Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрліп
жүктеу/скачать 7,18 Mb. Pdf көрінісі
|
| 6 86 Т 16 >1 і ш у §• щ :з г -0 *ъ 5 сэіБ 2 5 •Я 0 і р -X 2 оі 10 - ш І о <ь і і і і о 5 . Я и С / Щ І * ш Ь ң р Л £ ң с і п ц о и ж й з ^ й ^ и р ы н д й г м л і а д е н и е ш і (К .% . 9 Т і/и к ш ш (һ 3 том П ав л о д ар V Ъ £ € "Г76 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрліп С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті Мәшһүртану ғылыми-практикалық орталығы Қ.Қ. Талқанбаева МӘШ ҺҮР-Ж ҮСІП ҚОЛЖАЗБАЛАРЫНДАҒЫ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ Оқу әдістемелік құралы 3 Том Павлодар 2008 I ӘӨЖ 297(075.8) ББК 86.38я73____ Т 26 С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің Ғылыми кеңесі баспаға ұсынған Пікір жазғандар: С. Негимов - Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің профессоры, филология ғылымдарының докторы, профессор. А.Қ. Тұрышев - С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің профессоры, филология ғылымдарының докторы, Мәшһүртану ғылыми-пракгикапық орталығының директоры. Т26 Талқанбаева Қ.Қ. Мәшһүр-Жүсіп қолжазбаларындағы ислам мәдениеті: Оқу әдістемелік қуралы. 3 томПавлодар: Кереку, 2008. -130 б. І5ВМ 9965-842-25-6 Мәшһүр-Жүсіптің өз қолымен жазған еңбегі бойынша Ұлы жаратушы Аллаһ Тағаланың сипаттары, Құран кәрім аяттары мен пайғамбар хадистері жайында баяндалады. Ислам дінінің қағида- шарттары, мұсылмандық міндеттер, Аплаға иман, періштелерге, пайғамбарларға, кітаптарға сену дегенді түсіндіреді. Кітапта қолжазбаның кейбір сүре, аят, хадис және дүғалары қамтылып, бүлардың факсимилесі (фотонұсқасы) және кирил әріптерімен транскрипциясы көрсетілген. ІЗВМ 9965-842-25-6 т 0 4 0 3 0 0 0 0 0 0 00(05)-07 ©Талқанбаева Қ.Қ., 2008 © С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2008 Алғы сөз щ Құрметті оқырман! 2007 жылы Қ. Қ. Талқанбаеваның «Мәшһүр-Жүсіп қолжазбаларындағы ислам мәдениеті» атты оқу — әдістемелік кітабы қолдарыңызға тиіп, оқырмандардан жақсы лебіз алғанбыз. 2008 жылы Мәшһүр-Жүсіптің туғанына 150 жыл толады. Осы мерей тоиға орай Мәшһүртану ғылыми — практикалық ортапығының кіші ғылыми қызметкері Талқанбаева Қарлығаш Қажымәлікқызы* «Мәшһүр-Жүсіп қолжазбаларындағы ислам мәдениеті» - атты кітаптың 2, 3 -томдықтарын жазып бітірді. Елбасының қолдауымен басталған «Мәдени мұра» бағдарламасы өзінің заңды жалғасын табуда. Елімізде ислам мәдениетіне арналған кітаптар, ғылыми мақалапар жарық көруде. Түрлі діни конвенциялардың басы біріккен жиындар да болып өтті. Кеңестер дәуірінен қордаланып қалған діни қағидаға байланысты ұғымдарды шешу күн құрғатпайтын мәселеге