Жастар арасындағы жұмыссыздықты төмен деп атауға болмайды ол тек өседі
жүктеу/скачать 23 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жастар арасындағы жұмыссыздықты төмен деп атауға болмайды ол тек өседі
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қостанай өңірлік универсиететі Экономика және құқық институты МАҚАЛА Орындаған: Мирзабекова Г.Т. Топ: 21-211-20 Тексерген: Тәжибаева А.Х. Қостанай, 2023 Жастар арасындағы жұмыссыздықты төмен деп атауға болмайды ол тек өседі Ресми мәліметтер бойынша, жас қазақстандықтардың жұмыспен қамтылуы 96% - ға жетеді, бірақ бұл жұмыс орындарының басым бөлігі өнімділігі және жалақысы төмен салаларға тиесілі. Сонымен қатар, жастардың үштен бірінен астамы тұрақсыз табысы бар бейресми секторда жұмыс істейді, оның мөлшері білім деңгейіне, сондай-ақ аймақтық және гендерлік факторларға байланысты. 2030 жылға қарай жағдай нашарлауы мүмкін-еңбек нарығына азаматтардың жаңа буыны шығады және Қазақстан экономикасының бұрынғы моделінің бұзылуына байланысты жұмыс орындарының тапшылығына тап болады. Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2020 жылы жастардың экономикалық белсенді бөлігі 15 пен 28 жас аралығындағы 2,2 млн.адамды құрады. Олардың 96% - дан астамы жұмысқа орналастырылды деп есептелді, ал жұмыссыздар саны 84,7 мың адамнан аспады. "Атамекен" Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасы зерттеуіне сәйкес, түлектердің жұмысқа орналасу деңгейі 2019 жылы 74%, ал орташа жалақы – 103 мың теңгені құрады. Сондай-ақ, бұрынғы Еңбек және әлеуметтік қорғау министрі Біржан Нұрымбетовтің айтуынша, оның ведомствосы еңбек нарығының дамуын 5 жылға алдын ала болжаған. Болжамға сәйкес 2025 жылға қарай еңбек нарығына жыл сайынғы жастар ағыны 256 мың адамға дейін артады, ал еңбекке қабілетті халық 12,1 млн адамға дейін ұлғаяды. 2022 жылдан бастап жұмыс орындарын құру көлемі жеткіліксіз болады, ал 2025 жылға қарай ең жоғары тапшылық 87 мың жұмыс орнын құрайды. Жас қазақстандықтардың 96% - ы халықтың жұмыспен қамтылған бөлігіне жатса да, бұл факт өте шартты болып табылады, өйткені олар жоғары әлеуметтік кепілдіктер берілмеген жалақысы төмен жұмыс орындарында жиі жұмыс істейді. 2020 жылдың үшінші тоқсанында 359,5 мың жас сауда секторында, 248,9 мың жас ауыл шаруашылығында, 222 мың жас білім беру саласында жұмыс істеді. Бұл жұмыс орындарының басым бөлігі бейресми секторға тиесілі, онда әлеуметтанушы Серік Бейсембаевтың "Стратегия" қорында дайындалған кешенді зерттеуіне сәйкес 2018 жылы 600 мыңнан астам еңбек еткен жастар болатын. Зерттеушінің айтуынша, бейресми түрде жұмыс істейтін жоғарғы және төменгі қабаттар бар. Біріншісі бейресми нарықты саналы түрде таңдайды, халықтың әлеуметтік осал топтарына кірмейді және заңды негізде жұмыс істегеннен гөрі нақты жалақы алуы мүмкін. Ол қазіргі уақытта ресми жұмыспен қамтудың қолжетімді нарығы негізінен жастарды тартпайтын және оларға шамамен 30-40 мың теңге әкелетін жалақысы төмен бос жұмыс орындарымен ұсынылатынын атап өтті. Моноқалаларда бейресми жұмыспен қамтылған жастар еңбекақының қолайлы деңгейін 100-120 мың теңге деп атады. Зерттеушілердің бағалауы бойынша, қазір олар 60-80 мың теңге табады. Бейресми жұмыспен қамтылғандардың төменгі қабаты өте осал, олардың біліктілігінің болмауына немесе басқа себептерге байланысты заңды негізде жұмысқа орналасу мүмкіндігі жоқ. Сондай-ақ, өңірден өңірге жас