● Техникалық ғылымдар

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №2 2016                                          

443 

 

УДК 004,032.6 

 

Г.Д. Сарсембаева, А.А. Ахсутова 

 

(Қ.И. Сәтбаева атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті,  

Алматы, Қазахстан Республикасы, ahsutova_a@mail.ru

)

 

 

МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ  ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗДЕРІ 

 

Аннотация: Бұл мақалада  мультимедиалық технологиялардың басты қағидалары мен әдістері қарасты-

рылған.    Бұл  технологиялардың  басты  элементтері  –  мәтін,  дыбыс,  кесте,  сурет,  бейне.  Осы  тәрізді  заманауи 

өнер күнделікті, үйреншікті заттарды жаңаша түрде қарастыра алады. Мультимедиа түрлі салаларда қолданыс-

қа ие, солардың ішінде: жарнама, өнер, білім, ойын – сауық өнеркәсібі, техника, медицина, математика, бизнес, 

ғылыми-  зерттеулер,  кеңістік  –  уақыт  бағдарламалары  және  көптеген  адамның  қатысуымен  ақпараттану  про-

цестері. 

Түйінді сөздер:  мультимедиалық технологиялар, виртуалды оқыту  орталары, оқыту модулі, мультиме-

диалық технологияларды қолдану қағидалары. 

           

Мультимедиа  –  бұл  көптеген  ақпараттандыру  орталары,    компьютерге  ақпараттың  сан  алуан 

түрін  енгізу/шығаруды  қамтамасыз  ететін  интерфейстер,  компьютер  жаратылыстары,  бір  уақытта 

адам сезу мүшелерінің, түрлі деңгейдегі және құрлымдағы ақпараттарды қайта өңдеу, бейнелеуді қа-

былдауы. Мультимедиа – бұл өзінің бағыты мне деңгейіне сәйкес келетін, көптеген ақпараттандыру 

орталары мен каналдар, және әрқайсысы өзінің ерекшк кескініне(формасына) ие.  

Бсты орталар деңгейінің өсу бағыты бойынша реттелген, олар:  

- екілік  (бинарные)  орта,  процессор  нұсқаулығын  қамтиды,  екілік  құжаттағы  бағдарламалық 

деректер; 

- байланыс орталары, тактильді, тензометірлі, электробайланысты немесе басқада сенсорлы ор-

таларда, механикалық, кілттік(кодовой) немесе кеңістікті – тәуелді енгізу үшін қызметін ұсынады; 

- мәтінді  орта,  адамзатқа  мәтіндік  мәләметтерді  ұсынады,аудармашының  жұмысына  арналған 

бағдарламалық мәтіндер, басқада мәтіндік ақпарат; 

- аудио ағындар, дыбысты файылда ұсынады, бірқатар цифрланған дыбыстар, музыкалы аудио 

мәліметтер жиынтығы және басқада цифырлы дыбыс түрлері; 

- графикалық  орта,  сызба  файлдарын  ұсыну,  суреттер  және  басқада  екі  өлшемді  графикалық 

ақпараттар; 

- бейне ағыны, бейне файлдарын ұсынады, біқатар динамикалық графикалық ақпараттар; 

- виртуалды шындық, интерактивті 3D – бейне ағынын ұсынады. 

Мультимедианы  қолдану,  адам  ақпаратты  жеңіл  қабылдауын  қамтамасыздандырады,  себебі 

адамдар компьютерге тәуелсіз құралдар мен ақпаратты өзіне ыңғайлы қабылдау формасына ие.  Егер 

компьютер  екілік – сандық  формадағы ақпарат электірлі өткізгіш ақпараттану сигналымен (1/0) си-

патталса,  ал  адамға  мультимодельді  –  аналогты  формада  электірлі  емес  табиғат  басым  (жарық,  ды-

быс,  қысым  және  т.б.).  Бұндай  ортаның  болмауы,  адамзат  үшін  компьютерлі  ақпараттарды  қабыл-

дауы қиынға түседі, ал бір адамнан екінші адамға компьютер құралдары арқылы мультимодальді ақ-

параттарды өткізу, одан өте қиын.    

