Алғашқы жалпықазақ съездері және олардың саяси мазмұны

Stud.kz

ID:  

101 286 151

Алғашқы жалпықазақ съездері

және олардың саяси мазмұны.

Жоспар

Кіріспе

Әдебиеттер

Жоспар.

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ...3

II. Негізгі бөлім

а)Бірінші жалпықазақ съезді және «Алаш»

партиясының құрылуы ... ...4

ә) Екінші жалпықазақ съезді және «Алашорда»

үкіметінің құрылуы...16

ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... .19

Пән: 

Жалпы тарих

 

Жұмыс түрі:  

Реферат

 

Тегін:  

 

Көлемі: 18 бет 

Таңдаулыға

:   

!

 

Бұл жұмыстың бағасы: 

500

 теңге 

Кепілдік барма?

 

 

 

Жоспар.

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... 3

II. Негізгі бөлім

а)Бірінші жалпықазақ съезді және Алаш

партиясының құрылуы ... ...4

ә) Екінші жалпықазақ съезді және

Алашорда үкіметінің құрылуы...16

ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...

... ... ... ... ... ... ... ... 19

Кіріспе.

ХХ-ғасырдың бас кезінде қазақ

қоғамында мүлдем жаңа жағдай

қалыптасты. Ресейлік әскери-

монархиялық басқару жүйесі, қазақ

жерінің орыс мемлекетінің меншігі етіп

жариялануы, осыған орай ішкі Ресейден

қоныс аударушылар легінің күрт өсуі,

қазақ бұқарасының зорлықпен

егіншілікке жарамды жерлерден

ығыстырылуы, дәстүрлі қазақ

шаруашылығының терең дағдарысқа

ұшырауы сол қалыптасқан жағдайдың

нақты көріністері еді. ХХ ғасырдың

басында патшаның қанаушылық

саясатынан әбден зәрезап болған жұрт

оянды. Ұлттық ояну бір күнде жүзеге

асқан жоқ. Отарлық кезеңдегі ұлттық

сананың қайта жаңғыруы да қаншама

ұрпақтың қажыр-қайратының арқасында

ғана жүзеге асқан еді.

Міржақып Дулатов Оян, қазақ! деп,

қлттық сананың жаңа бір белсеніне

шақырды. Ахмет Байтұрсынов Қазақ

газетін ашып, бүкіл алаш жұртын

тәрбиеледі. Жаңа ғасырдың басында

бүкіл қазақтың рухани және саяси

жетекшісіне айналған Әлихан Бөкейханов

сияқты тұлғалар ұлт теңдігі жолында

күресті. Бұл кезде қазақ зиялылары

үлкен бір топ еді, қуатты күш еді.

Олардың бәрі де туған жұртының

отарлық езгіден құтылуын, туған елінің

тәуелсіздікке жетуін арман етті.

ХХ ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азыттық

қозғалыс тарихының өзекті мәселелерінің

бірі - Алаш партиясының құрылуы. Қазақ

зиялылары қоғамдық сұранысты білдіре

отырып, саяси партия құру әрекетін

бірінші орыс революциясы жылдарында-

ақ қолға алды. Бұл жұмыстың негізгі

мақсаты - ХХ ғасырдың басындағы қазақ

халқының азаттық қозғалысы, оның бір

бөлшегі болып табылатын жалпықазақ

съездерін талқылау.

Бірінші жалпықазақ съезді және Алаш

партиясының құрылуы.

ХХ ғасырдың бас кезіндегі ұлт-азыттық

қозғалыс тарихының өзекті мәселелерінің

бірі - Алаш партиясының құрылуы. Қазақ

зиялылары қоғамдық сұранысты білдіре

отырып, саяси партия құру әрекетін

бірінші орыс революциясы жылдарында-

ақ қолға алды. Бірақ белгілі себептерге

байланысты ол әрекетен ештене

шықпады.

Қазақ зиялалылары тарапынан осы

мазмұндағы әрекеттің нышандары 1913

жылы қайтадан бой көрсетті. М. Сералин

бастаған Айқап журналы төңірегінде

шоғырланған қазақ зиялылары ең өзекті

қоғамдық мәселелерді талқылап, белгілі

бір бағдарламалық тұжырымдарға келу

үшін жалпықазақ съездін шақыру

жөнінде бастама көтерді. Бірақ 1905-1907

жылдардағы бас көтеруден кейін қазақ

облыстарында орнаған жандармдық

тәртіп жағдайында ондай съезді өткізіп,

шешімдерін іске асыру мүмкін еместігін

жақсы түсінген Ахмет Байтұрсынов пен

Әлихан Бөкейханов бастаған топ

жалпықазақ съезін шақыруға қарсы

болды.

Сонымен, жалпықазақ кеңесін шақырып,

онда ұлт өміріне қатысты өзекті

мәселелерді қарау, саяси партия құру ісін

қолға алуға қажетті алғышарттар тек

1917 жылғы ақпан революциясынан кейін

ғана қалыптасты.

1917 жылы сәуірде Торғай облыстық

съезінде тұңғыш жалпықазақ съезін

шақырту туралы шешімі қабылданды.

Съезде оны дайындауға Әлихан

Бөкейханов пен Ахмет Байтұрсынов

бастаған біртоп қазақ зиялыларынан

тұратын айрықша бюроға тапсырды. Бұл

кезде, Мәскеуде 1-11 мамыр аралығында

бірінші Бүкілресейлік мұсылдар съезді

өтіп жатты. Оған өкіл ретінде қатынасқан

бір топ қазақ зиялылары жалпықазақ

съезін шақыру туралы Қазақ газетінде өз

ұсыныстарын жариялайды. Арасында

Көлбай Тоғысов, Аққағаз Досжанқызы,

Ғұмар Қарашев бар бұл топ съезд 1-10

тамызда Ташкентте өтсін және оған әр

облыстан бір өкілден келсін деді.

Бұл кезде мұсылман қозғалысы да

жандана түсті. Мұсылмандардың Мәскеу

съезі ресейлік мұсылман істерін

жүргізуші Шорай ислам аталатын 30

адамнан тұрған орталық кеңес сайлап,

оның ішінен 12 адамнан тұратын атқару

комитетін құру туралы шешім

қабылдайды. Шорай исламнан 5 орын

қазақ өкілдеріне ұйғарылды. Шорай

исламның іс жүргізетін орталығы болып

Петроград белгіленді. Бұл Бүкілресейлік

мұсылман халықтарынын қоғамдық-саяси

істерін бір орталықтан басқаруға

ұмтылушылықтың көрінісі болатын.

Бұл жағдай қазақ демократиялық

интеллегенциясы мен мұсылмандық

қозғалыс ара жігінің ашылуына түрткі

болды. Бірінші Бүкілресейлік мұсылман

съезінің шешімдері мәлім бола салысымен

Әлихан Бөкейханов пен Ахмет

Байтұрсынов бастаған бір топ

қайраткерлері Қазақ газеті арқылы

мәлімдеме жасап, онда: Шораи исламға

сайланған қазақ ағзаларын халық

тарапынан сайланған ағзалар дей

алмаймыз һәм олардың қазақ атынан деп

істеген істерін, сөйлеген сөздерін

халықтікі демеймізң деген сөздер бар еді.

Мұндай мағынада мәлімдеме жасауға

негіз жеткілікті болатын. Өйткені Шораи

ислам сайлау тәртібі ешқандай да сын

көтермейтін еді

Көп ұзамай Орынбордағы жалпықазақ

съезін ұйымдастырушы бюросы Қазан

қаласында 21 шілдеде ашылатын екінші

жалпымұсылман съезіне қазақ елі

атынан өкілдер жібермеу туралы шешім

қабылдағанын білдірді.

Бірінші жалпықазақ съезін ұйымдастыру

бюросы Қазақ газетінің 1917 жалғы 11

маусымдағы санында арнайы мәлімдеме

жасап, съезд 1 тамызда Орынборда

ашылып, оған әр уезден екі кісіден өкіл

жіберілсін деді. Бірақ бұл аталған күн

мен өкілдер саны көп ұзамай тағы да

өзгеріске ұшырайды. Шілде айының

басында Орынбордағы Қазақ

басқармасына Петроградтағы Шораи

Ислам төрағасы А. Салихов пен сондағы

қазақ өкілдері У. Танашаев, Ж. Ақбаев

және Халел Досмұхамедовтан жеделхат

келіп, онда Учредительное собрание

сайлау 17 қыркүйекте болатын болды,

депуттар тізімі бір ай бұрын, яғни 17

тамызда тапсырылмақ болды. Соның

үшін жалпықазақ съезін 20 шілдеден

соңға қалдыру мүмкін емес, Қазанда

ашылуға ұйғарылған жалпымұсылман

съезінің де күні солай өзгертілді, -делінді.

Осы екі ортада Петроградтан Құрылтай

жиналысына сайлау өткізуге

дайындықпен бір мезгілде земство

сайлауын өткізу туралы да хабар келіп

жетті. Сөйтіп, уақыт тығыз, ал істелген іс

көбейе түскен еді. Солардың ішінде ең

маңыздысы Құрылтай жиналысына дейін

халық өміріне қатысты ең өзекті

мәселелерді талқыға салып, ел болып

ортақ тұжырымға келу, құрылтай

жиналысында сол тұжырымдарды

өткізуге күш салу еді.

Съезді ұйымдастыру бюросы Қазақ

газетінің 24 маусым күнгі санында

съездің күн тәртібіне қойылатын

мәселелерге байланысты ел талқысына

өз тұжырымдарын ұсынады. Бұл

мәселердің көбі кейін бірінші жалпықазақ

съезінің күн тәртібіне енді.

Съездің күн тәртібіне енгізуге ұсынылған

мәселелердің бірі қазақ саяси партиясын

жасау мәселесі болды. Бұл мәселеге

байланысты бюро мынандай тұжырым

жасады: Ресейде осы күнде түрлі саяси

партиялар бар. Олардың көздеген

мақсаттары программасында жазылған.

Оны білетін адамға мағлұм: қай

партияның да болса программасы түп-

түгел қазақ мақсаттарына үйлеспейді.

Сондықтан біздің қазақ мақсаттарын

түгел көздейтін өз алдына партия

жасамайынша болмайды. Қазақ

мақсаттарын теріп, программа жасап, сол

мақсаттарға жету шарасын қарастыратын

қазақ партиясын қалай жасау, қандай

программа түзеу, қандай жол тұту оны

һәм осы жалпы қазақ съезінде кеңесуіміз

керек.

Саяси партия құруға байланысты

айтылған бұл тұжырымның мынандай

мәні бар. Біріншіден, ол тарихи

деректермен толық таныс емес қайсыбір

авторлардың Алаш партиясы шілдедегі

жалпықазақ съезіне дейін-ақ қалыптаса

бастады деген пікірін біржола жоққа

шығарады. 1917 жылғы жалпықазақ

съезіне дейін қалыптасып дамыған Алаш

партиясы емес, кейін алаштық аталған

ұлттық интеллегенция басқарған ұлт-

азаттық қозғалыс болатын. Ал бұл

қозғалыстың бастаушы ұйытқысының

саяси партияға бірігуі бірінші жалпықазақ

съезінен басталғаны тарихи факт. 

Екіншіден, бұл айтылған тұжырым Алаш

партиясының саяси мәнін кеміту

мақсатында оны ресейлік кадеттер

партиясының филиалы есебінде

бағалаушылар пікірінің негізсіз екендігін

көрсетеді. Империялық езгідегі қазақ

қоғамы жағдайында Алаш партия ретінде

өзінің идеологиялық негізі етіп,

жалпыұлттық мүддені, қазақ шындығын

алуға тиіс болды. 

Сонымен бірге съезд

ұйымдастырушылары өз тұжырымдарын

талқыға ұсына отырып, тек біздің

айтқанымыз ғана оң деген ойдан аулақ

еді. Олар съезд бюросы жоғарыдағы

айтылған мәселелер турасында съезге

доклад етпекші, бірақ жалғыз бюроның

докладына қарап тұрмай, әр облыс, әр

уезден келетін өкілдер де барша

көрсетілген мәселелер турасында елдің

пікірін білдіргендей докладтар жасап

келтірулері керек деп қорытып, шыңайы

демократия принциптерін

ұсынатындықтарын көрсетті.

Бюро сондай-ақ съезге өкілдер шақыруда

да осы принципті ұстанды. Еуропа

жұртында съезге келген өкілдер елден

шығарда елмен кеңесіп, ел болып

қорытқан пікірлерді съезд кеңесіне

салады. Сондықтан олардың съездері 2-3

күн болады. Жалпықазақ съезіне келетін

өкілдер жоғарыда айтылған съезде

қаралуға тиісті болған мәселелерді

жерінен қорытып, съезде көптің алдына

салып, бата қылдыруға дайындалып алып

келулері керек, ал даярлықсыз

адамдардың келгенінен қазаққа келер

түк айда жоқ, - деп жазды бюро

мүшелері.

Бюро жариялаған тезистерден

келтірілген бұл үзінділер жалпықазақ

съездеріне тек дала аристократиясының

өкідері ғана шақырылды, жалпықазақ

съездері байлар мен ұлттық

буржуазияның жиналысына айналды

деген пікірдің қаншалықты дәлелсіз

екендігін айғақтаса керек.

Қазақ газетінің 4-шілде күнгі санында

Әлихан Бөкейхановтың Қазақ

депутаттары атты мақаласы

жарияланды. Ұйымдастыру бюросының

атынан жазылған бұл материалда ол осы

ақыл жұрт пайдасы-ау деп бюроын қазақ

жұртынан депутат болатын жігіттердің

атын атағанын, съезд қолдаған

адамдарды бүкіл қазақ болып

сайланатындығын, депутат саны адам

санына тәуелді екендігін, ал Құрылтай

жиналысына екі жүз мың адамнан бір

депутат сайланатындығын халыққа жан-

жақты таратып түсіндіре келіп, қазақ

халқының 1917 жылдың орта тұсындағы

жалпы санына тән мынадай фактілерді

келтіреді: 1897 жылғы есепте қазақ тілін

ана тілім деген адам 4 миллион 84 мың

еді. Бірақ жылдағы адам баласының таза

өсімі екі жүзге 3 адам болады. Осы

есепке салса біздің 9 облыс, бір

губерниядағы қазақ биыл 5 миллион 400

мың болса керек. Бұлай болса, қазақ

депутаты 27 болмақ. Бұларға 13-14

кандидат сайланбақ. Сонда біздің

депутаттымыз 40-41 болмақ.

Әлихан Бөкейханов бұл болып тұрған

заман Алаштың азаматына зор жүк.

Бізде бірлік болып, іс қыла білетін шебер

табылса, Алаштың баласы бақыт-

махаббат жолына түсті. Кейінгі үрім-

бұтақ не алғыс, не қарғыс бере жүретін

алдымызда шарттар бар! Осыны аңғар,

жұртым қазақ,- деп көрсетіп, бюроның

атынан депутаттыққа кандидат деген 43

адамның атын атап, халықтың талқысына

ұсынды. Олардың арасында Ж. Ақбаев,

А. Бірімжанов, Х. Досмұхамедов, Р.

Мәрсеков сияқты белгілі

қайраткерлерден бастап, А. Кенжин, С.

Сабатаев, М. Төлеубаев сияқты саясатқа

енді араласа бастаған жастар, Уақытша

үкімет комисарлары мен қатардағы

мұғалімдер, дәрігерлер мен

шығармашылық интеллигенция өкілдері

бар еді.

Міне, осыллардың бәрі отарлық езгі мен

феодалдық тоқыраудың қрйнауынан енді

ғана бас көтерген қазақ қоғамы үшін

мәдениет пе демократияның алғашқы

сабақтары болатын, ал ол сабақты бастап

жүргізуші жас қазақ демократиялық

интеллегенциясы еді.

Тұңғыш жалпықазақ съезі 21-26 шілде

аралығында Орынбор қаласында өтті.

Съезд жұмысына Ақмола, Семей, Торғай,

Орал, Жетісу, Сырдария, Ферғана

облыстарынан және Бөкей ордасынан

барлығы 20-дан астам өкіл қатынасты.

Съезд председателі Халел

Досмұхамедов, председательдің

серіктері: Ахмет Байтұрсынов,

А.Көтібаров, секретары Міржақып

Дулатов пен Ақылбек Сейітов болды.

Съездің күн тәртібіне он төрт мәселе

қойылды. Съездің программасы:

1. Мемлекет билеу түрі. Россияда

демократическая федеративная

парламентарная республика болсын.

2. Қазақ облыстарында автономия. Қазақ

облыстары қоныс, ұлт жігіне қарай

облосной автономия алуға тиіс.

3. Жер мәселесі. Қазақ халқы өзіне еншілі

жерге орнығып болғанша қазақ жері

ешкімге берілмесін.

1. Қазақ даласында жарамды жер аз

болғандықтан қазақ пайдасынан алынып

кеткен мынандай учаскалар қазақтың

әзіне тоқтаусыз қайтарылсын:

"Дворянский скотоводческий

промышлений курортный, монастырский

переселен орнықпағандар, отрубтар,

оброщный статьялар, жай адамдарға

показательная поля" деп берген, бірақ

расында жоқ нәрселер һәм гарнизондарға

беріліп, бұл күнде олар кеткеннен кейін,

яки саны азайғаннан кейін босаған

жерлер.

2. Бос учаскелерге жазылу тез

тоқтатылсын.

3. Переселен орныққан учаскелерде олқы

бос тұрған сыбаға жерлер қазақтың озіне

тоқтаусыз қайтарылсын.

4. Қазақтан алынған қыстаулар, егер

қожалары әлі көшпеген болса, қазақтың

өзінде қалсын. Келген мұжықтарға,

қайтадан бөліс қылып, өзге учаскелердш

жер әперілсін.

5. Айрықша қазына мүлкінде деген

тоғайлардағы қазақ шабындығы өзіне

қайтарылсын. Қазақ малы қазына

ағаштарының белгейіне жайылуға рұқсат

болсын.

6. Бүкіл мемлекетке дақылы болмаған

айрықша қазына ағаштары земство

қарауына берілсін.

7. Жер хақында қазақ өз алдына жер

жобасын жасасын.

8. Жер мәселесі туралы басқа саяси

партиялармен келісу еркі учредительное

собраниеде қазақ депутаттарына

берілсін.

9. Қазаққа жер берілгенде негізгі өлшеуге

қазақ облыстарына мал бағу һәм егін салу

үшін лайықтаған норма алынсын, әр

жердің ретіне қарай.

10.Бөкейлік қазақтары басқа көрші қазақ

облыстарына лайықтаган норма бойынша

өздерінің отырған жерлерінен жер алсын.

11. Түркістан қазақтарына жер берудің

үстіне жеткілікті сауда берілсін.

12. Қазақ халқы жермен ортақ

пайдалансын (ру, ауыл, болыс болып)

яғни земельная община болсын.