айналды. Шыны керек, ислам дінінің ережелері, діни сөздер, дәстүрлер тек қана «өлік жөнелту» парадигмасына ғана байланысты айтылды. «Молда» сөзі тек қана бала сүндеттейтін құбыжық ретінде суреттелді. Сондықтан да болар, қазақ халқының есейген ұрпақтарына діни ұғымдардың ауыр тиетіні. Айталық, бұрын ата-баба аруағына сыйыну, зиратты көргенде бетті сипап, Аллаһу әкбар жасау, әулие ағаш пен бұлақтың басына барып «тағзым» жасау сияқты шаман дінінің (фетешизмнің) элементтері қазір нақты ислам дәстүріне байланысты түсіндіріледі. Бұл да — қазақ мәдениеті. Оны бірден алып тастауға болмайды. «Өлі жібімей, тірі байымайды» - қазақ мақалы, ал, осы мақалда «аруақ» мәселесі қозғалады. Ислам мәдениетіне салса тек қана бір Аплаға ғаңа табынамыз, сыиынамыз, құлшылық етеміз. Осы мәселені бірден «аруаққа» табынбау керек деп, кесіп айтпай, «аруақ» (жансыз дүние) - Алланың құлы, МҮМИН (мұсылман), демек, «аруақты» сыйлау Алла арқылы, Алланың әмірі арқылы болатынын түсіндіру өте қажет. Өйткені, мұның арты ауыр зардапқа ұрындырады. Жа^ ұрпақ өліні сыйламаса, тіріні де: ақ шашты ақсақалды, сарь) тісті апаларды да сыйлаудан қалады. Қарттар үйі көбейеді. т.бі салдары пайда болады. Бұл дәстүрлер тәңір дінінің ислам мәдениетіне сіңіп, тұтасып кеткен тұсын көрсетсе керек. Демек, қазіргі ислам мәдениетінің бөлінбес бір тұтас құрамына айналды. Олай болса, осындай діни түсінікке ауыр ережелерді дұрыс талқылап, дұрыс зерттеп, жас мұсылмандарға түсіндіру үшін ғылыми зерттеу еңбектердің мәні аса зор болмақшы. Мінекей, осы аталған ойдан келіп, Мәшһүр-Жүсіп қолжазбаларындағы діни лексиканы дұрыс талдап, жас ұрпаққа жеткізу міндеті алдымызда тұрды. Орталықтың кіші ғылыми қызметкері, теолог зертеуші Қарлығаш Қажымілікқызы Талқанбаева өзінің міндетін ойдағыдай орындап шығып, Мәшһүр-Жүсіп қолжазбаларындағы кездесетін көптеген діни сөздерге түсініктер беріп, мәні мен мағынасын ашып, нақты тапдаулар жасаған. Еңбекте Мәшһүр-Жүсіптің өзінің жазуының фотонұсқасы берілген. Қолжазбаны оқу барысында көптеген қиыншылықтар кездесті. Ескі жазу көрінбейді, жазылып келе жатқан сөз өшіп қалған, не тасқа басқанда (ксерокопия) түспей қалған. Сол сияқты, кейбір араб, парсы сөздері мысалы: кәтәбә (кутибә) осы сөздің әр әріптерінің үстіндегі бір харекет өзгерсе осы сөз басқа мағына береді. Мәшһүр-Жүсіп арабша жазып келе жатып, ішінара парсыша да жазып кететіні байқалады. Кейбір мәтінде (бинт ғәмма дегеніміз) төте жазумен аралас жазып кеткені байқалады. Ақынның кейбір парсыша жазған: шәш, фошын, сат, хош, дүр, руш, иле, һәм, соң (сол), ушбү т.б. кездеседі. Зерттеушілердің қолжазбаны зерттеудегі тәжірибелері аздығы да байқалады. Көш 'жүре келе түзеледі. Біткен іске сыншы көп. Жас мамандардың тырнақ алды талпынысын құптап, осы кітапты шығаруға белді бекем будық. Әрине, азды-көпті кемшіліктер болуы мүмкін, ондай қателер кездесіп жатса, орталыққа хабарласуларыңыз сұралады. Мәшһүртанушылар арабша-парсыша қолжазбаны қалай зерттеу керек екендігіне енді ғана маманданып келеді. Болашақта Мәшһүр-Жүсіп т.б. қолжазбаларының тіліне мәтіндеме жасап, әр сөзге тыңғылықты ғылыми талдау жасалатын да күн туады. Қорыта келгенде, кіші ғылыми қызметкер Қ.Қ. Талқанбаеваның бұл еңбегі мәшһүртану ғылымына қосылған үлкен ғылыми үлес деп санаймыз. Мәшһүр-Жүсіп бабамыздың туғанына 150 жыл толуына байланысты болатын мерей тойына «тарту», «сый кәде» деп есептейміз. Айтпаса, сөз атасы өледі дейді. Өзі бас болып, мәшһүртануға жан-жақты 4 көмек көрсетіп жатқан ректорымыз, академик Ерлан Мұхтарұлына ризалық сезімімізді білдіреміз. С. Торайғыров атындағы ПМУ-дің Мәшһүртану ғылыми — практикалық орталығының дирекгоры, Ш. Уалиханов атындағы гуманитарлық ғылымдар саласындағы мемлекеттік сыйлықтың иегері. Филология ғылымдарының докгоры, қазақ филология кафедрасының профессоры Тұрышев Айтмұхамет Қасымбайұлы. Кіріспе Бұл еңбекте Мәшһүр Жүсіптің өз қолымен жазған еңбектері мен түсініктемелері баяндалады. Онда көбінесе дін Исламды қарапайым қазақ өмірімен суреттеп түсіндіреді. Мысалы: Аллаһқа иман, періштелерге, пайғамбарларға, кітаптарға сену дегенді түсіндіреді. Ислам дінінің артықшылығы мен ерекшелігі, оның қалыптасуы мен дамуы, қоғамдағы орны. Аллаһ Тағаланың бұйрықтары мен тыйымдарын адамзат баласына түсіндіріп және бір Аллаһқа ғана қүлшылық ету. Ислам дінінің қағида-шарттары, мұсылмандық міндеттер, тәрбиелік маңызы бар әдеп ережелерін түсіндіріп, оның адамзатқа қажеттілігі мен пайдалары баяндалады. Сонымен қатар адамзатты ойландыратын діни түйін сөздерді көп айтқан. Мысапы: Ғибрат ал атқан таң мен батқан күннен, Шықпассың, адам болсаң айтқан жөннен. Басыңа қайғы келсе, қапа болма, Тарылып, назаланып шықпа діннен. Мәшһүр Жүсіп өз еңбектерінің көбін араб әліпбиімен қазақ тілінде жазған. Солардың ішінде араб, парсы, шағатай, осман (Осман империясы кезіндегі кіші Азия түріктерінің) тілінде көп еңбек жазып, асыл мұра қалдырған. Діни тақырыптарды араб тілінде жазған. Мәшһүр Жүсіп - ислам қағидаларын толық білген әулие адам. Ілімнің шыққан тегі дін екенін және ілім мен дінді бөлмеу керек екенін көп айтады. Мысалы: Әр түрлі қылып, пікір ойла сана, Ғылым, білім іздесең, болдың дана. Білімді өліп, көрде мың жыл жатса, Шықпайды сонда-дағы кісі санасынан. Нәпсінің кім құтылар хайласынан, Залалы асып кетер пайдасынан. Білімді, зерек адам болам десең, Қара өзіңді басқаның айнасынан. Ойлаған халықтың қамын білімді сол, Қамы үшін ел-жүртының отқа кірген. Жолында ғылым-ілім өтсін өмір, Алданбай бос жұмыспен қысы-жазы. Мәшһүр Жүсіп еңбектерінде дін Исламның ақиқаттығы, құндылығы, қадір-қасиеті, адамзат өміріндегі пайдалары уағыздалған. Ол кісіні ақын, жазушы, тарихшы деп шектеуге болмайды. Ол ұлы дін ғалымы болған. «Құран тәжуиті», «Құран тафсирі», «Иман қағидаларын», «Сира ән-Набауиа», «Ұлы жаратушының сипаттарын», «Шариғат үкімдерін», «Хадис шарифтер», «Үлкен ғұламалардың Мәснәуилері», «Мәкгубаттары», «Шығыс шағирлары», «Нәбилер тарихы» «Діндер тарихы» «Сахабалар, әулиелер тарихы» тәрізді т.б. ілім саласын жақсы білген. Еңбегінің бүкілі - біздің дініміз, тіліміз, тарихымыз, әдет- ғұрпымыз, салт-дәстүріміз. Хақ Тағала қайырлы қадам санап, ризашылығына бөлесін! Мәшһүр-Жүсіп Кепейулы қолжазбаларының әліпбиі Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы өмір сүрген дәуір, он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысы мен жиырмасыншы ғасырдың алдыңғы қырық - отыз жылы қандай қайшылықты, қалтарысы болса, оның шығармашылық жолы да сондай көп иірімді, күрделі болды. Ол көбінесе дін ілімдері, әдебиет пен мәдениет, тарих пен этнография сияқты білім салаларында артына бай мұра қалдырды. Оны жинап, жариялау, зерттеп, ғылыми айналымға ендіру, сөйтіп халық игілігіне айналдыру жұмыстары Еліміз егемен болған соң ғана шындап қолға алына бастады. Әсіресе, кейінгі жылдарда, Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың «Мәдени мұра» арнаулы орта мерзімді бағдарламасының аясында жүзеге асырыла бастады. Біздің ғылыми зерттеу еңбегіміз Елбасының алға қойған мақсатын түбегейлі шеше алмаса да үлттық салт-дәстүрге байланысты кейбір мұраттарды лингвистика жолымен іс жүзіне асырып, шешуге болатындығын көрсетіп берді. Бұл - жұмыста жүйелі түрде Мәшһүр Жүсіп Көпейүлы шығармаларының этномәдени лексикасы түркі тілдерімен және де көне жазба ескерткіштерімен жан - жақты салыстырмалы түрде тұңғыш зерттеліп отыр. Қазақстан Республикасы Егемендік алған соң ұзақ жылғы тұралап, қордаланып қалған экономикалық, әлеуметтік, рухани жағдайды қалыпқа келтіру күш болды. Соңғы 13 жылда Қазақстан Республикасының экономикасы бір шама көтерілді. Ендігі кезек рухани мәдениетімізді жақсартып, бұрындар елеусіз қалған ақын — жазушыларымызды, зиялыларымыздың өмірін, шығармашылығын зерттеп, жас ұрпаққа жеткізу кезек күттірмейтін мәселеге айналды. Бұл бағыгта тарихшы, филолог, философ, ағартушы Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының өмірін, шығармашылығын қалың жұртымызға кеңінен насихаттау мақсатында Мәшһүртану ғылыми - пракгикалық орталығын 05.05.04 жылы ашуға № 1- 05/334 бұйрыққа С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің ректоры Е. Арын қол қойды. Мәшһүр Жүсіп өз еңбектерінің көбін араб әліпбиімен қазақ тілінде жазған. Солардың ішінде араб, парсы, шағатай, осман (Осман империясы кезіндегі кіші Азия түріктерінің) тілінде көп еңбек жазып, асыл мұра қалдырған. Қазақ тілінде жазған қолжазбаларының ішінде арабша термин сөздер көп кездеседі. Мұның себебі, Мәшһүр Жүсіп — ислам қағидаларын толық білген әулие адам. Мәселен «Құран тәжуиті», «Құран тафсирлері», «Иман қағидалары», «Калам ілімі», «Сиар ән- Набауиа», «Шариғат үкімдері», «Хадис шарифтер», «Үлкен ғұламалардың Мәснауилері, Мәктубаттары», «Шығыс 7 I шаирлар», «Нәбилер тарихы», «Діндер тарихы», «Сахабалар, әулиелер тарихы» тәрізді т.б. ілім саласын жақсы білген. Мәшһүр-Жүсіп еңбектерінде дін Исламның ақиқаттығы, құндылығы, қадір-қасиеті, адамзат өміріндегі пайдалары уағыздалған. Ол кісіні ақын, жазушы, тарихшы деп шектеуге болмайды. Себебі, еңбегінің күллісі - біздің дініміз, тіліміз, тарихымыз, әдет-ғүрпымыз, салт-дәстүріміз. Қазіргідей аласапырын заманда қапай өмір сүру керек екені айтылады. Сол себептен көпшілік қауымды Мәшһүр-Жүсіп еңбектерін оқып танысуға шақырамыз. Осы мақсатта қолжазбаның әліпбиін, оқып, үйренетін кілтін ұсынып отырмыз. Әріптердің реті бойынша жазылу үлгісі Кирил ИЦЭ бойын -ша қазақ іәліппе Араб әрпі 1 -түрі Араб әрпі 2 -тү р і Араб әрпі 13 -түрі 1 1 Араб әрпі 4 түрі Араб әрпі 5- түрі 1 2 3 4 5 6 А а I і і і Ш ІШ Ш Ш і . I 1 00 Ә ә № і I1 1 Б б У Iі В в Гг & і «і! 1 Ғғ # £ • й 1 1 | Д Д ! Е е I ( с? 00 8 ж ж й 3 3 • И и Г ^НВ П К к 5 “ І Қ і Ф сЗ у л л М м <* Н н о Ң н ш о о “ о Ө ө П п * _ і і ц сі р р л С с о» О-а > С-] Т т ііі в 4 У У і і « ¥ У * Ү V Ф («ІІ 9 і ф X X • С с һ һ 00 Ч ч Ш ш * О* 8 Ы ы Ш Іі 4 100* <3 3 Араб әріптері сөз басында бір түрлі, ортасында бір түрлі, соңында бір түрлі жазылады. Сол себептен әріптердің жазылу үлгісін араб әріптерімен салыстырып беріп отырмыз. Апдымен қолжазбаның арабша мәтіні беріледі. Сосын әріптердің реті бойынша сөз ортасында қалай жазылатынын көрсетеміз. Мәшһүр-Жүсіптің Мәшһүртану ғылыми-практикалық орта- лығының қорында сақталған бірінші папкасының 113-114- беттеріндегі Әмір Темірдің алдында Мурсаид Шарифпен Тафтазалидің сөйлеуі: ^ і ^ Л * Сх£ Лі 03* ^ З & к с 5 ^ 1 иі ^ ^ 5 іЛ І; .ЛлА ^ л * Ся* Ьоуэ* іідЬ С і а о-а.1 « ^ і ^ ЧЧ*5 СЦН^Л. (4й ^ О ^и^І ‘^ > > 4 в^>» 15^1 ^ АІыЬ, ^ ^ ІЛ ?Сі2**Ц*<£л 45 ^ ^ІА ^ідіи ^ІДІ ^ і і і (^л^і 4 ііы д. Сонда Әмір Темір бұлар сөзге келгенде бірін-бірі аямай айтысады. Әншейінде бірін-бірі қандай көріседі (көреді) екен деп, байқау үшін бір күн Тафтазали жоқта Мурсайд Шарифке айтыпты: «Тафтазали семіз, зор кеуделі, жуан қарынды, күптей кісі екен. Тегін тамақ табылған соң аясын ба? Ішіп-жеп семіре берген ғой! Өзі де тамақ жегенде он кісінің жейтіғұнын ю (жейтінін) бір-ақ өзі жеп қояды. Ана қарын толған ... ғой! Соның ғылымы (ілімі) қай жерінде тұрады дейсің? Жұрт басына көтергенімен ауаланып кеткен ғой!»,- депті. Сонда Мурсайд Шариф айтыпты: «Жоқ олай емес. Құдайдың құдіретінің шеберлігімен, ғылым-білімге толық сауыт болсын деп әдейі арнап жаратқан (жаратылған) бір жан. Егер мұнда (онда) мұның бойына орнаған ғылым-білім басқа біреуге орнаса, жарылып өлер еді. Құдай білмей жаратты деймісің! Булар бұ заманға екінші келмейтіғұн жанлар»,- деген екен. Жоғарыдағы мәтіннен әрбір әріпке жеке-жеке мысал алайық: - «Аа» әрпі 3 түрлі таңбаланған. « і^ М - айамаи» деген сөзде «а» әрпі екі турлі таңбаланған. « ^ — бірақ» деген сөзде «' һамзалі а» әрпі көрсетілген. Кейде бұл әріптің орнына «_ фатха - үстіңгі харака, «а, ә» деп дыбысталатын белгі» қойылады. Егер «а» әрпі сөздің соңына келсе, ««Ол^зм - бойына» деген сөздегі сияқты «м - һә ,һ» әрпі келеді; - «Әә» әрпі 3 түрлі. «л ^ ' Әмір» деген сөзде «тек әлиф ' қана», ««-Чл^й* әншейінде» деген сөзде «мәд әлифә * » белгіленген. Бұл әріп «>гЦ> әрбір» деген сөзде «» һ» дыбысымен жазылады. Кейде «а» әрпі сияқты^«_ фатха — үстіңгі харака, «а, ә» деп дыбысталатын белгі» қойылады, - «Бб» әрпі 2 түрлі. « сй ^ - бірін-бірі» деген сөзде « ^ - б» әрпі, қолжазбаның 114-ші бетіндегі «іЗ '>% - жапырақ» деген сөзде «і-і — ф» әрібі жазылады; - «Вв» әрпі кездеспейді. Себебі бұл әріп орыс тілінен және т.б. тілдерден келген кірме сөздерге байланысты болғандықтан қазақ тілінде жоқ дыбыс; - «Гг» әрпі 2 түрлі. «'^Зл^ - сөзге» деген сөзде ««а кәф» әрпімен жазылған. Екінші түрі де осы «^ кәф» әрпімен жазылады. Бірақ әріптің үсті « ^ » сызылады; - «Ғғ» әрпі 2 түрлі. « - ғылым» деген сөзде «&. аин» әрпі жазылады; - «Дд» әрпі 1 түрлі. «“Лдл-н - сонда» деген сөзде «-> дәл» әрпі көрсетілген; - «Ее» әрпі 4 түрлі. «иЦщ* - сөзге» деген сөзде «' әлиф» өрпімен, «вл^<4і?^ - келгенде» деген сөзде үш рет «е» әрпі кездеседі. Үшеуі үш түрлі жазылады. Бірінші «^ иә, и» әрібі, екінші «' әлиф» әрпі, үшінші «° һә, һ» әрпі жазылады. Бұл әріп п - V , ' /"■ -'■ Д' ' - :■ . ійаЙЙ у- : . М И И | | «йі<4/> екен» деген сөзде «д;' - әлиф және иә» әріптері бірігіп «е» дыбысын білдіреді; - «Жж» әрібі 1 түрде ғана. «3>л - жоқ» деген сөзде «е жим» әрпімен жазылады; - «Зз» әрпі 3 түрлі. «>£й>і*0- заманға» деген сөзде «Ззәй» әрпі, «^л>» - зор» деген сөзде « ^ зод» әрпі жазылады. Бұл әріп кейде араб тілінен кірген сөздерде « -з - зәл, -Ь - зай» әріптерімен жазылады; - «Ии» әрпі 3 түрлі. «^Ъ-уг-Цй - айтысады» деген сөзде - иә» әрпі жазылады. Бұл әріп те араб тілінен кірген сөздерде «! — һамзалы әлиф» әрпімен, кейде «и» дыбысын білдіретін «. кесра» белгісімен көрсетіледі; - «Кк» әрпі 2 түрлі. «й'-^м_5^ _ кеткен» деген сөзде « ^ — кәф» әрпімен жазылады. Екінші түрі де осы «^І кәф» әрпімен жазылады. Бірақ әріптің үсті « ^ » сызылады; - «Ққ» әрпі 1 түрде ғана. « с $ А й / — қарынды» деген сөзде « іЗ - қаф» әрпімен жазылады; - «Лл» әрпі 1 түрлі. «^Ц/^ — ғылым-білім» деген сөзде « а -л ә м » әрпі жазылады; - «Мм» әрпі 1 түрлі. « (ч і^ ^ — ғылым-білім» деген сөзде « і » - мим» әрпімен жазылады; - «Нн» әрпі 1 түрлі. « й '4 /і й'4/-^ — деген екен» деген сөздерде « й - нун» әрпімен жазылады; - «Ңң» әрпі 2 түрлі. «‘4й^А$|-£ — құдайдың» деген сөзде «ң» дыбысын « ^ — нун мен кәф» әріптері, «й /о к/-1 — дейсің» деген сөзде « й - нун» әрпі жазылады; - «Оо» әрпі 2 түрлі. «йЗДІиз' - орнаған» деген сөзде « - әлиф және уау» әріптері, «и$_£ — ғой» деген сөзде «_} — уау» әрпі жазылады; /"г - «Өө» әрпі 1 түрлі. «с$_Ь! - өзі» деген сөзде «і - әлиф және уау» әріптері жазылады; - «Пп» әрпі 2 түрлі. _ депті» деген сөзде «V — б» әрпі жазылады. Бұл әріп кейде араб тілінен кірген сөздерде «'-* - фә» әрпімен белгіленеді; - «Рр» әрпі 1 түрлі. «чн»оі — арнап» деген сезде «^ — ра» әрпімен жазылады; - «Сс» әрпі 3 түрлі. « > і/а “ - семіз» деген сөзде «о> - син» әрпімен «-Ц^^'оэ - сауыт» деген сөзде «ц-э — сад» әрпімен 12 жазылады. Бұл әріп кейде араб тілінен кірген сөздерде - сә» әрпімен белгіленеді; - «Тт» әрпі 3 түрлі. « о ^ - тамақ» деген сөзде « ^ - тә» әрпімен, «і>_ис - жұрт» деген сөзде «^ - та» әрпімен, ода О Д і : - жаратты» деген сезде екі «т» әрібі қатар келгенде екінші «т» әрпі «•»- дәл» дыбысымен жазылады; - «Уу» әрпі 3 түрлі. «йЬ-С - жуан» деген сөзде екі «_» - у» әрпі бірігіп «у» дыбысын білдіреді. Кейде осы «^ — у» әрібінің үстіне үш нүкге қойылады. «_з'й' — анау» деген сөзде тек «з — уау» әрпі жазылады; - «Ұұ» әрпі 2 түрлі. - тұрады» деген сөзде «^ - уау» әрпі «ұ» дыбысын білдіреді. Кейде бұл әріптің орнына «_’ дамма - үстіңгі харака «ұ, у, ү» деп дыбысталатын белгі» қойы л ады; - «Үү» әрпі 1 түрлі. « ^ ^ - жүрек» деген сөзде «^ - уау» әрпі «ү» дыбысын «й^с^* — үшін» деген сөзде «_»' - әлиф және уау» әріптері бірігіп «ү» дыбысын көрсетеді; - «Фф» әрпі 1 түрлі. « с 5 < 3 — Тафтазали» деген сөзде «<- і - ф» әрпі жазылады. Бұл әріп кейде «п» әрпінің орнына да жазылады; - «Хх» әрпі 2 түрлі. Бұл әріп көбінесе араб тілінен келген сөздерде кездеседі. Мысалы: « ® ~ хазірет» деген сезде «с — ха» әрпі, — құдай» деген сөзде «£ — қха» әрпі жазылады, - «һһ» әрпі 2 түрлі. Бұл әріп араб тілінен кірген сөздерде көп кездеседі. Мысалы: « ^ л ^ ^ - Әбу Һүрайра» деген сөзде ««, _ Һә» әрпі жазылады. Бұнымен бірге « > ^ - һәм, һәр (әр)» деген сөздерде осы әріп пайдаланады; - «Чч» әрпі кездеспейді. Себебі бұл әріп орыс тілінен және т.б. тілдерден келген кірме сөздерге байланысты болғандықтан, қазақ тілінде жоқ дыбыс; - «Шш» әрпі 2 түрлі. « Ч ? ^ - Шариф» деген сөзде «о* - шин» әрпі, « а с - 5 1 - үшін» деген сөзде «£ - жим» әріпнің астына үш нүкге қойылып жазылады; - «Ыы» әрпі 3 түрлі. « і *-> о \ ғ М - айтысады» деген сөзде «ы» әрпі 2 рет кездеседі. Бірінші «цг^ - и» әрпімен, екінші «с* - а немесе и» деп дыбысталатын «әлиф мақсура» әрпімен жазылады. «Ы» әрпі кейде « с $ — айтыпты» деген сөзде «^ -у а у » әрпімен жазылады; 13 \ I - «Іі» әрпі 5 түрлі. йц?>г>— бірін бірі» деген сөздерде 3 түрі де кездеседі. «йд;>г> - бірін» деген сөзде алғашқы «і» әрпінің орнына «а» әрпі сияқты «_ фатха - үстіңгі харака, «а, ә» деп дыбысталатын белгі» қойылады, екінші «і» әрпінің орнына «с? - иә, и» әрпі жазылады. « с $ - бірі» деген сөзде екінші «і» әрпі «ы» әрпі сияқты - а немесе и» деп дыбыстапатын «әлиф мақсура» әрпімен жазылады. « ^ ^ ^ - Темір» деген сөзде «і» әрпінің орнына « ^ -у а у » әрпі жазылады. «чл/сц?1 _ ішіп» деген сөзде «с?' - әлиф пен иә» әріптері бірігіп «і» әрпін білдіреді. Мухаммади ^ йі-и' Ц» ^І0й' —а й>ІО(»<3 ^й£<3 і^(* ЦЗ Қалә Аллаһу Тағала «мисләл жәннәт әлләти уәғәдә әлмуттәқунә фиһә әнһәр мин ғәир әссин уа әнһәр мин ләбәнин ләм иәтәғәииәр уа әнһәр мин хәмр ләззәт лилшәрибин уа әнһәр мин ғәсәл мусғи» арудан ару мусбиғынның мағынасы әууәл муһәжирундар ішеді. Маәынасы: «Сондай тақуаларәа уәде етілген жәннәттің онда еш бүзылмайтын өзен сулар, дәмі өзгермейтін сүттен езендер, ішушілерге дәмді арақтан езендер және бапдан өзендер, сондай-ақ онда оларәа әр түрлі жеміс әрі Раббыларыңнан жарылқау бар». Мединеде түскен. Мухаммед сүресі. 15-аят. -ъ- « _Л>эйІіЗ I Й[§|И й(* й > - Г й х > т ^ О '‘<3.3» «уас сәбиқунә әл әууәлун минәл һәжирин уал әнсар». Маәынасы: «Муһәжір (қоныс аударушы), ансарлардан аләашқы иман келтіргендер және жақсылықта оларәа ергендерден Аллаһ разы болды». Мединеде түскен. Тәубе сүресі. 100-аят. Бүлардың да байлары кейін қалып, пақырлары алдымен ішеді. Жалғанда қорқарлардың үзіп жүрт апдына түсетүғын күні Дәл сол күн. Хандық ғазасы деген белгілі ғаза хадис шариф[1] уа һәм хадис қудси [2]. « ^ жүктеу/скачать 7,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|