Орындаған: Қмб 1-01 топ

H

IS

 1

0

7

 W

IT

H

 P

R

O

F

. G

R

E

E

N

E

ҰЛЫ ОТАН

СОҒЫСЫ

Орындаған: ҚМБ 21-01   2 топ 

Қабылдаған :Альжанова .Э

W

HA

T 

W

E'

LL

 D

IS

CU

SS

ҰЛЫ ОТАН

СОҒЫСЫ

 

Ұлы Отан соғысы

К р спе

1. 

Ұлы Отан соғысының басталуы

2. 

Қазақстан экономиканы соғысқа

бей мдеп қайта құру

3. 

Майдандағы қазақстандықтар. 

4. 

Қазақстан Ұлы Отан соғысының

аяқталу кезең нде

(1944-1945 

жж.)

Пайдаланылған әдебиеттер

AL

W

AY

S 

RE

M

EM

BE

R

   Шабуыл жасаспау тут

туралы (23 тамыз 1939 ж) Совет Одағымен жасаған

келісімді бұзып, фашистік Германия 1941 жылы 22 маусымда соғыс

жарияламастан КСРО аумағына басып кірді. Ұлы Отан соғысы осылай

басталды.

Соғыстың сипаты - Германия тарапынан бұл соғыс агрессиялық, жаулап

алушы, әділетсіз соғыс болды, ал Совет Одағы тарапынан әділетті өз жерін 

қорғаған, азаттық Отан соғысы болды.

1940 жылдың орта кезеңінде — ақ (18 желтоқсан) Гитлердің 

КСРО - ға басып кірудің «Барборосса жоспары» деп аталатын стратегиялық

жоспарын жасауға кіріскен болатын. Бұл жоспар бойынша фашистік Германия

мен оның қол шоқпарларының құрғақтағы, әуедегі және соғыс теңіз күштері

КСРО-ға бір мезгілде шабуыл жасайтын болды. Бұл жоспардың басты мақсаты

(идеясы) қысқа мерзім ішінде (3-4 ай), «қауырт соғыс» идеясы бойынша

соғысты 1941 жылдың күзінде (қараша) аяқтау тиіс еді.

«Барбаросса жоспарын

кезде фашистік Германияның

басшылары КСРО ны «сансыз» көп ұлттың жасанды және «тұрақсыз

бірлестігі», өзінше бір «ішкі бірліктен жұрдай этникалық конгломерат» деп

қарастырды. 

Фашистік Германияның негізгі мақсатының саяси және экономикалық

астары болды. Германия империясы шикізат үшін, азық – түлік базасы ретінде

қуыршақ мемлекет құруды көздеді.

Қуыршақ мемлекет жобасы фашистер жасап «Барбаросса» жоспарында

көрсетілді. Жоспар бойынша фашистер КСРО жерінде Остланд, Украина,

Московия, Еділ Орал, Түркістан сияқты рейх комиссарияттарын құруды

көздеді. Жоспарда көрсетілген «Үлкен Түркістан» отарының құрамына

Қазақстан, Татарстан, Башқұртстан, Орта Азия, Әзірбайжан, Кавказ, Қырым,

Ауғанстан, Шыңжан кіргізілді. Фашистер Кеңес адамдарын қырып жою 

жолына осылай түсті.Кеңес адамдарының патриоттық сезімі,әрине бұл жоспарға қарсы тұра білді.

Қазақстан халқы Отан қорғаушылар қатарына өз еркімен жаппай жазыла

бастады.Республикада 2 млн нан астам адам әскери даярлықтан өтті.

Соғыстың алғашқы кезеңінде 14 атқыштар және атты әскер дивизиясы, 6

бригада кұрылып, майданға жіберілді. Қазақстандық 36 жеке атқыштар

бригадасы 30 дан астам ұлттан құрылды. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік

Қазақстан, Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316 атқыштар

дивизиясы құрылып, оның командирі генерал М. В. Панфилов болды. 

  Армия қатарына 1 млн. 196164 (1 млн. 196300) қазақстандық қосылып, әрбір бесінші адам майданға аттанды.

Қазақстанда еңбек армиясы құрылып, Қазақ КСР-нен 700 мыңнан

астам адам шақырылды. Соғыс жылдары 27 әскери оқу орны 16 мың офицер

даярлап шығарды, 1941-1945 жылдары әскери оқу орындарына 42 мыңнан

астам қазақстандық жіберілді. Соғыс жылдарында Шымкентте орналасқан

Чугуев әскери авиация училищесі түлектерінің бірі И. Н. Кожедуб үш мәртебе 

Кеңес Одағының Батыры атағын алды.

2. Қазақстан экономиканы соғысқа бейімдеп қайта құру.

Соғыстың басталуына байланысты ел экономикасын соғыс жағдайына 

бейімдеу басталды. Республика экономикасы әскери бағытқа  көшірілді.

(милитарландырылды).

Бейбіт мақсаттарға жұмсалатын қаржы мейлінше қысқартылды.

Көптеген кәсіпорындар қорғаныс өнімдерін шығара бастады.

Өскемен қорғасын

мырыш комбинаты, Қарағанды көмір шахталары

сияқты соғысқа қажетті өнімдер шығаратын өнеркәсіп құрылыстарын салып аяқтады. Соғыс жүріп жатқан жерлерден және майданға жақын аймақтардан

220 завод пен фабриканы, кәсіпорындарды Қазақстанға көшіру жүргізілді.

Өнеркәсіптерді Қазақстанға көшіру екі

рет жүргізілді:

1. 1941 жылдың аяғы мен  1942 жылдың басы;

2. 1942 жылдың күзінде өнеркәсіп орындары, кәсіпорындар, негізінен, Москва, Ленинград облыстарынан, Украина, Белорусь жерлерінен әкелінді.

Көшіріліп әкелінген 54 завод пен фабрика тамақ өнеркәсібі халық

комиссариатының қарамағында болды. Жеңіл және өнеркәсібінің 53

кәсіпорны көшіріліп әкелінді. Республикада аяқ киім саласының қуаты 12 есе, былғары саласының қуаты 10 есе өсті.

Москва қаласы және

Москва облысынан көшірілген кәсіпорындар:

Москва авициация жасау заводы, Урюпа етконсерв заводы, Дзержинский

атындағы электротехника заводы, Москва рентген заводы, № 3 Александр

радио заводы, Орджоникидзе атындағы механика заводы т. б. Жалпы

Қазақстанда Москва қаласы мен 

облысынан көшірілген 40 орналастырылды.

Украинадан Қазақстанға көшіріліп әкелінген кәсіпорындар:

Харьков электротехника заводы, Подольск механика заводы, Запорожье

ферроқорытпа заводы, Днепропетровск вагон жасау заводы т. б.

Украина ККС  — інен Қазақстанға 70 өнеркәсіп орны мен жабдығы келінді.

Қазақ КСР – не әкелінген өнеркәсіптер

мен фабрикалар, кәсіпорындар,

Алматы, Қарағанды, Шымкент, Петропавл, Семей, Ақтөбе, Орал қалаларында орналастырылды.

Әрине, Қазақстанға әкелінген кәсіпорындар өте қиын жағдайда жұмыс

істеді. Өнеркәсіп орындарымен бірге Қазақстанға майдан өңірінен көптеген

мамандар да көшірілді. Мысалы, тек қана Домбасстан 3200- ге жуық шахтер,

2000- дай құрылысшы келді. Майдан өңірлерінен келген инженер техниктер

саны 700 – дей болды.  

THE PAST

   

Қазақстан КСРО - ның нег зг  әскери - өнеркәс п базасына айналды.

1942 

жылы Одақта өнд р лген қорғасынның 85 % - ын, көм рден 18 % -ын,

молибденн ң 60 % - ын, мұнайдың 1 млн тоннаға жуығын берд .

1942 

жылы 21 тамызда кенш лер еңбег не үдем  – кес мд  ақы төлеуд ң

жаңа жүйес  енг з лд .

1942 

жылы 24 тамызда Мемлекетт к қорғаныс Комитет н ң «Қарағанды

көм р алабында көм р өнд руд  арттыру жөн ндег  шұғыл шаралар

туралы»

қаулысы шықты. Облыстың және ауданның еңбеккерлер  Қарағанды

шахталарын қамқорлыққа алу жөн нде патриоттық қозғалыс бастады.

Шахтерлерд  азық түл кпен қамтамасыз ету, шахталарда тұрақты жұмыс

стеу үш н адамдар ж беру, Қарағанды облысындағы 30 жел с  3 есе,

оқушылар

саны 5 есе көбейд . 1943 жылы забойлар жел с  кебей п, жер астында

ек нш

Қарағанды пайда болды. Мұнайлы аудандарға көмек көрсет лд . Атырау

мұнай

өңдеу заводын, Каспий Орск мұнай құбырын салу үш н қуатты құрылыс

ұжымы ұйымдастырылды. Емб ге Әз рбайжаннан 400 маман мен

жұмысшылар

келд .

Соғыс жылдары  салынған құрылыстар:

Мақат Қосшағыл тем р жолы, Петровский машина жасау заводының

ек нш  кезег , Нешной аралы – Шарин құбыр жолы, Атырауда тең з порты

мен

мұнай өңдеу заводы, «Комсомол» кәс пш л г  т. б.

1944 – 1945 

жылдары салынған жаңа өнеркәс п обьект лер :

Текел  қорғасын

мырыш комбинатының алғашқы кезег . Белоусов  байыту фабрикасы.

Ақмола ауылшаруашылық машина заводы, Алматы вагон жасау заводы,

Атырау мұнай өңдеу заводы. 1941 —

барлығы 460 завод, фабрика, шахта салынды. Өнеркәс п өнд р с  соғыс

жылдарында 37 % -ке өст .

