Ғылыми зерттеу әдістемесі
Зерттеудің эмпирикалық әдістері
жүктеу/скачать 381,28 Kb. Pdf көрінісі
|
| Зерттеудің эмпирикалық әдістері.
Бақылау - бұл объектіні жүйелі, мақсатты қабылдау. Жемісті болу үшін бақылау келесі талаптарға сай болуы керек: (1) қасақаналық (қадағалау нақты, нақты белгіленген міндет үшін жүргізіледі); (2) ұқыптылық (бақылау тапсырмаларына сәйкес жасалған жоспарға сәйкес жүзеге асырылады); (3) мақсаттылық (құбылыстың қызықты жақтары ғана байқалады); (4) белсенділік (бақылаушы құбылыстың қажетті объектілерін, ерекшеліктерін белсенді іздейді); (5) жүйелілік (бақылау үздіксіз немесе белгілі бір жүйеге сәйкес жүзеге асырылады). Бақылау таным әдісі ретінде эмпирикалық тұжырымдар жиынтығы түрінде алғашқы ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Эмпирикалық жиынтық ғылыми зерттеудің бастапқы объектілері болып табылатын шындық объектілерінің алғашқы схематизациясын қамтамасыз етеді. Салыстыру дегеніміз - бұл заттар мен шындық құбылыстары арасындағы ұқсастықтарды немесе айырмашылықтарды белгілеу, сонымен қатар екі немесе одан да көп объектілерге тән ортақ қасиет табу. Егер келесі талаптар орындалса, салыстыру әдісі жемісті болады: (1) белгілі бір объективті жалпылық болуы мүмкін құбылыстарды ғана салыстыруға болады; (2) салыстыру ең маңызды (нақты тапсырма тұрғысынан) белгілеріне сәйкес жүргізілуі керек. Әр түрлі объектілерді немесе құбылыстарды кейбір үшінші объектімен (стандарт) салыстыру арқылы тікелей немесе жанама түрде салыстыруға болады. Бірінші жағдайда әдетте сапалық нәтижелер алынады (көп - аз; жоғары - төмен). Заттарды стандартпен салыстыру сандық сипаттамаларды алуға мүмкіндік береді. Мұндай салыстырулар өлшеу деп аталады. Салыстыру арқылы объект туралы ақпаратты екі жолмен алуға болады: (1) тікелей салыстыру нәтижесі (алғашқы ақпарат): (2) бастапқы деректерді өңдеу нәтижесі (екінші немесе алынған ақпарат). Өлшеу дегеніміз - белгілі бір шаманың сандық мәнін өлшем бірлігі арқылы анықтау. Өлшеу келесі негізгі элементтердің болуын болжайды: өлшеу объектісі, эталон, өлшеу құралдары, өлшеу әдісі. Өлшеу салыстыру операциясынан дамыды, дегенмен бұл танымдық әрі қуатты әрі әмбебап құрал.
оған сәйкес қасиеттерді анықтау үшін қажетті табиғи жағдайларды пайдалану арқылы белсенді және мақсатты түрде әсер еткенде объектіні зерттеу әдісі. Объектіні бақылаумен салыстырғанда эксперименттік зерттеудің артықшылығы: (1) эксперимент барысында негізгі процесті жасыратын жанама факторларды жою арқылы құбылысты «таза күйінде» зерттеуге болады; (2) объектілердің қасиеттерін эксперимент жағдайында зерттеуге болады;
(3) эксперименттің қайталанымдылғы: тестілерді қажет болғанша бірнеше рет жасауға болады. Тәжірибе келесі жағдайларда өткізіледі: (1) объектінің бұрын белгісіз болған қасиеттерін ашу үшін; (2) теориялық құрылымдардың дұрыстығын тексеру үшін; (3) құбылысты көрсету үшін. Ғылыми зерттеулерде эксперимент пен теория өзара тығыз байланысты. Эксперимент туралы кез-келген надандық сөзсіз қателіктерге әкеледі, сондықтан эксперименттік зерттеулерді жан-жақты өрістету - барлық заманауи ғылымдардың дамуының маңызды жолдарының бірі.