қазақстандықтардың қандай да бір салада жұмыс істеуге деген ұмтылысы әр түрлі. Жамбыл облысында жастар жеке секторға, Алматыда – мемлекеттік секторға көбірек бағдарланған, ал Қарағандыда 29 жасқа дейінгі адамдар кез келген жерде, бірақ жоғары жалақы үшін жұмыс істеуге дайын. Мұндай жауап депрессиялық деп жіктелген моноқалалары бар барлық дерлік аймақтардағы жастарға тән, деп атап өтті әлеуметтанушы. Зерттеуші Динара Әлімхан 2018 жылы жұмыс істемейтін және оқымайтын жастардың үлесін өлшейтін NEET индексін талдай келе, бейресми қызметкерлердің көпшілігі оңтүстік өңірлерде, әсіресе Жамбыл облысында (31%), Алматы облысында (18,3%), Қызылорда облысында (14%) және Алматы қаласында (11%) кездесетінін атап өтті). Алайда, жастардың жартысынан көбі оңтүстік аймақтарда тұратындығын ескере отырып, олар көбінесе бейресми жұмысшыларға айналады. Бұл оңтүстік аймақтардың NET индексінің ең жоғары деңгейіне ие болуының себебі. Қазақстанның оңтүстік бөлігіне Алматы, Жамбыл, Түркістан және Қызылорда облыстары, сондай-ақ Алматы қаласы кіреді. Бірақ зерттеуші оларға Маңғыстау облысын да жатқызады, өйткені "ол NEET-тің ең жоғары үлесіне және басқа Оңтүстік аймақтармен ортақ мәдени, әлеуметтік және демографиялық сипаттамаларға ие". Зерттеуші елдің оңтүстік бөлігіндегі NEET-тің жоғары деңгейін мектеп түлектерінің көпшілігі еңбек нарығына білімсіз кіретіндігімен, сондай-ақ жастардың ауылдық жерлерден қалаларға үлкен көші-қонымен байланысты деп тұжырымдайды. 2020 жылдың басында жастардың 23,6% - ы өзін-өзі жұмыспен қамтыды. Әлемдік экономика және саясат институтының (ЭБЖМ) сарапшысы Айман Жүсіпова атап өткендей, Өзін-өзі жұмыспен қамту көбінесе табысы мен еңбек өнімділігінің төмендігімен байланысты. Бұл әсіресе өзін-өзі жұмыспен қамтыған жастардың үлесі қалаға қарағанда екі есе көп болатын ауылдық жерлерде көрінеді, бұл, басқалармен қатар, жұмысқа орналасу мүмкіндігінің төмендігімен байланысты. Кәсіпкерліктің дамуы жастар үшін де тартымды болмады. "Жастар" ҒЗО сауалнамасына сәйкес, алдағы үш жылда өз бизнесін бастау жоспары туралы сұраққа жастардың тек 16,5% - ы оң жауап берді. Респонденттердің 51,3% - ы кәсіпкерлікпен айналысуды жоспарламайды, ал респонденттердің 32,3% - ы бұл туралы ойлаған жоқ. Сонымен қатар, әлеуметтанулық сауалнама деректері жас кәсіпкерлердің алдында тұрған негізгі проблемаларды көрсетті. Бастапқы капиталдың болмауы (респонденттердің 55,7% - ы көрсеткен), жалдау құнының жоғары болуы (32,4%), сондай-ақ бизнесті жүргізу, салық есептілігін тапсыру тәжірибесінің болмауы (22%) ең өзекті болды. Жастардың білім деңгейі де әртүрлі: сауалнамаға қатысқандардың 42,9% - выс жоғары және толық емес жоғары білім бар. Сонымен қатар, жалдамалы жастар арасында жоғары білімі бар 48,9%, ал өзін – өзі жұмыспен қамтыған жастар арасында жоғары білімі бар 25,2% ғана айырмашылық бар. Жұмыссыздарды есепке алу статистикасы қалай жүргізілетіні де маңызды. Жұмыссыз тұрғылықты жері бойынша халықты жұмыспен қамту орталығына немесе статистикаға енгізу үшін "электрондық үкімет" порталы арқылы жүгінуі қажет. Маңғыстау облысында жүргізілген зерттеуге сәйкес, жұмыссыздардың тек 17% - ы жұмыс іздеуші ретінде тіркелді, бұл жұмыспен қамту бөліміне оларды жұмыс орындарымен байланыстыруға мүмкіндік береді. Бұл білімнің жетіспеушілігі жастардың 88% - ы интернет пен әлеуметтік платформалардың белсенді пайдаланушылары болғанына қарамастан