Алаштың ұлы Бекмұхамет

Ғалия медресесінде оқыған 76 адамның ішінде Бекмұхамет те бар.

Медреседе оқып жүрген кезінде Башқұрт ақыны Ш.Бабич екеуі «Шытымыр» атты сатиралық журнал шығарады. Бұл қазақ оқырмандарына арналған тұңғыш сықақ журналы еді. «Айқап», «Қазақ» газеттерінде өлеңдер, мақалалар жариялайды.

Омбы гимназиясын бітіріп шыққан соң, мұғалімдік қызмет атқарады. Қазақ халқының ұрпақ тәрбиесіне біркісілік үлес қосқан ұлт ұстаздарының бірі. Ол өмірінің қырық жылын ұстаздықпен өткізеді.

Алашорда таратылып, кеңес үкіметі орнаған кезде Бекмұхамет Құсайынұлы өзіне жүктелген міндеттерді атқара жүріп, жазушылықпен шұғылдана береді. «Қызыл Қазақстан», «Әдебиет майданы» журналдарында «Ат тауы» (1924), «Құла тай» (1927), «Соңғы соққы» (1932) т.б. әңгімелері жарияланады. 1935 жылы А.Неверовтің «Ташкент – тоқ қала» повесін аударған.

Бекмұхамет К. Төгісовпен қатар қазақтың алғашқы драмалық шығармаларын жазды. Ол 1912 жылы «Жер дауы», 1913 жылы «Қызыл бұзау», 1914 жылы «Әйел теңдігі», 1915 жылы «Ғазиза» атты спектакльдер жазады. Жазушының жалпы саны бес пьесасы бар. Сонымен бірге, 1915 жылы «Жылқышы күні», «Дәметкен» атты әңгімелер жариялайды.

Қазақтың ұлттық баспасөзінің тарихында елеулі орны бар «Жас азамат» газеті ұлт тәуелсіздігін жақтап, отаршылдық езгіге қарсы тұрған қазақ жастарының тұңғыш қоғамдық-саяси газеті. Газеттің редакторы белгілі қайраткер Қошмұхамбет Кемеңгерұлы болды. Бекмұхамет ысылған қаламгер-журналистердің қатарында болып, осы «Жас Азаматтың» тілшісі қызметін атқарған.

Осыдан 95 жыл бұрынғы қазақ жастарының жалпы білім деңгейі қазіргімен салыстыруға келмейтіні түсінікті. Ал, саяси сауаты ше? Әрине, ол да төмен. Бір ғажабы – сол кездегі күрескер аталарымыздың көзі ашық, көкірегі ояу еді. Олар, ешнәрседен тайынбай, «Қазақ халқы тәуелсіздік алуға тиіс және сөзсіз алады!» деп көрегендікпен болжады. Сол қайраткерлердің тізімінде Бекмұхаммед Серкебаев та бар. Оның ысылған журналист болғанын «Жас Азаматта» жариялаған мақалаларынан байқауға болады.

Казак-орыс ойраны

1918 жылғы ноябрдің бас кезінде Омбы уезі, Қорған болысында бір ауылға 12 қару-жарақты казак орыс барады. Ауылдың адамдары бұларды көрген соң, бытырап қашып кетеді. Сол арада бір бала жігіт казак-орыстарға тап болады. «Ауылдың адамдары» деп жігітті қылышпен ұра бастайды. Жігіт таяқ батқан соң, жанын қорғап, басын қолымен баса береді, мейрімсіз казак- орыс жалаңаш қылышпен жігітті салып жібергенде, басын қорғаған қолды білезіктен қиып түседі. Сол жерде қол шолтаңдап қанға боялып қала береді.
Қазақтар 20 шақырым жердегі орыс қаласында тұрған милицияға хабар береді. Қаладан келген милициялар екінші бір ауылға бара жатқан жерінде, казак-орыстың бірін ұстайды, өзгесі қашып кеткен. Қолы шабылған жігіт осы күнде Омбының больницасында жатыр. Неше күн от оттап, су ішерін кім білсін? Іші пысқанда бейбастақ казак-орыстары қазақты талайды. Бейбастықтардан қорлық көріп, малың түгіл басыңа ие болмауыңды кімнен көресің, қазағым.
Назар аударар болсақ, Бекмұхамет Серкебаев журналист ретінде алдымен ұлттың мүддесін бірінші орынға қойған.

Газеттің 14 санында (1918 жылғы 5 декабрь) «Омбы уезі» атты мақаласын жариялайды.

Мұнда Омбы уезіндегі жұртты әділ жолмен сайланбаған басшылар басқарып отырғанын айтады. Олар жөнінде: «Әрине, бұлайша, халықтың бұл күнге шейін земствоның не пайда келтіретінін білмеуі - сайланған земский гласныйлардың надандығы. Земский собранияның бекіткен қаулысын халыққа түсіндіруді өздерінің борышы екенін білмегендігі. Жұрт гласный сайлағанда, көптің пайдасын көздейтін кісіні сайламайды. Сайлайын десе де, «қалта» сайланып кетеді. Біздің ел-жұрт земствоның мәнісіне еркін түсінбеген сияқты. Земский управадан кісі шығып, земства жұмысын түсіндірейін десе, «мұның түбі солдат емес пе?», дейді. Земствоны түсіну осы бола ма? «Қалтамен» сайланған гласныйлар халыққа түсіндірмек түгілі, өздері ешнәрсе білмейді.» - деп ашығын айтады. Сауатсыз халықты басқарып отырған басшылардың әрекеті мен қазақ даласын жайлаған «қалтаның» күшімен келетін билікті әшкерелейді.

Әкем Мағжан Жұмабаевпен әрі жерлес, әрі Уфада бірге оқыған дос болған. Анамның аты Зылиқа, Мағжанның әйелінің аты да Зылиқа, оның ұлты татар еді. Әке-шешеммен өле-өлгенше сыйласты, араласты. Жә, ол мұңлықтың бізден бөлек сүйенер жанашыры да жоқ есебі еді».

Бекмұхамет Құсайынұлы өз заманының жан-жақты тұлғасы.

Назарларыңызға рахмет!

жүктеу/скачать 489 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: