Сақтар
Б.з.б. І мыңжылдықта Солтүстік Үндістанды, Ауғанстанды, Орта Азияны және Қазақстанның оңтүстігін (Шығыс Түркістан ) қамтыған. Сақтар бірнеше тайпаның қуатты одағы болған. Оларға: массагеттер, каспийшілер, есседондар, (кейінірек) аландар, сарматтар кіреді.
САҚТАР
Грек тарихшылары Геродот, Страбон, Ксенофонт, Птоломей және т.б. «Азия скифтері» деп атаған. Парсы тарихшылары «сақ» атауын қолданған.
Хаумаварга (хаома сусынын дайындайтын сақтар) Ферғана жерін мекендеген;
Парадарайа (теңіздің арғы бетіндегі сақтар) Арал теңізі жағалауы және Сырдария арғы бетінде орналасқан.
Сақтар саяси тарихы
Парсылардың патшасы Кир, Мидия патшасы Крезбен б.з.б. 558-529 жж. соғысқанда, сақтармен одақтасқан. Кейін Кир сақтарды, массагеттерді өзіне бағындаруды ұйғарды. Кир сөйтіп, Сақ жеріне басып кірді. Алайда, Кир де, әскерлері де өлтіріледі. Томирис туралы аңыз осы кезде шықты.
Кирдің Орта Азиядағы басқыншылық жорықтарын 1 Дарий б.з.б. 519 басып кіреді. Парсылар сақтарды аз уақыт бағындырады. Б.з.б. 6 ғ. соңы 5 ғ. басында (500-449 жж) ежелгі Шығыстағы грек-парсы соғысында сақ тайпалары парсылар жағында болды. Cақтардың көсемі Скунха жеңіліп, парсы әскері Сырдариядан өтеді. Шырақтың ерлігі.
Б.з.б. IV ғасырда Александр Македонский бастаған гректер Орта Азияға басып кіріп, Сырдарияға аттанды. Ежелгі грек тарихшысы Арриан А.Македонскийдің Сырдариядан жүзіп өтіп, сақтармен соғысқанын жазған. Сақ батыры Cпитамен 3 жыл бойы партизан соғысын жүргізіп, грек гарнизоны орналасқан Маракананы (Самарқан) қоршауға алды. Сақтар А.Македонскийдің ірі әскери бөлімін қоршауға алып, түгел қырып салды. “Скифтер мен Спитаменнің атты әскері оларды қоршауға алды да, садақпен атып, түгел қырып салды” - деп жазады Арриан. Осылайша, сақтар гректердің Шығысқа жүретін жолын бөгеп тастады. Археологиялық ескерткіштері. Бұлар қорымдар, жартастағы суреттер, сақ бұйымдарының көмбелері.
