ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Түркістан облысының экологиялық мәселелері және қоршаған орта мониторингі
Орындаған: Орынбасарова Ж.Е.
Тобы 607-18
Ғылыми жетекшісі: а.ш.ғ.к. аға оқытушы Сартбаева Г.М.
Мамандығы 5В060700 – «Биология»
XXI ғасыр кезеңінде адамдар мен табиғат арақатынастары жылдан жылға шиеленісіп, қоғамның дамуының табиғатпен үйлесімділігі өзекті мәселеге айналды. Бұған себеп жер жүзіндегі халықтар санының тез өсуі мен ғылыми- техникалық жаңалықтардың өнеркәсіп пен шаруашылыққа енгізілуі, мемлекеттердің жаппай өнеркәсіпті дамытуы. Соның салдарынан табиғат қорларын пайдалану бірнеше есе өсіп, адамдардың қоршаған ортаға тигізетін зияны үнемі көбейіп келеді.
Нәтижесінде пайдалы кендер қорының жақын арада таусылуы, өсімдіктер мен жануарлардың кейбір түрлердің толықтай жоғалуы,қоршаған ортаның шамадан тыс ластану қауіпі төнуде.
- Түркістан облысы аймақтарының экологиялық жағдайына баға беру, аймақтың экологиялық жағдайының тәуекел факторларын және оны басқаруды талдау.
1.Түркістан облыс елді мекен аймақтарының өнеркәсіп шығарындыларымен атмосфералық ауасының ластануына баға беру.
2.Шымкент қаласы аймағының автокөлік шығарындыларымен атмосфералық ауасының ластануына баға беру.
3.Түркістан облыстық ауа бассейнінің ластаушы элементтерінің динамикасы негізінде аймақтарды қауіптілігіне қарай топтау.
4.Түркістан облысы бойынша атмосфералық ауа қорғау шараларының тиімділігіне баға беру.
- Түркістан облысының 2019-2022 жылдар бойынша экологиялық жағдайына баға берілді және мониторинг жасалынды. Атмосфералық ауаның ластаушы заттардың динамикасы құрастырылды. Халықтың әлеуметтік, тұрмыстық жағдайымен аурушаңдығына атмосфералық ауаның ластануымен болған, өзіндік субьективті әсерін басқару жұмыстары, сұқпаттасу арқылы жинақалған мәлеметтермен қорытыланды.
Жұмыстың ғылыми жаңалығы
Зерттеу зерзаттары мен әдістері
- Зерттеу жүргізу нысандары ретінде Шымкент қаласының аймақтары, негізгі қала автожолдары, қала тұрғындары алынды.
- Шымкент қаласы атмосфералық ауаның өнеркәсіп және автокөлік шығындыларымен ластауын лабороториялық зерттеу жұмыстарын «Түркістан облыстық санитарлық – эпидемиологиялық сараптау орталығы» мен«Түркістан облыстық аумақтық қоршаған ортаны қорғау басқармасы» лабороторияларында жүргізілді.
- Атмосфералық ауаның лабороториялық зерттеулерінде, 8 ауа ластаушы заттарының, атап айтқанда: күкіртті ангидрид, күкірт сутегі, көміртек тотығы, азот тотықтары, аммиак, көмірсутектер, ұшпалы органикалық қосылыстар, галогенденген қорғасынның қосылыстары -800 зерттеулерде, менің жеке қатысуымда анықталды.
- Облыс орталығы мен аудандардың атмосфералық ауасының химиялық элементтермен ластану деңгейінің динамикасын басқару үшін, Түркістан облысы аумақтық қоршаған ортаны қорғау басқармасының 2019-2022 жылдар аралығындағы статистикалық есеп мәліметтері пайдаланылды.
Түркістан қаласы бойынша атмосфералық ауаны ластайтын шығарылуы, оларды тазалау және қайта пайдалану
|
Тұрақты ластайтын көздерден шығатын ластаушы заттардың саны
|
Оның ішінде тазаланбай
шығарылады
| |
Тазалау ғимараттарына түскен ластайтын заттар барлығы
|
Оның ішінде ұсталғаны және зарарсызданғаны
| |
Атмофераға ығарылған
барлық ластайтын заттар
| |
Осы жылдың
кезені мен өткен
жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғандағы
ластайтын
заттардың шығарылуының
азаюы мен көбеюі
| | | |
барлығы
|
соның ішінде ластаудың ұйымдас-қан көздерінен
| |
барлығы
|
одан қайта пайдаланыл-ған
|
есепті кезеңін-де
|
өткен жылдың сәйкес кезеңінде
| |
Барлығы
соның ішінде
|
132,8
|
132,8
|
123,2
|
-
|
-
|
-
|
132,8
|
290,5
|
-157,7
|
қатты
|
93,6
|
93,6
|
87,9
|
-
|
-
|
-
|
93,6
|
251,1
|
-157,5
|
газ тәрізді және сұйық
|
39,2
|
39,2
|
35,2
|
-
|
-
|
-
|
39,2
|
39,4
|
-0,2
|
Олар күкіртті ангидрид
|
12,2
|
12,2
|
10,8
|
-
|
-
|
-
|
12,2
|
16,4
|
-4,2
|
көміртек тотығы
|
20,7
|
20,7
|
18,8
|
-
|
-
|
-
|
20,7
|
13,8
|
6,9
|
азот тотықтары
|
4,0
|
4,0
|
3,4
|
-
|
-
|
-
|
4,0
|
6,5
|
-2,4
|
аммиак
|
0,1
|
0,1
|
0,1
|
-
|
-
|
-
|
0,1
|
0,1
|
0,002
|
көмірсутек
|
0,014
|
0,014
|
0,014
|
-
|
-
|
-
|
0,014
|
0,005
|
0,01
|
ұшпалы орган.