(Ферғанадан келген екі өкіл жерді ортақ

пайдалануга қарсы болды, әркімнің жер

еншісі бөлек болсын деді).

13. Земельная община яғни ортақ жердің

ауданы, мүмкін қазір кішкене болсын,

мұны шамалау жергілікті жер мекемелері

(землеустроительное учреждение)

еркінде болсын.

4. Халық милициясы. Осы күнгі дайын

әскер орнына халық милициясы

күрылсын

5. Земство. Уақытша үкіметтің жаңа

шыгарган законы бойынша дала

уалаяттарында болосной земство

отырықшы елдерде және ашылсын,

көшпелі елдерге земство кіргізу еркі

болашақ облосной земский собраниеде

болсын дегш. Съез бір уезді екінші уезге

көшіп жүретін елдерді ғана "көшпелі

болыстар" деп біледі.

1. Съездің қаулысы, көшпелі елдерде де

отырықшылардікі секілді тоқтаусыз

болосной земство ашылсын.

2. Болосной һәм уезной гласныйлардың

сайлауы бір мезгілде құрылсын.

3. Болосной земской управода бес

ағзадан артық болмасын.

Орыс пен қазақтың сайлануына уезной

һәм облосной комитеттер арнаулы

инструкторлар шығарсын.

6. Оқу мәселесі. 

1. Жалпы міндетті бастауыш оқу аса

қажет.

2. Бастапқы екі жылда оқу баланың ана

тілінде болсын.

3. Мектеп кітаптары болсын, өзге

баспасөздер болсын, бәрі де "Қазақ"

емлесімен жазылсын.

7. Сот мәселесі. 

1. Осы күнгі қазақтың народный суды

жоғалсын.

2. Өзгерілетін судтың орнына қазақ

түрмысына лайық айырықша суд

құрылсын.

3. Мағлұматты адамдардан жаңа судтың

жобасын жасауға әр облыста суд

комиссиясы болсын. Облосной

комиссиялардың шығарған жобасы

жалпы қазақтың суд комиссиясы

қарауына тапсырылсын. Бұл жалпы қазақ

комиссиясына облосной комиссиялардан

бір-бір ағза кірсін. Жалпы қазақтың суд

комиссиясы жүмысын 1918 жыл 1

февральда бітірсін. Қазақ судының

жобасын қазақ депутаттарымен бірге

тексерсін, сонан кейін закон шығаратын

мекемеге тапсырсын.

4. Жаңа судтың законы шыққанша осы

күнгі народный суд облосной съездердің

өзгерткен күйінде түра берсін.

5. Екі уез яки екі болыс қазағының

арасындағы уголовный жазалы болатын

істер уақиға болған орынның народный

суды алдында тексерілсін. Гражданский

хақы даулайтын істерді жауапкердің

түрған жеріндегі народный суд тексерсін.

8. Дін мәселесі. 

1. Ақмола, Семей, Жетісу, Торғай, Орал

һәм Закаспий (Маңғышлақ уезі)

облыстарының қазақтары уақытша

Орынбор муфтилігіне қарасын.

2. Духовный собраниянің қарауына тиісті

мәселелерді жалпы қазақтың суд

комиссиясы айырсын (VII бапты қара).

3. Суд жобасы түзелгенше Орынбор

мекеме шарғиясына қарайтын қазақтық

діни істері ноғайлардікіндей болсын.

4. Мекеме шариғия құзырында қазақ

бөлімі болсын һәм қазақ істерінің 

Ұқсас жұмыстар

Алашорданың құрылуы

Скачать

Антиплагиат

Қалай сатып алуға болады?

бот арқылы

тегін алу, ауыстыру

"  Жұмысты толықтай көру

қате таптым

... жалғасы

тақырыпты енгізіңіз...

#

$

Скачать



23.10.2021, 02:19

Стр. 1 из 1