Ұн, жарма және құрама жемнің физикалық қасиеттері

Ұн, жарма және құрама жемнің физикалық қасиеттері

Ұн және жарманың да сақтау және тасымалдау барысында сусымалылық, қуыстылық, сорбциялық сияқты қасиеттерін және жылу физикалық сипаттамаларын біліп, оны ескеріп отыру қажет. Бірақ, ұн мен жарманың қасиеттері олардың шықкан тегі дәндерден өзгеше болып келеді.

Ұнды сақтау, фумигациялау және тасымалдау кезінде есте болатын жайт- ол ұнның әртүрлі заттардың булары мен газдарын тез сіңіруімен бірге, олардың иісін де сондай тез қабылдайтындығы. Жарманың ылғал сіңіргіштік кабілеті дәннің сіңіргіштігіндей не одан сәл ғана төмендеу болып келеді. Күріш, арпа, бидай жармаларының ылғал сіңіргіштігі осы дакылдардың дәндерінен төмендеу. Ал тары жармасының тепе-теңдік ылғалдылығы тары дәнінен жоғарылау. Ұнның, жарманың және кебектің дәндікі сияқты жылу және температура өткізгіштік қабілеттері өте төмен. Дәннен гөрі бұл өнімдердің жылу конвекциясы жалпы баяу түрде жүреді. Оның себебі олардың қуыстылығының ерекше құбырлығында. Өте төмен жылу өткізгіштігіне байланысты ұнды ұзақ уакыт сақтау үшін алдын ала салқындатып мұздату керек. Ұнның жылу физикалық қасиеттерінің ішінде оның жылу сыйымдылығының орны бөлек. Ол қамыр илеу кезінде ашытуға керекті температуралық жағдай жасалу үшін керек. Құрама жем шикізаттарының технологиялық қасиеттерін сипаттайтын негізгі көрсеткіштерге: бөлшектің ірілігі, құрылымдық-механикалық ерекшеліктері, көлемдік салмағы, бөтен қоспалармен ластануы, қуыстылығы, үйкелу және табиғи құлама бұрыштары, аэродинамикалық қасиеттері, өздігінен сұрыпталуы жатады.

Бөлшектің ірілігі. Әрбір сусымалы қоспа ірілігі және бөлшегінің пішіні бойынша негізгі өнімнен айырмашылығы бар әртүрлі қоспалардан тұрады. Құрама жем өндірісінде сусымалы шикізатты қоспадан бөлшегінің өлшемі бойынша тазалап, сұрыптайды. Бұл үдерісті негізгі жұмыс органдары елек болып табылатын машинада атқарады. Технолог негізгі өнімнің шығынын болдырмайтын, қоспаларды мейлінше бөліп алатын, елек саңылауының өлшемін дұрыс таңдай білуі тиіс. Шикізат неғұрлым ірілігі бойынша біркелкі болса, соғұрлым шикізаттың әр бөлшегіне бірдей әсер етуге көп мүмкіндік туып, ал ол үдерістің технологиялық параметрлерін сақтауға ықпал етеді.

Дәнді шикізаттың құрылымдық-механикалық қасиеттері: эндоспермнің консистенциясы, дәннің пішіні, қауыздылығы, ылғалдылығы және микросызаттың болуы машинаның өнімділігі мен ұнтақтау негізіндегі меншікті электр шығынына көп әсер етеді. Эндосперм консистенциясы беріктік дәрежесін сипаттайды, яғни дәннің ұнтақтауға қарсылығын. Бұл көрсеткішті жаңадан пайда болған бірлік беттегі энергия шығынымен анықтайды. Беріктікті бұзу күшінің шамасымен(беріктік деңгейі) бағалайды. Ұсақ дәннің беріктігі 30-60% іріге қарағанда жоғары. Бір дәнді дақылдан алынған домалақ пішінді дән сопақшаға қарағанда берік болады. Қабықтардың тұтқырлығы жоғары болғандықтан, эндоспермге қарағанда ұнтақталуы қиын, соған байланысты дәнді ұнтақтағанда меншікті электр шығынын көп қажет етеді.

Дәннің беріктігін төмендететін маңызды факторға оның ылғалдылығы жатады. Дәнді ылғалдағанда оның беріктігі төмендейді. Алайда көп ылгалдағанда ол серпімді - уатылғыш күйден созылмалы – тұтқыр күйге өтеді, яғни ұсақ бөлшекке ұнтақталу қасиетін жоғалтады. Қабықтардың микросызаттары дәннің беріктігі мен меншікті электр шығынын азайтады, ұнтақтағанда. Кейбір дәнді дақылды ұнтақтауға кететін меншікті электр шығынының салыстырмалы қатынасы мына көрсеткіштермен сипатталады (%): бидай- 100; қара бидай - 135; арпа - 175; сұлы - 325. Көлемдік салмақ сусымалы шикізаттың орналасу тығыздығын сипаттайды және оны жайғастыруда сыйымдылықты анықтау үшін қажетті физикалық көрсеткіш болып табылады. Көлемдік салмақ сол қоспаны құрайтын бөлшектердің пішіні, шамасы, тығыздығы және бөлшектің бетінің сипатына байланысты. Көлемдік мөлшерлеу тәсілінде мөлшерлегіштің жұмысын реттеу үшін құрауыштардың көлемдік салмағын білу керек. Ылғалдылық өскен сайын құрауыштардың көлемдік салмағы төмендейді.