қосылыстар
|
0,018
|
0,018
|
0,018
|
-
|
-
|
-
|
0,018
|
0,04
|
0,014
|
галогенделген қорғасынның қосылыстары
|
0,004
|
0,004
|
0,004
|
-
|
-
|
-
|
0,004
|
0,004
|
-
|
өзгелер
|
1,4
|
1,4
|
1,3
|
-
|
-
|
-
|
1,4
|
2,7
|
-1,3
| - Түркістан қаласы бойынша, атмосфералық ауасында күкіртсутектен басқа ластаушы заттар кездеседі.
- Қазығұрт ауданы бойынша, атмосфералық ауасында күкіртсутек, галогенденген қорғасынның қосылыстары жоқ. Бірақ, аммиак, күкіртті ангидрид, көміртек тотығы, азот тотықтары, ұшпалы органикалық қосылыстар, көмірсутек және өзгелер белгілі - бір мөлшерде кездеседі.
- Мақтарал ауданы бойынша атмосфералық ауасында күкіртсутек, галогенденген қорғасынның қосылыстары жоқ және аммиак жоқ. Бірақ қалған ластаушы заттар бар.
- Ордабасы ауданының ауасында статистикалық анықтаулар бойынша, тек қана галогенделген қорғасынның қосылыстары жоқ, ал қалған ластаушы заттар аммиак, күкіртті ангидрид, көміртек тотығы, азот тотықтары, ұшпалы органикалық қосылыстар, көмірсутек анықталған.
|
Тұрақты ластайтын көздерден шығатын ластаушы заттардың саны
|
Оның ішінде тазаланбай
шығарылады
| |
Тазалау ғимараттарына түскен ластайтын заттар барлығы
|
Оның ішінде ұсталғаны және зарарсызданғаны
| |
Атмофераға ығарылған
барлық ластайтын заттар
| |
Осы жылдың
кезені мен өткен
жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғандағы
ластайтын
заттардың шығарылуының
азаюы мен көбеюі
| | | |
барлығы
|
соның ішінде ластаудың ұйымдас-қан көздерінен
| |
барлығы
|
одан қайта пайдаланыл-ған
|
есепті кезеңін-де
|
өткен жылдың сәйкес кезеңінде
| |
Барлығы
соның ішінде
|
47,8
|
34,7
|
34,1
|
13,2
|
6,7
|
6,7
|
41,3
|
109,7
|
-68,3
|
қатты
|
24,9
|
11,7
|
11,7
|
13,2
|
6,7
|
6,7
|
18,3
|
59,6
|
-41,4
|
газ тәрізді және сұйық
|
23,1
|
23,1
|
22,5
|
-
|
-
|
-
|
23,1
|
50,1
|
-27,0
|
олардан: күкіртті ангидрид
|
8,6
|
8,6
|
8,6
|
-
|
-
|
-
|
8,6
|
11,9
|
-0,3
|
көміртек тотығы
|
9,2
|
9,2
|
9,2
|
-
|
-
|
-
|
9,2
|
20,0
|
-10,8
|
азот тотықтары
|
2,8
|
2,8
|
2,8
|
-
|
-
|
-
|
2,8
|
5,8
|
-3,0
|
аммиак
|
0,4
|
0,4
|
-
|
-
|
-
|
-
|
0,4
|
10,9
|
-10,5
|
көмірсутек
|
0,1
|
0,1
|
-
|
-
|
-
|
-
|
0,1
|
0,3
|
-0,1
|
ұшпалы орган.
қосылыстар
|
0,03
|
0,03
|
0,01
|
-
|
-
|
-
|
0,03
|
0,05
|
-0,02
|
өзгелер
|
1,5
|
1,5
|
1,5
|
-
|
-
|
-
|
1,5
|
1,2
|
0,3
|
ОТО, Ордабасы ауданы бойынша атмосфералық ауаны ластайтын шығарылуы, олрады тазалау және қайта пайдалану
- Отырар ауданы атмосфералық ауасында, 2021 жылғы алынған мәліметтер бойынша, Ордабасы ауданы сияқты галогенделген қорғасынның қосылыстарынан басқа ластаушы заттар кездескен.
- Сайрам ауданының атмосфералық ауасында да, галогенделген қорғасынның қосылыстарынан басқа ластаушы заттар белгілі-бір мөлшерде кездеседі.
- Сарыағаш ауданы атмосфералық ауасында күкіртсутек, аммиак, галогенденген қорғасынның қосылыстары жоқ, ал қалған ластаушы шығарыдылар бар.
- Созақ ауданы бойынша 2021 жылғы мәліметтерге сәйкес ауасында тек күкіртсутек және галогенденген қорғасынның қосылыстары ғана жоқ, ал аммиак, күкіртсутек және басқалары бар.
ОТО, Сарыағаш ауданы бойынша атмосфералық ауаны ластайтын шығарылуы, олрады тазалау және қайта пайдалану
|
Тұрақты ластайтын көздерден шығатын ластаушы заттардың саны
|
Оның ішінде тазаланбай
шығарылады
| |
Тазалау ғимараттарына түскен ластайтын заттар барлығы
|
Оның ішінде ұсталғаны және зарарсызданғаны
| |
Атмофераға ығарылған
барлық ластайтын заттар
| |
Осы жылдың
кезені мен өткен
жылдың сәйкес
кезеңімен салыстырғандағы
ластайтын
заттардың шығарылуының
азаюы мен көбеюі
| | | |
барлығы
|
соның ішінде ластаудың ұйымдас-қан көздерінен
| |
барлығы
|
одан қайта пайдаланыл-ған
|
есепті кезеңін-де
|
өткен жылдың сәйкес кезеңінде
| |
Барлығы
соның ішінде
|
720,5
|
184,2
|
157,4
|
536,3
|
499,07
|
499,07
|
221,4
|
57,4
|
164,1
|
қатты
|
604,4
|
68,2
|
56,3
|
56,3
|
499,07
|
499,07
|
105,4
|
40,3
|
65,02
|
газ тәрізді және сұйық
|
115,9
|
115,9
|
101,1
|
-
|
-
|
-
|
115,9
|
16,9
|
98,9
|
олардан: күкіртті ангидрид
|
24,7
|
24,7
|
24,7
|
-
|
-
|
-
|
24,7
|
4,5
|
20,1
|
көміртек тотығы
|
43,9
|
43,9
|
43,9
|
-
|
-
|
-
|
43,9
|
9,4
|
34,5
|
азот тотықтары
|
9,2
|
9,2
|
9,2
|
-
|
-
|
-
|
9,2
|
2,4
|
6,8
|
көмірсутек
|
2,8
|
2,8
|
2,3
|
-
|
-
|
-
|
2,8
|
0,5
|
2,3
|
галогенделген қорғасынның қосылыстары
|
22,8
|
22,8
|
18,8
|
-
|
-
|
-
|
22,8
|
0,05
|
22,8
|
өзгелер
|
1,5
|
1,5
|
1,5
|
-
|
-
|
-
|
1,5
|
0,001
|
1,5
|
Шымкент қаласының атмосфералық ауасында галогенденген қорғасынның қосылыстарынан басқа ластаушы заттардың барлығы кездеседі. Бұл, орайда облыс көлемінде, жүргізіліп жатқан табиғатты қорғау шараларына халықтар арасында қанағаттанбаушылық танытып отырған респонденттер 62,9 пайызды құрады. Олардың басым көпшілігі атмосфералық ауаны ластаушы көздері деп өнеркәсіп және тұрмыстық шығарындыларын санайды. Осыған орай 2021 жылғы жүргізілген лабороториялық зерттеулеріміздің қорытындыларымен байланысады.
Жалпы Түркістан облысы бойынша 2021 жылы атмосфераға ластайтын стационарлы көздерден шығарылатын ластайтын заттардың көлемі 29,8 пайызға артып, 211,0 мың тоннаны құрады (2020 жылы – 162,6 мың тонна), оның ішінде 133,9 мың тоннасы (жалпы көлемінен – 63,5%) қатты заттар, 77,1 мың тоннасы (36,5 %) газ тәрізді және сұйық заттар түрінде.
2022 жылы жалпы ластайтын стационарлы көздерден шығарылатын ластайтын заттардың ішінен 174,3 мың тоннасы ұсталды және зарарсыздандырылды немесе барлық ластайтын заттардың 82,6 пайыз құрады.
Достарыңызбен бөлісу: |
