Түсі ашық, көбінесе қызғылт сұр, қызыл, кейде жасыл, сұр; Граниттің тығыздығы-2600 кг /м3, сығылу беріктігі-300 М Па дейін. Балқу температурасы-1215-1260 °С; су мен қысым болған кезде балқу температурасы айтарлықтай төмендейді — 650 °C дейін. Минералдың су сіңіру коэффициенті 0,05–0,17% құрайды. Қаттылығы Моос шкаласы бойынша 6-7 бірлік. Құрғақ және ылғалды жағдайларда қысу кезіндегі шекті беріктік тиісінше 604 кг/см2 және 550 кг/см2.
Гранитті өңдеуді қолданатын қолдану салалары:
Химия өнеркәсібі-тұздар мен қышқылдардың әсеріне төзімділігіне байланысты.
Құрылыс: бассейндер, жағалаулар, субұрқақтар, ғимараттардың сыртқы безендірілуі – су сіңірудің төмен пайызы мен аязға төзімділігіне байланысты.
Жөндеу: үй – жайларды ішкі әрлеу.
Жол құрылысы – аз тозуға және үлкен беріктікке байланысты.
Сондай-ақ граниттен жасалған:
Көше жолдарының элементтері: жиектер, төсемдер.
Сәулет формалары: ескерткіштер, бағандар, брустверлер, баспалдақтар.
Ішкі безендіру және безендіру элементтері: қабырға және еден плиткалары, үстелшелер, терезе төсеніштері, карниздер, құмыралар.
Өндірістік бөлшектер: зауыттық станоктар мен жоғары дәлдіктегі өлшеу аспаптарының элементтері, диірмен тасы.
Темір жол үйінділері.
Барит
Экзогендік процестердің минералдары
Сульфаттар классының минералы.
Ромбтық сингония, ромбо-дипирамидалы. Оның таза түрінде түссіз және мөлдір немесе ақ болады, бірақ әдетте темір оксидтерінің, сульфидтердің және т.б. қоспаларымен әр түрлі түстермен боялған. Жылтыр шыны,қаттылығы 3-3, 5, тығыздығы 4,3—4,7, сыну коэффициенті 1,63. Тығыздығы - 4,48 г/cm3. Кристалдар-пластина, призмалық, ине тәрізді. Пластиналы, қабыршақты және түйіршікті агрегаттар.
Ол бастапқыда маталар мен қағаздарды ағарту үшін қолданылған — барит ақтығы және баритаж.
Барий сульфаты, эмаль, глазурь, барий тұздарын өндіру үшін шикізат ретінде қызмет етеді. Резеңке, майлы шүберек, линолеум, қағаз өндірісінде толтырғыш ретінде қолданылады.
Бариттің мөлдір кристалдары оптикалық құрылғыларда қолданылады.
Рентген сәулесінен қорғау үшін, химиялық өндірістердегі жабындар мен оқшаулау үшін қолданылады (химиялық төзімділікке байланысты, атап айтқанда күкірт қышқылына қатысты).
Мұнай өнеркәсібінде бұрғылау кезінде ол бұрғылау ерітінділерінің тығыздығын арттыратын зат ретінде қолданылады.
Бериллдің жасыл түстісі изумруд, көк және көгілдірі аквамарин, ал қызыл, қызғылты воробьевит, сарысы гелиодор деп аталады. Берилл шыныдай жылтыр, қаттылығы 7,5 – 8,0, морт сынғыш келеді, меншікті салмағы 2,65 – 2,75 г/см3. Минерал қышқылдарға төзімді, дәнекерлеу түтігінің үстіне шеттерінде ериді, бірақ бірден емес.
Бұл топтың минералдары зергерлік бұйымдарда кеңінен қолданылады. Сақиналар, сырғалар, білезіктер, диадемалар, ожерельдер, кулондар, манжеттер, зергерлік сағаттар.
Минерал сәнді интерьерлерді безендіру үшін, кәдесыйлар мен мүсіншелер жасау үшін қолданылады. Сондай-ақ, кристалдар шіркеу ыдыстарын жасау үшін қолданылады.
Қарапайым бериллдің мөлдір емес кристалдары өнеркәсіпте бериллий оксидінің көзі ретінде қолданылады. Сондай-ақ, кристалдар ядролық энергетикада, рентген техникасында және лазерлік материалдарды өндіруде қолданылады.
Графит
Метаморфтық процестердің минералы
Табиғи таза (саф)
Түсі қара, сұр, қара сұр, ұстағанда май сияқты, қолға жұғады, металдай жылтыр. Қаттылығы 1, ал қабат ішінде 5,5 және одан артық, меншікті салмағы 2,2 г/см3. Балқу температурасы 3845—3890 °C.Электр тогын, жылуды жақсы өткізеді. Қышқылға төзімді, жоғары температурада ғана тотығады. Отқа берік, балқыған металға салса еріп, амфотерлік қасиеті бар оксидтер түзеді, балқыған селитрада жанады. Жеңіл өңделеді, жұмсақ, майысқыш. Нейтрон сәулесімен әсер еткенде графиттің электр тогын өткізгіштігі, майысқыштығы, қаттылығы артады, ал жылу өткізгіштігі күрт төмендейді.
Графиттің физикалық-химиялық қасиеттерінің ерекшелігі оны өнеркәсіптің алуан саласында қолдануға мүмкіндік береді. Графиттен отқа төзімді материалдар мен бөлшектер жасалады; электртехникада (гальваникалық элементтер, сілті, химия өнеркәсібі машиналарын жасауда қолданылады. Өте таза жасанды графит блоктары ядролық техникада нейтрондарды баяулатқыш ретінде пайдаланылады. Графиттен карандаш пен бояу жасалады.
Пемза
Төгілген магмалық жыныстар (эффузивті)
Қышқыл
Темірдің құрамы мен валенттілігіне байланысты пемза түсі ақ және көгілдірден сарыға, қоңырға және қараға дейін өзгереді. Кеуектілігі 80% - ға жетеді. Моос шкаласы бойынша қаттылық шамамен 6, тығыздығы 2-2,5 г/см3, көлемдік массасы 0,3—0,9 г/см3 (пемза ылғалданғанша суда жүзеді). Пемзаның үлкен кеуектілігі жақсы жылу оқшаулаулағыш қасиеттерін анықтайды, ал көптеген тесіктердің жабылуы аязға жақсы төзімділікті көрсетеді.
Өндірісте құрылыс материалы, химия өнеркәсібінде сүзгі ретінде пайдаланылады. Өндірістік мақсатта пемза бетонға қоспа ретінде қолданылады. Сондықтан құрылыста ол пемза бетоны мен престелген қабырға блоктарын өндіруде толтырғыш ретінде қолданылады. Химия мен мұнай химиясында майларды тазарту және органикалық заттарды синтездеу үшін қолданылады. Жарылғыш заттың іске қосылуын тоқтату үшін динамитке қосады.
Шыны жасаушылар пемзаны өз жұмыстарының шикізат көзі ретінде бағалайды.
Пегматит
Магмалық жыныстар
Қышқыл
Түсі - әдетте біркелкі емес, ашық, айқын реңктері бар: сұр, ақ, қызыл, қызғылт немесе сары.
Құрылымы-ірі түйіршікті немесе толық кристалды.
Ашықтық пен жарқырау-жоқ.
Қаттылығы-6,5-7,5.
Тығыздығы-2,5-2,7 г/см3.
Электр өткізгіштік-жоқ.
Балқу температурасы шамамен 1300 ° C құрайды.
Олар әртүрлі салаларда қолданылады:
Металлургия. Дала шпаты-кенді байыту үшін ағындар мен қоспалар алуға арналған шикізат.
Металдарға қажетті қасиеттерді беру үшін қоспа ретінде сирек металдар (литий, висмут, рубидий, цезий және т.б.) пайдаланылады.
Құрылыс материалдарын өндіру. Кварц цемент, бетон, силикат блоктарын өндіруде қолданылады. Слюда вермикулит өндіруге арналған, ол жылу изоляторы ретінде және шатыр материалын жасау үшін қолданылады.
Шыны және керамика өнеркәсібі. Мұнда дала шпаты мен кварц қолданылады. Өнеркәсіптік қажеттіліктерге арналған Фарфор мен фаянс дала шпатынан жасалған.
Электротехника. Слюда-жоғары температураға төзімді диэлектрик, ал кварц құмы сақтандырғыштарды толтыру үшін қолданылады.
Микроэлектрон өнеркәсібі. Чиптерге кристалдар өсіру үшін ультра таза кварц қолданылады.
Бояулар өндірісі. Бояуларға інжу жылтырын беру үшін оларға слюда ұнтағы қосылады.
Косметикалық өнеркәсіп. Кремний қышқылы шашты күтуге арналған құралдардың құрамына кіреді.
Зергерлік өнеркәсіп. Пегматиттерде өндірілген қымбат және жартылай қымбат тастар зергерлік бұйымдарда қолданылады.
Ауыл шаруашылығы топырақ құрылымын жақсарту үшін слюдадан вермикулит қолданылады.
Медицина - кварц әйнегі бактерицидті шамдарды өндіруге барады; кварц тістерге арналған металл-керамикалық коронкалар үшін де қажет.
Апатит
Магмалық тереңдік процестерінің минералдары
Фосфат
Түсі ақ, жасыл, көк, қоңыр, күлгін, кейде түссіз келеді, жылтырлығы шыны не май тәрізді болады. Қаттылығы 5, морт сынғыш, жымдастығы нашар, менш. салм. 3,2 г/см3.