сақталады. "Алайда, еңбекке қабілетті жастағы адамдардың көпшілігі, ең алдымен жастар жұмыс іздеп жұмыспен қамту орталықтарына жүгінбейді, бірақ интернет арқылы және таныстары арқылы хабарландырулар бойынша өздері жұмыс іздеуді жөн көреді. Яғни, өзін – өзі жұмыспен қамтыған халықтың едәуір бөлігі үшін шындық болып табылатын жасырын, көлеңкелі жұмыссыздықты, сондай - ақ Жұмыспен қамту орталықтарының жұмыссыздарды толық есепке алмауын, ресми статистиканы есте ұстаған жөн", - дейді Жүсіпова. Жастар жұмыссыздығы ең алдымен қалаларда жоғары деңгейде. Бұл ауылдық жерлерден ішкі көші-қонмен байланысты. Жастардың кетуінің негізгі факторларының бірі-ауылдық жерлерде сапалы білім алуға қол жетімділіктің нашарлығы. Мұны, кем дегенде, кәсіптік мектептердің басым көпшілігі (87%) қалаларда орналасқандығы көрсетеді. Гендерлік фактор жастардың жұмысқа орналасуына да әсер етеді. Әйелдер арасындағы жұмыссыздық мужчинердегі 3,4% - ға қарсы 4,6% деңгейінде сақталды. "Әйелдер" деп аталатын мамандықтар бәсекеге қабілетті емес, көбінесе аз төленеді. "Бүгінде еңбек нарығында ер адамдар жиі алатын арнайы-техникалық білімі бар кадрлар сұранысқа ие. Атап айтқанда, көмір және тау-кен өндіру, мұнай өңдеу аудандарында ерлер еңбегі басым және әйелдер еңбегі барынша толық қолданылатын кәсіпорындар нашар дамыған", - деп атап өтті Жүсіпова. Жастарды жұмысқа орналастыру мәселесін кеңейте отырып, тағы бірнеше себептерді атап өтуге болады:" бірінші жалдау тұзағы", онда жұмыс берушілер жалдамалы жұмыс тәжірибесінен 3-5 жыл талап етеді. Жастардың заңгерлер мен экономистердің көптігіне әкелетін белгілі бір кәсіптердің беделіне бағдарлануы. Сондай-ақ, жастардың мамандық таңдауы әрқашан жеке мүддеге байланысты бола бермейді. 2020 жылы" Жастар " ҒЗО жүргізген зерттеу нәтижелері жастардың тек үштен бірінен астамы өз мамандықтарын жеке мүдделеріне қарай таңдағанын көрсетті. Сауалнамаға қатысқан жастардың 23,7% − ы мамандық таңдауға ата – аналар әсер етті, тағы 6,4% - ы оқуға гранттардың болуына, 4% - ы достарының ұсыныстарына сүйенді", - дейді Жүсіпова. Олардан басқа, макроэкономикалық жағдайды да ескеру қажет. Соңғы 10 жылда жастар жұмыссыздығына бір мезгілде екі тренд енгізілді-экономикалық "торт" әлдеқайда баяу кеңейе бастады, ал еңбек нарығына жастардың рекордтық үлкен тобы шықты. Бұл 1980-ші жылдардың екінші жартысындағы туу деңгейінің шыңына жеткен ұрпақ болды, демек, жұмыссыздық пен өзін-өзі жұмыспен қамтудың нәтижесіз мәселесі туындады, дейді зерттеу және консалтинг орталығының (CRC) серіктесі Қуаныш Жайықов. 2020 жыл жастарды жұмыспен қамту және жұмыспен қамту мәселелерін одан әріубықтырды. Халықаралық еңбек ұйымының мәліметі бойынша, пандемияға байланысты әлемдегі әрбір 5 жас жігіт жұмысынан айырылды. 2020 жылы "Жастар" ҒЗО сауалнамасы ТЖ режимі енгізілгендіктен және карантин жарияланғандықтан респонденттердің 13,2% - ы жұмысынан айырылғанын атап өтті. "Бұл, мысалы, сауда саласында айқын көрінді, өйткені бүкіл әлемде онлайн-сауда жаңа серпін алды, оның таралуына азаматтар тауарларды сатып алудың жаңа әдеттерін дамытқан кезде қозғалысты мәжбүрлі шектеу кезеңі қатты әсер етті", − деп атап өтті Жүсіпова. Сондай-ақ, ол қысқа мерзімді перспективада туризм, мейрамхана және қонақ үй бизнесі саласының қысылуын күтуге тұрарлық екенін атап өтті. Ұзақ мерзімді перспективада олардың қалпына келуі мүмкін. Сонымен қатар, экономикалық жағдайдың нашарлауына байланысты Өнер, ойын-сауық және демалыс салаларында жұмыспен қамтуды одан әрі қысқартуға болады. Мұның бәрі қазақстандық еңбек нарығында және экономикада жағымсыз құбылыстарды тудырады, өйткені жастардың сапасыз жұмыспен қамтылу проблемаларын шешудің тетіктерінің бірі-білім беру немесе еңбек көші-қоны. Халықаралық көші-қон ұйымының 2019 жылғы зерттеуіне сәйкес, жастар туған жерінен келесі себептер бойынша кетеді: жүйелі кедейлік және отбасындағы материалдық дағдарыс; елде жұмыс орындарының болмауы немесе жұмысқа орналасу қиындықтары( еңбек өтілінің, қорғаудың немесе параның қажеттілігі); жеке кәсіптер бойынша жұмыс орындарының болмауы; қолданыстағы жұмыс орындарындағы жалақының төмен деңгейі; еңбек нарығында ауыр монотонды еңбекті болжайтын жұмыс орындарының басым болуы. Әйтпесе, жастар ата-аналарымен ұзақ уақыт өмір сүреді және қоғамға қарсы мінез-құлыққа бейім болады. Болашақта 5-10 жыл жастар арасындағы жұмыссыздық төмендеуі мүмкін, бірақ 2030 жылдан кейін жағдай қайтадан нашарлауы мүмкін: "келесі 10 жылда еңбек нарығында 1990 жылдардың аяғында ұрпақ келеді деп күтілуде. Олардың физикалық жағынан қазіргі жас кадрларға қарағанда 1,5 есе аз. Экономиканың барлық салаларында және барлық аймақтарда бастапқы позицияларға кейбір тапшылықтар болуы мүмкін. Ресми болжамдар бойынша, жастардың ең көп төмендеуі – 2025 жылға қарай 25-30% – ға-Ресеймен шекаралас барлық облыстарда күтілуде. Жастар жұмыссыздығының жағдайы 2030 жылдан кейін, қазіргі балалар еңбек нарығына қосылғаннан кейін тағы да өткір болады. Естеріңізге сала кетейін, Қазақстан соңғы 10 жылда халық құрылымындағы балалар үлесінің өсуі бойынша әлемде 1-орынға ие болды". Сондай-ақ, сарапшы өңірлік тарих әр түрлі болатынын атап өтті, өйткені жергілікті еңбек нарығы жергілікті экономика тарапынан жұмысшыларға деген сұранысқа қатты тәуелді: "бірінші кезекте мұнай-батыстан металлургиялық-шығыс өңірлерге дейінгі барлық "өнеркәсіптік" доғаға қауіп төніп тұр. Халықаралық тәжірибеде ауыр өнеркәсіпке тәуелді моноқалалармен жағдайды сипаттайтын "тот белдеуі" ұғымы бар. Дамыған елдердің көптеген "тот басқан белдеулерінде" жаппай еңбек эмиграциясы біртіндеп жүрді. Бұл моноқалалар халқының 50% -. әсер етті. Мемлекеттік саясат "әлеуметтік" секторларда – білім беру мен денсаулық сақтауда жұмыспен қамтуды жасанды түрде құру арқылы бұл үрдісті ішінара жеңілдетті". Жариковтың айтуынша, Қазақстанның алдағы 10 жылдығында өндірістің шыңы күтілуде, бірақ содан кейін ресурстар біртіндеп сарқылатын болады. Бұл тәуекел Қызылорда, Ақтөбе және ішінара Маңғыстау облыстарында жүзеге асырылуда. "Біздің еліміздің жағдайында бұл миллиондаған адамның өнеркәсіптік аймақтардан қоныс аударуы туралы болуы мүмкін. Мұндай жағдайда проблеманы: а) батыс, орталық және шығыс облыстарында теріс әлеуметтік салдарлары бар жоғары жастар жұмыссыздығы; Б) миллионыншы қалаларда жас кадрлар тапшылығы және жоғары табыс түрінде консервациялау мүмкін",-деп есептейді экономист. Жастардың жұмыссыздығының өсуіне адамдарды машиналармен ауыстыру және еңбек процестерін автоматтандыру да әсер етуі мүмкін. "Әр түрлі мамандардың бағалауы бойынша, қазіргі кәсіптердің 66% − ы алдағы 10-20 жылда жойылып кетеді, сонымен бірге кәсіптердің 47% - дан астамы алдағы 5-10 жылда нарықта ғана пайда болады", - деп түйіндеді Жүсіпова. жүктеу/скачать 23 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|