Баяндама Топонимика ғылымның тарихи өлкетануда атқаратын қызметі Жоспар
жүктеу/скачать 17,35 Kb.
|
Баяндама Каримжанова Гульназ
|
Баяндама Топонимика ғылымның тарихи өлкетануда атқаратын қызметі Жоспар Топонимика туралы жалпы түсінік. Топонимика – туған өлке тарихын оқып-зерттеудегі дереккөзі ретінде. Өлке тарихын зерттеу мақсатында топонимикалық жадығаттарды жинақтау тәсілдері. Топонимика (грек тілінен аударғанда «топос» – жер, орын, «онима» - атау) – елді-мекен пункттерінің географиялық атаулары туралы ғылым. Ол географиялық атаулардың шығу-тегін, олардың даму тарихы мен маңызын анықтайды. Топоним географиялық атау болғандықтан – бір мезгілде тілдік және тарихи да бола алды. Сондықтан тілтану, тарих, археология, география үшін маңызды дерек көзі болып табылады. Мамандар топонимдердің төрт түрін бөліп көрсеткен: 1. табиғи құбылыстармен байланысты топонимдер; 2. елді-мекен мен шаруашылыққа жарамды жерлерге байланысты топонимдер; 3. халықтық кәсіп пен өндіріске байланысты топонимдер; 4. халықтың әлеуметтік-экономикалық өмір жағдайымен байланысты топонимдер. Негізінен топонимиканың арқасында халықтардың тарихи өлкесінің ерекшеліктерін қалпына келтіруге, олардың қоныстану шекарасын белгілеуге, тілдердің бұрынғы таралу аймақтарын, мәдени-экономикалық орталықтардың географиясын, сауда жолдарын, т.б. қалпына келтіруге болады. Топонимиканың тарихи өлкетануда атқаратын қызметі ол арқылы бір кездері өлкемізді мекендеген халықтардың тарихи өткенін зерделеуге, сауда жолдарының географиясын білуге, алғашқы қоныс аударушылардың аты-жөнін, лақап атын, фамилиясын, бұл немесе басқа аумақтың қашан және қалай болғанын білуге болады, ата-бабаларымыз қайда қоныстанған, не істеген, жер қалай игерілгенің анықтау. Топонимикалық жадығат тұрғын халықтан сұрақ-жауап әдісін қолдана отырып, жалпы зерттеу жолымен жинақталады. Өткен замандарға жататын елді-мекендер жөнінде топонимикалық жадығаттарды жинақтаушылар үшін олар жөнінде мұрағатта сақталған құжаттық жоспарлар, жазба кітаптар, мекен орындарының тізімі маңызды рөл атқарады. Бұлар бойынша ежелгі атаулардың барысын, кейде жоғалып кету себептерін анықтауға болады. Жалпы, өлкетанушылар өлкенің топонимикасын зерттеуді жергілікті сөздік құрастыруға жадығаттар жинақтаудан бастайды. Ол үшін ең алдымен, географиялық атаулар туралы жадығаттарды жинақтап алып, ондағы географиялық атауларды әліппелік ретпен жазады, содан соң, географиялық атаулардың тарихи даму барысын сипаттайтын күрделі сөздік құрастырады. Топонимикалық сөздік – бұл, негізінен, географиялық атаулардың шығу тегін анықтайтын этимологиялық сөздік. Оны құрастыруға географтар, тарихшылар, лингвистер, этнографтар және басқа да мамандар қатысады. Сөздікке жадығаттар жинақтау көп жағдайда жергілікті тұрғын халықпен әңгімелесу арқылы жүзеге асады. Оның барысында бұл өлкеде қандай атаулар қолданылатыны және олардың шығу себептері дәл анықталады. Сондай-ақ, объекті атауларының жергілікті табиғи ортамен байланысы анықталады. Топонимикалық сөздік географиялық сөздікке қарағанда объектілерді емес, атауларды сипаттайды. Атаулардың мәні тек шығу-тегін анықтаумен ашылмайды, атаулардың ортасын, өзгерісін және өзгеру түрлерін анықтау арқылы ашылады. Топонимикалық сөздік этимологиялық сөздіктен тарихигеографиялық ортаны зерттеумен ерекшеленеді. жүктеу/скачать 17,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|