байланыстарынан, психикалық ауытқуы және зерттеушіні қызықтыратын бірнеше аспектілерді таңдау. Абстракция процесі екі кезеңнен өтеді. Бірінші кезең: құбылыстардағы ең маңыздыларды оқшаулау және зерттелетін құбылыстардың белгілі бір факторларға тәуелсіздік немесе елеусіз тәуелділікті орнату (егер А объектісі В факторына тікелей тәуелді болмаса, онда соңғысынан елеусіз бола аласыз). Екінші кезең: абстракция мүмкіндіктерін іске асыру. Оның мәні бір объектінің орнына екіншісінің «моделі» рөлін атқаратын, қарапайым заттың орнын басуында жатыр. Абстракция нақты және дерексіз объектілерге қолданылуы мүмкін (бұрын абстракцияланған). Көп сатылы абстракция жалпылаудың күн санап артып келе жатқан абстракциясына алып келеді. Абстракция танымдағы кешенді қарапайымға, бірақ соншалықты қарапайымға ауыстыруға мүмкіндік береді, бұл осы кешенде бастысын білдіреді. Абстракцияның келесі негізгі түрлері бар:
(1) сәйкестендіру - теңдік типіндегі қатынастармен байланысты объектілерді арнайы классқа біріктіру арқылы ұғым қалыптастыру (объектілердің кейбір жеке қасиеттерінен абстракциялау): (2) оқшаулау - объектілермен тығыз байланысты қасиеттер мен қатынастарды бөлектеу және оларды белгілі бір атаулармен белгілеу, бұл абстракцияларға тәуелсіз объектілер мәртебесін береді («сенімділік», «өндірілу қабілеті»). Осы екі абстракцияның айырмашылығы мынада: бірінші жағдайда объектінің қасиеттер кешені оқшауланған, ал екіншісінде оның жалғыз қасиеті: (3)
конструктивизация - нақты объектілер шекараларының белгісіздігінен алшақтау (біз үздіксіз қозғалысты тоқтатамыз және т.б.); (4) нақты шексіздік - шексіз жиынтықты қалыптастыру процесінің толық еместігінен (және толық еместігінен), оны барлық элементтердің толық тізімімен көрсету мүмкін еместігінен абстракция (мұндай жиынтық бар деп саналады); (5) потенциалды орындылық - уақыт пен кеңістіктегі өмір шектеулеріне байланысты адам шындығының нақты шекарасынан ауытқу (шексіздік қазірдің өзінде мүмкін болып көрінеді). Абстракцияның нәтижесі көбінесе белгілі бір зерттеу әдісі, сонымен қатар анағұрлым күрделі экспериментальды әдістер элементі - талдау және модельдеу қызметін атқарады.
(объектінің табиғи элементтері немесе оның қасиеттері мен байланыстары) бөлшектеуге мүмкіндік беретін таным әдісі.
біртұтас тұтастыққа қосуға мүмкіндік береді. Талдау мен синтез өзара байланысты, олар қарама-қайшылықтардың бірлігін білдіреді. Талдау (және синтез) бұл: (1) тікелей, немесе эмпирикалық - объектінің жекелеген бөліктерін бөлектеу, оның қасиеттерін, қарапайым өлшемдерін және т.с.с. табу үшін қолданылады; (2) қайтымды, немесе элементарлы теориялық - әртүрлі құбылыстардың себеп-салдарлық байланысы немесе қандай да бір заңдылықтың әрекеті туралы кейбір теориялық ойларға негізделген. Сонымен бірге елеулі болып көрінетін құбылыстарды бөліп, біріктіреді, ал екінші реттіктерге назар аудармайды; (3) құрылымдық-генетикалық - объектінің барлық басқа жақтарына шешуші әсер ететін осындай элементтерді күрделі құбылыста оқшаулауды талап етеді.
жүктеу/скачать 381,28 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|