Сондықтан, технология және техника мультимедиасы өзіне кең ауқымды көптеген интерфейс-

терді  қосады,енгізу  интерфейсі  сияқты  (датчик  –  бейнекамера,  микрафон,  сенсорлы  экран  және  т.б 

АЦП – түрлендіргіштері, спецпроцессорлар – сыртқы ақпараттарды түрлендіру үшін), солайша  шы-

ғару интерфейстері (дисплей, дыбыс көздері және т.б. ). 

 

Мультимедиа классификациясы 

Мультимедиа сызықтық (кері байланыссыз) және интерактивті орта болып бөлінуі мүмкін. 

Сызықтық әдістің ұсынылу аналогы  кино болуы мүмкін. Берілген құжатты қарастырып отыр-

ған адам, ешқандай жолмен оның қорытындысына әсер ете алмайды. 

Интерактивті (сызықсыз) ақпарат ұсыну әдісі адамға, программаға, желіде ақпарат қорытынды-

сына    қатыса,  өзара  іс  –  қимылмен  қандай  да  бір  жолмен,  құралдармен  мультимедиялық  мәліметті 

көрсетуге  мүмкіндік  береді.  Екі  не  одан  да  көп жақтардың    берілген  процессте  қатысуын  «интерак-

 

●

 Технические науки 

 

444                                                                                            

№2 2016 Вестник КазНИТУ

 

 

тивті» деп атайды. Мұндай әдістің адам мен компьютер арасындағы іс – әрекетін компьютер ойында-

рында әлдеқайда толығырақ ұсынылған. Мультимедиялық мәліметтердің интерактивті әдісімен ұсы-

нылуын кей жағдайда «гипермедиа» депте атайды. 

Сызықтық және интерактивті ақпарат ұсыну әдісі  мысалы ретінде, презентация өткізу жағдай-

ын қарастыруға болады. Егер презентация алдын ала пленкаға не бейнефайлға жазылған және ауди-

торияға көрсетіліп отырған болса, онда қарастырушылар берілген презентацияның барысына еш әсер 

ете алмайды. Жанды презентация жағдайында, аудитория тілшіге  сұрақтар қоюға  онымен өзара іс  – 

әрекеттесу  амалымен  тілшіге  тақырыптан  ауытқуына,  сонымен  қатар  кейбір  терминдермен  есептің 

даулы бөліктерін түсіндіру мүмкіндігіне ие болады. Осылайша, жанды презентация интерактивті (сы-

зықсыз) ақпарат жабдықтау әдісі ретінде ұсынылуы мүмкін. 

 

Локальды және желілі мультимедиа мүмкіншіліктері 

Мултьимедиалық  презентация    сахнада адаммен  жүргізіледі  және  ол  проектор  арқылы  немесе 

басқа  да  локальды  ойнату  құрылғылыры  арқылы  көрсетіледі.  Хабар  тарату  презентациясы  “жанды” 

немесе алдын ала жазылған болуы  мүмкін. Хабар тарату және жазу (запись) негізделуі мүмкін – ана-

логтық  немесе  электронды  сақтау  техноглогияға  не  ақпарат  өткізу  ретінде.Айта  кету  керек,  онлайн 

мультимедиа қолданушының компьютеріна жүктеліп қандайда бір әдіспен ойнатылуы мүмкін немесе 

тікелей  Интернетте  ағымдық    деректер  өткізу  технологиялары  арқылы  ойнатылуы  мүмкіндігіне  ие. 

Ағымдық  деректер  өткізу  технологиясы  арқылы  ойнатылған  мультимедиа  талап  ету  арқылы  немесе 

жанды түрде  болуы мүмкін. 

Мультимедиалық ойндар – бұл ойындар, ойыншының компьютермен құрастырылған виртуал-

ды  ортамен  өзара  іс  –  әрекеттесуі.  Виртуалды  ортаның  жағдайы  ойыншыға  көптеген  ақпарат  өткізу 

әдістері  арқылы  беріледі(дыбыс,  көру,  тактильді).  Қазіргі  таңда  барлық  компьютердегі  немесе  ойын 

приставкаларындағы  ойындар  мультимедиялық  ойындарға  жатады.  Айта  кету  керек,  бұндай  ойын 

түрін ойыншы жалғыз локальді компьютерде, приставкада немесе басқа ойыншылармен локальді не 

глобальді желі арқылы ойнауға болады.  

Тұтынушының ақпаратты қабылдауын жеңілдету мақсатында, түрлі форматтағы  мультимедиа-

лық  мәліметті    қолдануға  болады.  Мысалы  ақпаратты  тек  мәтін  түрінде  ғана  емес  сондай-ақ  оны 

аудиомәлімет немесе бейнеклип арқылы көркемдеуге болады. . Осы тәрізді заманауи өнер күнделікті, 

үйреншікті  заттарды  жаңаша  түрде  қарастыра алады.Түрлі  формадағы ақпараттың  ұсынылуы,  тұты-

нушы мен ақпараттың арасындағы  өзара интерактивті қатнасын орнатуы мүмкін.Онлайн мультиме-

диа  обьектілі  –бағытталған  болып  ұлғаюымен,  тұтынушының  ерекше  білімінсіз    ақпаратпен  жұмы-

сын жеңілдетуде. Мысалы тұтынушының  YouTube –та Яндекс-те видео орналастыру үшін оның, ви-

деоны өңдеу, кодтау, ақпаратты сығу, web-сервер құрылғылырын білуінің маңызы жоқ.  

Мультимедианы пайдалану. Мультимедиа өзін жарнамаммен қоса айтқанда өнер, білім, тех-

хника,  медицина,  математика,  сонымен  қатар  ғылыми  зерттеулер  және  тағы  басқа  ақпараттық  про-

цесстермен  өзін  түрлі  аймақтарда  көрсете  алады.  Білім  беру  салсында  мультимедиа  компьютерлік 

оқу курстары мен анықтамалықтарды, энциклопедия мен жинақтарды жасау үшін қолданылады. 

Оқу курстары тұтынушыға презентациялар сериясын, тақырыптық мәтінді және сонымен бай-

ланысты әр түрлі форматта көрсетілген ақпараттарды пайдалануға мүмкіндік береді. 

Көңіл котеретін білім (edutainment-АҚШ та қолданылатын термин)- білім беру мен көңіл көте-

руді ұйымдастыратын ерекше мультимедиялық программа.  

Мультимедиа пайда болғаннан соң, соңғы он жылдықта оқыту теориясы әлдеқайда дами түсті. 

Танымдық  жүктеме  теориясы,  мультимедиялық  оқыту  сияқты    бірнеше  ғылыми  зерттеу  саласына 

ерекшеленеді.  Оқыту  мен  тәрбие  берудің  мүмкіндіктері  шексіз.  Оқыту  саласында,    әсіресе  жоғары 

оқу саласында конвергенциясы ең маңызды ой болып табылады. 

Жеке  технологиялар  сияқты  анықталатын-дыбыстық  (телефон  функциясы),  деректер  қоры 

(туынды қосымшалар) бейне технологиялар сонымен  қатар курделі  құрулардың жаңа технологияла-

ры, медиа-конвергенциялар қазіргі ресурстарды ортақ пайдалану үшін бір-бірімен өзара іс-қимыл бо-

лып  табылады  және  бұлар  тез  өзгеруде  бүкіл  әлем  бойынша  жоғары  оқу  орындарында  тәлімдік  оқу 

бағдарламасының субъектілері болып табылады. Газеттік компанияларда бұл жаңа құбылысты өзінің 

жұмысына оның тәжірибесін  енгізу арқылы қамтуға тырысуда. Программалық қамтама өңдеушілері 

мультимедианы  кез-келген  модельдеуде  қолдана алады:  көңіл  көтеруден  оқытуға  дейін  мысалы,  әс-

кери немесе шығармашылық оқытуларда. Бағдарламалық қамтамасыз ету интерфейстері үшін муль-

тимедиа - жиі шығармашылық мамандар мен бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеушілер арасын-

 

●

 Техникалық ғылымдар 

 

ҚазҰТЗУ хабаршысы №2 2016                                          

445 

 

дағы  ынтымақтастық  ретінде  құрылады.  Қолданушы  мен  программа  арасында  неғұрлым  түсінікті 

жол  табу  үшін  тосқауылдарды  жояды.  Мультимедиалық  құралдар  түрлі  салалардағы  банктік,  күзет-

тік, сауда-саттық, медициналық, зерттеулік жүйелерді жобалау үшін қолданады.Өнеркәсіптік сектор-

да  мультимедианы  акционерлерге,  басшылыққа,  әріптестерге  түрлі  ақпаратты  презентациялау  үшін 

қолданады.  Мультимедианы  қызметкерлерді  оқыту  үшін  жарнама  мен  іс  жүзінде  нақты  шектеусіз 

веб-технологиялар арқылы өнімді бүкіл әлемде сату үшін қолданған өте пайдалы. Компьютерлік гра-

фика  мен  томографикалық  технологияларды  бірлестіру  арқылы  басқа  тәсілдермен  анықталмайтын 

программалық қамтаманың жаңа орындары мен техникалық нысанның ішкі жағдайын зерттеп ашуға 

мүмкіндік береді. Математикалық және ғылыми зерттеулерде мультимедиа негізінен модельдеу үшін 

қолданылады. Мысалы, ғалым қандай да бір заттың молекулалық моделіне қарап, одан басқа зат алу 

үшін айла-шараларын жасау. Зерттеулердің үлгілерін Journal of Multimedia сияқты журналдардан та-

буға болады. 

 

ЛИТЕРАТУРА

 

[1] Основы 

применения 

мультимедиа 

в 

открытом 

образовании 

URL: http://www.ido.rudn.ru 

/Open/multimedia/mult2.htm. 

[2] Тырышкина  О.А.  Мультимедиа  технологии  в  современном  образовании  URL: http://nsportal.ru 

/shkola/obshchepedagogicheskie-tekhnologii/library/multimedia-tekhnologii-v-sovremennom-obrazovanii-0. 

[3] Вернер И. Все о мультимедиа. Киев: BHV, 1996. 352 c. 

 

REFERENCES 

[1] Fundamentals 

of 

multimedia 

applications 

in 

Open 

EducationURL: 

http://www. 

ido.rudn.ru/ 

Open/multimedia/mult2.htm

. 

[2] Tyryshkina 

OA 

Multimedia 

technology 

in 

modern 

educationURL: 

http://nsportal.ru 

/shkola/obshchepedagogicheskie-tekhnologii/library/multimedia-tekhnologii-v-sovremennom-obrazovanii-0

. 

[3] Werner I. All of the media .Kiev : BHV, 1996. 352 c. 

 

Сарсембаева Г.Д., Ахсутова А.А. 

Основы мультимедийных технологий 

Аннотация: В статье рассмотрены основные принципы и методы мультимедийных технологий. Основ-

ные элементы этих технологий -  текст, звук, графика, фото, видео. Таким же образом современное искусство 

может  представить  повседневные,  обыденные  вещи  в  новом  виде.Мультимедиа  находит  своё  применение  в 

различных  областях,  включая,  рекламу,  искусство,  образование,  индустрию  развлечений,  технику,  медицину, 

математику, бизнес, научные исследования и пространственно-временные приложения и прочие информацион-

ные процессы с участием людей. 

Ключевые  слова:  мультимедийные  технологии,  виртуальная  образовательная  среда,  учебный  модуль, 

принципы использования мультимедийных технологий. 

 

Sarsembaeva G.D., Ahsutova A.A. 

The basics of multimedia technology 

Summary: 

The article describes the basic principles and methods of multimedia technology. Key elements of 

these  technologies  -  text,  sound,  graphics,  photos,  video.  In  the  same  way  contemporary  art  can represent  everyday, 

ordinary things in a new way. Multimedia finds its application in various fields, including advertising, art, education , 

entertainment, engineering, medicine, mathematics, business, scientific research and space-time applications, and other 

information processes involving the people.

 

Key words: Multimedia technology, 

virtual learning environment, learning module, principles for the use of 

multimedia technologies.