10-тапсырма



Дата08.11.2022
өлшемі21,87 Kb.
#48546

10-тапсырма
Етістіктің ерекше тұлғалық түрлері. Етістіктің грамматикалық категориялары
1-тапсырма. «Оқы» етістігін көсемше тұлғаларына салып жіктеңіз.


Мен оқығанмын



Сен оқығансың



Сіз оқығансыз



Ол 
оқыған




Біз оқығанбыз



Сендер оқығансыңдар



Сіздер оқығансыздар



Олар оқыған



2-тапсырма. Кел етістігін есімше тұлғаларында тәуелдеңіз, септеңіз, жіктеңіз
Есімшенің тәуелдену үлгісі:


Оңаша



I
II
III



кел-етін-ім
кел-етін-ің
кел-етін-іңіз
кел-етін-і











Ортақ



I
II
III







кел-етін-іміз
кел-етін-(дер)ің
кел-етін-(дер)іңіз
кел-етін-(дер)і





Есімшенің септелу үлгісі:


А.с.
І.с
Б.с
Т.с
Ж.с
Ш.с
К.с



кел-етін
кел-етін-нің
кел-етін-ге
кел-етін-ді
кел-етін-де
кел-етін-нен
кел-етін-мен






Есімшенің жіктелу үлгісі:



I
II
III









кел-етін-мін
кел-етін-біз
кел-етін-сің
кел-етін-сіңдер
кел-етін-сіз
кел-етін-сіздер
кел-етін



3. Етістіктің райлары
Бар, айт, ” етістіктерінің рай тұлғасында жіктелу ерекшелігін көрсетіңіз



Шартты рай
Мен барсам
Сен барсаң
Сіз барсаңыз
Ол барса

Қалау рай
Менің айтарым
Сенің айтарың
Сіздің айтарыңыз
Оның айтары



4. Көсемше, есімше, етістіктің шақтары. Етістіктердің қай шақта тұрғанын, шақтық мағынаның қандай тұлға арқылы беріліп тұрғанын анықтаңыз.


Есімше -Қураған кеурек пен құлқайырдан итарқа етіп жасалған шайла астында аптаптан бас сауғалап екі адам жатыр.
Есімше-Бірі - атасы, екіншісі - он үш-он төрттер шамасын дағы немересі.
Етістік -Осыдан төр-бес күн бұрын олар бірнеше адам боп осы араға дермене оруға келген.
Көсемше-Тоқсанбай қарт жер бетінде мұндай кәсіптің бар –жоғын да білмейтін.
Есімше-“Қолы бос адамдар адырға барып, дермене орады екен, жаздай орғаныңды күзде өкіметке өткізсең, ақшаның астында қалатын көрінесің” дегенді алғаш естігенде жағасын ұстап, таңдайын қаққан. (Д.Исаб).

5. Тұйық етістіктерді тауып, сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын анықтаңыз

  1. Бір көруге зар болдық (Мах).

  2. Аттының несібесі алтау,

Жаяудың несібесі – жалқы (м.).

  1. Дәулет оралғанша, қасында қала тұруға қолқа қылды. (Ә.Кек).

  2. Соғыс аяғы созылып жазға кетсе, жау жаңа күш топтап үлгеруі мүмкін (М.Мағ).

  3. Төбені шатынатпай тұтас ұстау үшін, төбеге арқалық-тар тегіс тиіп тұру керек. (Ғ.Мұс).

  4. Дені сау кісіге қарап отыру қиын ғой,- деп Жамал даусын солғындау шығарды. (Ғ.Мұст).

  5. Өмір сүру - мен үшін еңбек ету деген сөз. (И.Айвазовский).

  6. Жүгіруші ем жарысып,

Сарыарқаның желімен.
Ойнаушы еді алысып,
Соққан дауыл менімен.
(Қ.Аман).
Дұрыс жауабы: 1.Бір көруге зар болдық (Мах),3. Дәулет оралғанша, қасында қала тұруға қолқа қылды. (Ә.Кек). Төбені шатынатпай тұтас ұстау үшін, төбеге арқалық-тар тегіс тиіп тұру керек. (Ғ.Мұс). Өмір сүру - мен үшін еңбек ету деген сөз. (И.Айвазовский).




Тест тапсырмалар

Жауаптары

Иә/жоқ

Етістік қимылдың атын білдіреді.

Иә

Есімше- етістіктің грамматикалық категориясы.

Иә

Етістіктің грамматикалық категориялары-үшеу.

Иә

Шақ тұлғалары қимылдың нақты өту мезгілін білдіреді.

Иә

атын, - етін, –дағдылы өткен шақ жұрнағы деген профессор Ы.Маманов.

Иә

Жіктік жалғауы мен жіктік немесе жақ категориясы бір.

Жоқ

  1. ып, -іп, -п – жұрнақтары ежелгі өткен шақ жұрнағы.




Жоқ

Тұйық етістік – шақтық ұғымды білдірмейтін етістік тұлғасы.

Жоқ

Тыңда, дала Жамбылды! “Тыңда” сөзі түбір тұлғада тұр.

Иә

Есімшенің - с жұрнағы мақсатты келер шақты білдіреді.

Жоқ


Достарыңызбен бөлісу:




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет