Бұқар жырау XVIII ғасырдағы қазақ әдебиетінің ең көрнекті өкілдерінің бірі. Павлодар облысының Баянауыл ауданында ғұмыр кешкен, атақты Абылай ханның тұстасы. Әкесі аты аңызға айналған Қалқаман батыр
жүктеу/скачать 17,77 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Калкаманулы Бухар жырау (1693-1787)
|
Лекция № 8 Бұқар жырау XVIII ғасырдағы қазақ әдебиетінің ең көрнекті өкілдерінің бірі. Павлодар облысының Баянауыл ауданында ғұмыр кешкен, атақты Абылай ханның тұстасы. Әкесі аты аңызға айналған Қалқаман батыр. Жыраулық дәстүрдің көрнекті өкілі, қоғам қайраткері. Өзінің ұзақ өмірінде бірнеше ханды көріп, талай-талай тарихи оқиғаларды басынан өткізген. «Ақтабан шұбырынды...» және одан кейінгі қилы-қилы замандарда тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтап қалуға айрықша күш салған. Бұқар жырау Қалқаманұлы жасынан елге танылып, алғыр жырау ретінде атақ-даңқы алты алашқа жайылғанға ұқсайды. Кейін оның хан сарайы маңында да беделді ақын, ақылшы би саналуы тегін емес еді. Ел өміріндегі ірі мәселелерді шешуде ерекше рөл атқарған данышпан. Бұқар жырау арабша сауатты адам болған. Жыраудан қалған мол мұрадан бізге жеткені 1200 жол шамасында. Олар ХІХ-ХХ ғасырларда ел аузынан жиналған. Бұқар жырау шығармалары өткір әлеуметтік мазмұнымен суарылып отырған. Қалмақ басқыншылығы тұсында жырау шашырында елдің басын біріктіріп, қанқұйлы жауға тойтарыс беретін басшының қажеттігін түсіне білді. Ол Абы¬лай ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын қолдады. Бұқар жырау Абылайдың іс-әрекеттерін асыра ақтап, оның асқақ бейнесін жасауға дейін («Қайғысыз ұйқы ұйықтатқан ханым-ай», «Ай, Абылай, сен он бір жасыңда» т.б.) барады. Алайда, жырау ханның барлық іс-әрекет, ішкі-сыртқы саясатын түгелдей қостай бермеген. Үлкен мәні бар әлеуметтік мәселелер төңірегіндегі келелі кеңеске көнбеген тұста ол ханды аяусыз сынап, ащы шындықты бетке айтып отырған. Бұл тұста біз жыраудың көрші орыс елімен соғысуды ойлаған Абылайға тоқтау айтып, болашағы зор елмен тату-дос болуға шақырғанын көреміз. Бұқар жыраудың болжау-толғауларынан («Ханға жауап айтпасам», «Он екі айда жаз келер», «Абылай ханның қасында») заман, дәуір, болашақ туралы қорытынды ой-пікірлерін айқын аңғарамыз. Жырау патша үкіметінің отарлау саясатына күдікпен қарап, оның ішкі мәніне тереңдеп ой жүгірте алмады. Дегенмен, Абылайдың орыс елімен достық қарым-қатынаста болуына елеулі үлес қосты. Бұқар қазақ халқының арман-тілегін, елдік ынтымақ бірлігін көксеген жырау, кемел кемеңгер, терең ойшыл. Калкаманулы Бухар жырау (1693-1787) Казахский поэт-сказитель, государственный деятель Бухар жырау Калкаманулы родился в районе горы Далба на территории нынешнего Баянаульского района Павлодарской области. Он происходил из рода Аргын, из его рода Каржас. Отец Бухара был батыром. Известно, что он имел мусульманское образование, в совершенстве владел искусством слова. Дошедшие до нас произведения Бухара были сохранены народом и записаны в конце XIX и начале XX столетия. Прожив долгую жизнь, Бухар жырау стал свидетелем многих исторических событий. При Тауке хане он был одним из влиятельных биев. Перетерпев материально-бытовые трудности и лишившись своего былого влияния в «Годы Великого бедствия...», с приходом к власти Абылай хана Бухар жырау возвращается к государственным делам. Являясь главным советником хана и одним из авторитетнейших биев, Бухар жырау играл важную роль в разрешении крупных проблем жизни казахского народа. Бухар жырау был весьма образованным для своего времени человеком и писал на арабском языке. Из его поэтического наследия до нас дошло около 1200 строк. Они были собраны в ХІХ-ХХ веках из устных преданий. Из сочинений Бухар жырау и содержащихся в них идейных противоречий, выявляются многие противоречивые тенденции того времени. Нестабильный и переменчивый характер своего времени Бухар жырау воспринимает как вполне закономерное явление. Он говорит, что в мире нет ничего вечного, подвергаются изменениям не только жизнь человечества, но и сама природа. Бухар жырау мечтает об объединении трех жузов казахского народа под началом единого сильного государства с одним центром. Поэтому, считая Абылай хана способным претворить в жизнь эту мечту, Бухар жырау всячески поддерживает его в своих действиях и песнях, ведет самоотверженную борьбу за развитие и укрепление ханской власти. Бухар жырау понимает, что установление дружественных отношений с русским народом отвечает жизненным интересам казахского народа. В этой связи он оказывает определенное влияние на Абылай хана. Наряду с этим Бухар жырау понимает, что основной целью царского правительства является реализация колониальной политики. Затрагивая наиболее актуальные проблемы своего времени, в своих произведениях Бухар жырау призывал людей к единству, дружбе и героизму. Подвергая острой критике некоторые жестокие поступки Абылай хана, он, наряду с этим, является автором многих философско-афористических размышлений. Произведения Бухара, в которых он касался всех животрепещущих вопросов своего времени и пытался ответить на них, начали появляться на страницах печати еще до революции. Его произведения неоднократно издавались в сборниках, антологиях и хрестоматиях. Наиболее полно они представлены в антологии «Алдаспан», изданной в 1970 году. В 2002 году вышел сборник «Нар заман мен заман поэзиясы», где представлено значительное количество произведений жырау. жүктеу/скачать 17,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|