  3  2  1 
5  4  3  2  1 
 
Мындай семинарлардын натыйжалуулугун жогорулатуу үчүн Сиз эмнени сунуштайт 
элеңиз_________________________________________________________________ 
_______________________________________________________________________ 
_______________________________________________________________________ 
 
РАХМАТ! 
 
 
 
 
124

ТИРКЕМЕ 10 
Окуяны (зомбулук кљрсљтїлгљн учурду) жана кабыл алынган 
чечимдерди каттоонун їлгїлїк формасы. 
 
1. Окуя тууралуу маалымдаманын мөөнөтү: ___________________________________ 
 
2. Ким маалымдады: _______________________________________________________ 
Аты-жөнү 
 
Жабыр тарткан тарап ___ Окуучу ___  Ата-эне ___  Билим берүүчү мекеменин кызмат-
кери___ Белгисиз___ 
Кантип маалымдады: ______________________________________________________ 
(оозеки, “ишеним кутусуна” кат жазуу аркылуу, телефон оюнча, директордун атына 
арыз аркылуу, ж.б., анонимдүү) 
Кимге маалымдады: _______________________________________________________ 
 
 
 
 
билим берүү мекемесинин кызматкеринин аты-жөнү         
 
маалымдоонун маңызы: ____________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
Билим берүү мекемесинин, окуяны каттаган, кызматкеринин аты-жөнү  
_____________________                                                   ___________________________ 
      Каттоо мөөнөтү                                                                     
кол тамга 
 
 
 
3. Окуянын болгон мөөнөтү жана убактысы _____________________________________ 
 
4. Окуянын болгон орду _____________________________________________________ 
 
5. Окуянын кыскача сүрөттөлүшү _____________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 
6. Болгон окуяны зомбулук көрсөтүүнүн кайсы түрүнө киргизүүгө болот:  
Физикалык ___ Психологиялык ___ Сексуалдык ___ Опузалоо (зыян келтирүү) ____ 
Кибербуллинг ___ Гендердик негиздеги зомбулук ___ Дискриминациялык аракеттер же 
сөздөр ___ 
Бир жолку окуя  ___    Системалык түрдө кайталанган зомбулук (буллинг)  ___ 
 
 
125

7. Окуянын катышуучулары жөнүндө маалыматтар:  

  Жабыр  тарап (жабыр тарткан тараптар)_____________________________________ 
Аты-жөнү 
_________________________________________________________________________ 
класс / тобу (окуучу үчүн),  кызматы (билим берүүчү мекеменин кызматкери үчүн) 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 

  Кордогон тарап (кордогон тараптар)________________________________________ 
Аты-жөнү 
_________________________________________________________________________ 
класс / тобу (окуучу үчүн), кызматы (билим берүүчү мекеменин кызматкери үчүн) 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 

  Күбө (күбөлөр)________________________________________________________ 
Аты-жөнү 
_________________________________________________________________________ 
класс / тобу (окуучу үчүн),  кызматы (билим берүүчү мекеменин кызматкери үчүн) 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 
8. Зомбулук аракеттердин натыйжалары (зыяны)________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
9. Жабыр тарткан тарапка алгачкы ___ жана (же) медициналык___ жардам көрсөтүл-
дүбү: ооба ___ жок___  
 
Ким тарабынан____________________________________________________________ 
билим берүүчү мекеменин кызматкеринин аты-жөнү 
 
Билим берүүчү мекеменин медициналык кызматкери тарабынан ____ Тез жардам кыз-
маткери ____ Башка адам тарабынан ____ 
 

 
Алгачкы жардам кокустан болгон кырсыктарда, жарат алганда жана өмүргө менен 
саламаттыкка  коркунуч  жаратуучу  башка  абалдарда  медициналык  кызматкер  кел-
гичекти көрсөтүлөт  
 
_________________________________________________________________________ 
Билим берүүчү мекеменин, окуянын төгүнүн талдаган,  
кызматкеринин аты-жөнү жана ээлеген кызматы 
________________________                                                         _____________________ 
       Каттоо мөөнөтү                                                                    
 
 кол тамга 
 
 
126

10. Окуяны атайын иликтөө жүргүзүлдү беле: ооба____ жок____ 
 
Ким тарабынан____________________________________________________________ 
Билим берүүчү мекеменин кызматкерлеринин аты-жөнү 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
 
Корутунду жана сунуштар  
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
 
_________________________________________________________________________ 
Билим берүүчү мекеменин, окуяны иликтөөгө жооптуу,  
кызматкеринин аты-жөнү жана ээлеген кызматы 
_______________________                                               ___________________________ 
             Каттоо мөөнөтү                                                                     
кол тамга 
 
 
11. Зомбулуктун зыянын төмөндөтүү боюнча жабыр тарткан тарап менен жүргүзүлгөн 
иштер  
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
12. Зомбулук көрсөткөн тарап (тараптар) менен жүргүзүлгөн иштер, кабыл алынган 
тарбиялык жана дисциплинардык чаралар _____________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
Билим берүүчү мекеменин, кабыл алынган чечимдерин каттаган,  
кызматкеринин аты-жөнү жана ээлеген кызматы 
_____________________________      
 
 
 _______________________ 
              Каттоо мөөнөтү                                                                      кол тамга 
 
13. Күбө (күбөлөр) менен жүргүзүлгөн иштер ___________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
 
127

 
14. Окуянын катышуучуларына жардам көрсөтүү үчүн билим берүү мекемесинен тыш-
кары түрдүү кызматтардын адистери тартылды беле: ооба ____ жок ____ 
Кызматтын (кызматтардын) аталышы _________________________________________ 
 
Ишке ашырылган чаралар ___________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
15. Окуя тууралуу төмөнкүлөргө маалымдалды беле: 

 
жабыр тарткан тараптын (жабыр тарткан тараптардын) ата-энелерине                                           
ооба ____ жок ____   
 

 
зомбулук көрсөткөн тараптын (зомбулук көрсөткөн тараптардын) ата-энелерине  
ооба ____ жок ____   
 

 
күбөнүн  (күбөлөрдүн) ата-энелерине    
 
           ооба ____ жок ____   
 

 
билим берүү башкармалыгынын жогорку органына   
ооба ____ жок ____   
 

 
аймактык администрацияга   
 
 
 
 
ооба ____ жок ____   
 

 
ички иштер органдарына    
 
 
 
 
ооба ____ жок ____   
 

 
башка инстанцияларга____________________  
 
ооба ____ жок ____   
 
16.Кырдаалдын кийинки абалына көзөмөл жүргүзүү аракеттеринин планы  
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
_________________________________________________________________________ 
 
_________________________________________________________________________ 
Билим берүүчү мекеменин, кабыл алынган чечимдерин каттаган,  
кызматкеринин аты-жөнү жана ээлеген кызматы 
 
_________________________     
 
 
 
      _______________________ 
            Каттоо мөөнөтү                                                                             кол тамга 
128

ТИРКЕ
МЕ 
10
 
О
куян
ы 
(з
о
мб
улук 
к
љ
рс
љ
тї
лг
љ
н
 
учур
д
у
) 
жан
а
 
каб
ыл
 
ал
ын
г
ан
 
ч
еч
имдерди
 
ка
т
то
о
ч
у 
жур
н
ал
д
ын
 
ї
лг
ї
л
ї
к
 
фо
р
ма
с
ы
. 

жүктеу/скачать 4,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: