Кинематикалық тізбектерді реттеу

КИНЕМАТИКАЛЫҚ ТІЗБЕКТЕРДІ РЕТТЕУ
Жалпы ережелер. Кесудің қажетті режимдерін қамтамасыз
етіу үшін білдектің кинематикалық реттеуін жүргізеді. Реттеу деп технологиялық процеске сәйкес кесудің берілген режимдері бойынша белгілі операцияны орындауға кинематикалық дайындауды атайды. Олардың ішінде білдектің кинематикалық тізбектерін реттейді.
Әдетте жонушыға жону операциясын орындауға операциялық- технологиялық карта беріледі, онда сүмбінің қандай айналу жиілігімен және берілімімен дайындаманы өңдеу керектігі көрсетіледі. Бұл жағдайда басты қозғалыс тізбегін реттеу жылдамдық қорабының қолсаптарын сүмбі айналуының қажетті жиілігіне сәйкес келетін қалыпқа орнатуда тұрады. Сүмбі айналуының жиілігін сатысыз реттеу кезінде ол қолсаптық шеңберлі шкаласында немесе прибор тілімен белгіленеді.
Берілімнің қажетті үлкендігі S₀ берілім қораптарындағы қолсаптарды ауыстыру арқылы орнатылады.
Стандартты қадамды бұрандалы беттерді өңдеу кезінде әдетте берілім қораптарын қолданады. Егер бұранда қадамы стандартқа сай емес болса, онда бұрама кескіш тізбекті гитараның көмегімен реттейді. Сол кезде гитараның біліктеріне орнатылуы тиісті ауыспалы тісті дөңгелектер операциялық-технологиялық картада көрсетіледі.
Білдектің күрделіліге тәуелсіз кинематикалық реттеу әдістемесі барлық жағдайларда бірдей және гитаралардың ауыспалы дөңгелектерін іріктеуде жатыр. Ауыспалы тісті дөңгелектерді іріктеу берілген берілімді қатынасты іске асыру үшін гитараға қойылатын жетекші және жетектегі дөңгелектердің тістерінің санын анықтаудан тұрады.
Кинематикалық тізбектерді реттеу тәсілдері. Білдектерді кинематикалық реттеу олардың органдарына белгілі және бір-бірімен сійкес келетін қимылдарды келтіру деген сөз. Кейбір жағдайларда білдектің жеке қозғалыстарын сәйкестендіруде абсолютті дәлділікті сақтау қажет, ал кейбір жағдайларда ауытқу рұқсат етіледі, және қозғалыстардың сәйкестігі жақындатылған болуы мүмкін. Арасында реттеу кезінде көлемді ауытқулар, бірнеше пайыз шамасында рұқсат етіледі. Реттеу дәлділігінің деңгейі білдек орындайтын операциялардың сипатына және білдектегі кинематикалық тізбектік функцияларына байланысты болады. Сондықтан білдектің кинематикалық реттеуіне кірісуден бұрын, өңделетін өнімге құралға қандай қозғалыстар хабарлау керектігін және бұл қозғалыстардың арасында қандай тәуелділік болу керектігін жақсылап анықтау қажет.
Операциялық- технологиялық картаны жоғалтқан жағдайда немесе оның болмауы кезінде дайындаманы жеке түрде дайындау себебінен жонушы өзі кинематикалық тізбектерді реттей алуы қажет.
Ауыспалы тісті дөңгелектерді іріктеудің нақты әдісі реттеу формуласы бойынша алынатын берілім қатынасының алымы мен бӛлімін қарапайым көбейткішке жіктеуде жатыр. Жіктеуді жасай отырып, бөлшекті қысқартады немесе алымы мен бөліміне қосымша көбейткіштер енгізеді, оларды ауыспалы дӛңгелектер жиынтығында бар тістер саны арқылы бӛлшек мәнін алатындай қҧрастырады.
Берілім қатынастарының дәл реттеуі бҧрама кескіш тізбектер, тегістеу тізбектері, бӛлу және дифференциалды тізбектер ҥшін қолданылады. Әдетте ондай кинематикалық тізбектердің екі жҧпты гитаралары, сирек жағдайда ҥш жҧпты гитаралары болады. Ауыспалы дӛңгелектерді мҧндай іріктеудің реті мынадай:
■ реттеу формуласына бастапқы мәліметтерді қояды;
■ бӛлшекті жалпы кӛбейткіштерге қысқартады. Қысқартудан кейін бҥтін сан немесе қысқартылмайтын бӛлшек шығуы мҥмкін, оны ондық санға ауыстыруға тыйым салынады;
 бӛлшектің алымы мен бӛлімін кӛбейткіштерге жіктейді, одан кейін оларды осы кинематикалық тізбектің жиынтығының ауыспалы тісті дӛңгелектеріне сәйкес келетін алымы мен бӛлімінде екі кӛбейткіштен қалатындай етіп жіктейді.
6.2-мысал
Бҧранданы Р_н = 10 мм етіп кесу керек. Ӛңдеу жҥргізілетін білдектің
жҥрістік бҧрамасының қадамы, Р_хв = 12 мм. Осы білдектің бҧрама кескіш тізбегін реттеу формуласы i_y = Р_н/Р_хл. Екі жҧпты гитараның ауыспалы

дӛңгелектерінің жиынтығы: 20; 23; 25; 30; 34; 35; 40; 45; 50 (2 дана.); 55; 58; 60; 65; 70; 71; 75; 80 (2 дана.); 83; 85; 90; 92; 95; 113; 127.
Ш е ш і м і
1. Реттеу формуласына бастапқы мәліметтерді қойып жалпы
кӛбейткіштерге қысқартамыз

2. Нақты іріктеу тәсілін қолдана отырып А, В, С, D ауыспалы тісті дӛңгелектерін табамыз: Алымы мен бӛлімін бірдей кӛбейткішке кӛбейтеміз: Мҧндай дӛңгелектар

жиынтықта бар. Енді бірге тең берілімді қатынасы бар жиынтықтың екі дӛңгелегін енгіземіз:. i_y қайта жазамыз, алымдағы
кӛбейткіштердің орындарын ауыстырамыз: Енді ауыспалы дӛңгелектер ілінісу шарттарын қанағаттандырады: 25 < 50 + 30 және 30 < 25 + 50. Нақты әдіспен бҧрама кескіш тізбек гитарасына ауыспалы дӛңгелектерді іріктеудің нәтижесі: А = 50, В = 30, С = 25 и D = 50.
Ауыспалы дӛңгелектерді іріктеудің жуықты әдісі негізінде басты қозғалыс және берілім тізбектері ҥшін қолданылады, себебі берілген айналу немесе берілім жиілігі ӛңдеу ӛлшемінің нақтылығына әсер етпейді. Бҧл кинематикалық тізбектерде бір жҧпты гитара немесе ауыспалы шкивтері бар белдікті берілімді қолданады.
6.3-мысал
2М112 мод. тік-жону білдегінің басты қозғалыс кинематикалық
тізбегін d = 10 мм тереңдігі 15 мм саңылау бҧрғылау ҥшін реттеу керек. Дайындаманың материалы – болат 45.
Ш е ш і м і
1. Берілген материал мен d =10 мм тез кескіш болаттан жасалған
бҧрғыға берілген кеңестерге сәйкес [3] суытуды қолдана отырып, кесу жылдамдығын v = 25 м/мин, берілімді S₀ = 0,2 мм/об деп алған жӛн.
2. Кесудің берілген жылдамдығын қамтамасыз ету ҥшін бҧрғының қажетті айналу жиілігін есептейміз.

3. Бҧл білдектегі басты қозғалыс (сҥмбінің бҧрғымен бірге айналуы) белдіктің шкивтер арқылы лақтыруымен реттеледі; диаметрлері мм: 135; 115; 85; 55 и 35 бес ауыспалы шкив бар, мҧндағы шкивтердің диаметрлерінің қосындысы 170 мм қҧрайды. Сәйкесінше, қозғалтқыштан сҥмбіге тек қана бес айналу жылдамдығын беруге болады, себебі іс жҥзінде бес әртҥрлі берілімдік қатынастарды жҥзеге асыру мҥмкіндігі бар.

154

Берілімдік қатынасты реттеу қажет i_T = NСВ/ЛЭД. Бҧл білдектің электр қозғалтқышы білігінің айналу жиілігі П_ЭД = 1 450 мин^-1, сәйкесінше, i_T = 796/1 450 = 0,55. Бҧл айналым жиілігін нақты реттеуге болмайды, себебі ең жақын берілімдік қатынас i₄ = 0,48, яғни сәйкесінше, бҧрғы айналымының іс жҥзіндегі жиілігі Л_СВ._Ф = 0,48 • 1 450 = 696 мин^-1.

Ауыспалы дӛңгелектерді реттеудің кестелік тәсілі, нақты тәсілді қолдану мҥмкіндігі болмаған кезде қолданылады. Ауыспалы дӛңгелектердің тістерінің санын таңдауға арналған кестелер бар. Мысал ретінде М.И. Петрик және В.А. Шишков ҧсынған тісті дӛңгелектерді таңдауға арналған кестелерді қарастырайық [10]. Кестелер 0,0586735-ден 0,9998721-ге дейін берілімдік қатынастар ҥшін қҧрылған. Бҧл кестелерді қолданған кезде, қарапайым дҧрыс бӛлшек ретінде белгіленген берілімдік қатынас ҥтірден кейінгі жетінші белгіге дейін ондық бӛлшекке айналдырады. Егер бӛлшек бҧрыс болса, бірден аз ондық бӛлшек алу ҥшін кері ҥлкендік шамасын алу қажет. Бҧдан кейін кестеден алынған бӛлшекке тең немесе жағын мәнді ондық бӛлшекті тауып, оң жағына ауыспалы тісті дӛңгелектердің тістерінің санын жазады. Кестеден мәндердің қатарын жазып алайық [10]:

Сол жағында ондық бӛлшек тҥріндегі берілімдік қатынас жазылған, ол оң жағында – бҧл берілімдік қатынастар жҥзеге асырылатын тісті дӛңгелектер келтірілген, мысалы 0,2520124 =

Мҧндағы тісті дӛңгелектер z = 37 және z = 55 екі жҧпты гитарадағы жетекші болып саналады. Егер де берілімдік қатынас біз кері шамаға ауыстырған қарапайым бҧрыс бӛлшек ретінде кӛрсетілсе, жетекші дӛңгелектер z = 85 и z = 95 болады.
6.4-мысал
i = 0,2520305 берілімдік қатынасы берілген. Реттеудің кестелік тәсілін
қолдана отырып екі жҧпты гитара ҥшін ауыспалы тісті дӛңгелектер таңдау керек.
Ш е ш і м і
Кесте бойынша [10] берілген берілімдік қатынасқа ең жақын ондық
бӛлшекті таңдаймыз. Жоғарыда берілген тӛрт мәннің ішіндегі
ең жақыны i = 0,2520310 =
Дербес ЭЕМ қолданумен ауыспалы дӛңгелектерді таңдаудың автоматтандырылған тәсілігитараның берілген берілімдік қатынасын барынша нақты таңдау керек болғанда, бірақ нақты тәсілді қолдану мҥмкіндігі болмағанда қолданады. Жҧмыста [5] дербес ЭЕМ қолдану әдістемесі егжей-тегжейлі баяндалған және ауыспалы тісті дӛңгелектерді

таңдау алгоритмі келтірілген.