Апатитті кейде зергерлер қолданады, бірақ бұл тастың қаттылығы мен сынғыштығына байланысты оны зергерлік бұйымдарда кеңінен қолдану мүмкін емес. Зергерлік апатиттер кішкентай-әдетте 5 каратқа дейін, кейде 20 каратқа дейін, бірақ олар тек коллекциялық қызығушылық тудырады. Апатит-фосфор тыңайтқыштарын, фосфор мен фосфор қышқылын өндіруге арналған шикізат, ол қара және түсті металлургияда, керамика мен шыны өндірісінде қолданылады.
Мергель
Құм аралас сазды-карбонатты шөгінді тау жынысы.
Химиялық
Түсі-ақ-сары, ашық сұр, қоңыр, кірпіш
Моос шкаласы бойынша қаттылық - 3 бірліктен артық емес
Сынғыштық-Жоғары
Құрылымы-жасырын кристалды, ұсақ түйірлі
Құрылымы-қабатты, біртекті
Мөлдірлік-толығымен мөлдір емес.Жылтыр-Жоқ.
Қышқылдармен әрекеттесу-тұз қышқылында ериді, сазды дақ қалдырады. Ылғалмен әрекеттесу-ылғалданған кезде ол жұмсарады, сазды иіс шығарады. Балшықтың көп мөлшері және карбонаттың немесе кремнийдің аз қоспасы бар үлгілер ұзақ уақыт суда болған кезде ериді
Мергельді қолданудың негізгі бағыттары-Құрылыс және ауыл шаруашылығы.
Құрылыста биіктігі 2 қабаттан аспайтын үйлердің қабырғаларын салу үшін қолданылады. Бұл жағдайда міндетті шарттар-құрғақ климат, жер асты суларының болмауы және температураның кенеттен өзгермеуі. Әйтпесе, кірпіштен немесе басқа су өткізбейтін материалдардан күшейтілген белдеу жасау қажет.
Өндірілген мергельдің 5 млрд. тоннадан астамы "портланд" маркалы цемент өндірісіне кетеді.
Мергель ұнтағы мен үгіндісі ауыл шаруашылығында тыңайтқыш ретінде қолданылады. Қазба өнімділікті арттырады, топырақтың қышқылдығын төмендетеді.
Тығыздығы-2,65-2,87 гр/cm3;
Кеуектілігі-0,5 - 3,0%; Сығылу кезіндегі беріктік шегі-120 - 300 МПа; Текстурасы-жолақты немесе тақтатас; Құрылымы-гранобластты немесе порфиробласт; Түсі-сұр, сұр-ақ, қоңыр, қоңыр, қызыл
Гнейстер әртүрлі нысандарды салу үшін қолданылады: ғимараттар, храмдар, саябақтар, тротуарлар, аула плиталары, жол жамылғысы. Тығыздығы жоғары және әдемі құрылымы бар гнейстер (гнейсо граниттері) ғимараттар мен құрылыстарды безендіру үшін қолданылады: қабырғаларға, бағандарға, баспалдақтарға, еденге және каминге қаптау.
Іргетастарды төсеу, жағалауларды, каналдарды, тротуарларды төсеу үшін гнейс жиі қолданылады, өйткені оны қабаттарға бөліп алу оңайырақ.
Базальт
Магмалық вулкандық тау жынысы
Табиғи таза (саф)
Әдетте базальттар-бұл әйнек талшықты, жасырын кристалды афир немесе порфир құрылымы бар қара сұр, қара немесе жасыл-қара жыныстар.Тығыздық тұрақты емес, өйткені ол құрылымға байланысты. Ол әр м3 үшін 2520-2970 кг аралығында өзгеруі мүмкін. Кеуектілік коэффициенті 0,6-19% аралығында өзгеруі мүмкін. Су өткізгіштігі өзгеріп отырады 0,15-ден 10,2% - ға. Базальт берік, ол электрлендірілмейді, бірақ оның қаттылығына байланысты үйкеліске төзімді. Ол 1100-1200 градус температурада ериді. Моос шкаласы бойынша қаттылық 5-тен 7-ге дейін.
Базальт қиыршық тас үшін шикізат ретінде, базальт талшығын өндіру үшін (жылу дыбыс оқшаулағыш материалдарын, композициялық базальт арматурасын және т.б. өндіру үшін), тас құю және қышқылға төзімді ұнтақ, төсеу плиталары, төсемдер, қаптау тақталары, сондай-ақ бетон толтырғыш ретінде қолданылады.
Базальт атмосфералық әсерге өте төзімді, сондықтан көбінесе ғимараттарды сыртқы безендіру үшін және ашық ауада орнатылатын мүсіндер жасау үшін және құрылыс, қаптау материалы ретінде қолданылады.
Сондай-ақ, үздіксіз базальт талшықтарынан арматура өндіру нарығы дами бастады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Д. СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ТЕХНИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
Құрылыс материалдары
Зертханалық жұмыс № 2 Тақырыбы: «МИНЕРАЛДАР ЖӘНЕ ТАУ ЖЫНЫСТАРДЫҢ КОЛЛЕКЦИЯСЫ» Орындаған: Ерсаинова А.Б., 20-МСК-1 Тексерген: Ракижанова Ж.К.