HISTORY

W

HY

 S

TU

DY

 H

IS

TO

RY

?

Соғыстың алғашқы күндерінен бастап қазақстандықтар барлық майданда шайқасты. Олар Отан үшін

фашистерге қарсы бағытталған ұрысқа аянбай кірісті. Қазақстанда ұйымдастырылған көптеген әскери бөлімдер

майданға жіберілді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қазақстандықтар болды.

Олардың арасында Ғ. Жұматов, В. Фурсов, К. Тұрдиев, Ш. Шолтырев, К. Иманқұлов, Е. А. Качань т. б. жаумен жан

аямай шайқасып, ерліктің үлгісін көрсетті. 1941 жылы 24 маусымда 219 атқыштар полкі Литваның Шяуляй

қаласында алғаш рет ұрысқа кірісті. Қазақстандықтар жау әскерлерімен Перемышев, Мурманск, Одесса,

Севостополь, Сталинград түбіндегі, Украина, Белоруссия жеріндегі жанқиярлық қарсылығына қарамастан

немістер соғыстың бастапқы кезінде үлкен басымдылыққа ие болды. Оның бірнеше себебі бар еді. Біріншіден,

басынан бақайшағына дейін қаруланған, Европаның көптеген елдерін бағындырған жау әскерінің соғыс

жүргізу тәжірибесі мол болды. Екіншіден, тұтқиылдан жасалған шабуылға Кеңес әскерлері әзір емес еді.

Үшіншіден, Кеңес әскерін қайта құру, қаруландыру тиісті дәрежеде болмады. Төртіншіден, 1939 – 1940

жылдардағы Қызыл Армияны тазалау кезінде әскердің көптеген қолбасшылары, жоғары, орта буындағы

офицерлері ұсталып атылып кетті. Осының бәрі Қызыл Армия бөлімдерінің соғыстың бастапқы кезінде үлкен

сәтсіздікке ұшырап, мыңдаған жауынгерлерден айырылуына соқтырды.

Москва шайқасы (1941 жыл 30 қыркүйек – 1941 жыл 6 желтоқсан).

 

 

Қазақстандықтардың жауынгерлік даңқы, әсіресе, Москва түбіндегі шайқаста шықты. Республикада жасақталған

316 – атқыштар дивизиясына Маскваға апаратын негізгі өзекті жолдың бірі – Волокаламск тас жолын қорғау

тапсырылды. Мұнда Бауыржан Момышұлы басқарған 1075 ұлан атқыштар полкі жау шабуылына ерлікпен

тойтарыс берді. 28 танк жоюшылар («28 панфиловшы») тобы Дубосеково разъезінде жаудың 18 танкісін жойып

жіберді. Ротаның саяси жетекшісі В. Г. Клочков «Россия кең – байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ, артымызда

Москва» ұранын көтерді. Оның бұл сөзі бүкіл майданға тарады. Кейіннен «28 панфиловшы» ерлігі аңызға

айналды. Олар қасық қаны қалғанша шайқасты. Бәрі дерлік қаза тапты, бірақ жауды өткізбеді. Сондай – ақ

Москва қорғау тарихына панфиловшылар дивизиясы бөлімдерінің саяси жетекшілері П. В. Вихров, М.

Габдуллин, автоматшылар Т. Тоқтаров, Р. Амангелдиев мәңгі өшпес із қалдырды.

316 – дивизия жауынгерлерінің ерлігі мен қаһармандығы жоғары бағаланды. 1941 жылы 17 қарашада оған 8-ші

гвардиялық дивизия атағы беріліп, Қызыл Ту орденімен марапатталды. Москва облысының Бородино

селосының түбінде неміс штабына басып кіріп, немістердің көзін жойған Төлеген Тоқтаровқа Кеңестер

Одағының батыры атағы берілді. М. Ғабдуллин басқарған автоматшылар тобы да ерекше ерлік көрсетіп, жау

танкілерінің бірнешеуін жойды. М. Ғабдуллинге Кеңестер Одағы батыры атағы берілді.

1942 жылы 3 мамырда 238 атқыштар дивизиясы ұйымшылдығы және ерлігі үшін Қызыл Ту орденімен

марапатталды, ал 1942 жылы бұл дивизия 30 – гвардиялық дивизия болып қайта құрылды.

Москва шайқасының тарихи маңызы: 

- Гитлершіл басқыншылардың Москва түбінде талқандалуы жау әскерлерінің рухын түсірді, 

- Гитлердің қауырт соғыс жоспары «Блицкриг» біржола күйреді, 

- Қенес армиясы стратегиялық бастаманы қолға алып, түбейгейлі бетбұрыс басталды.

ЛЕНИНГРАД ШАЙҚАСЫ (1941Ж.-1943 Ж.-ҚАНТАР).

ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ӘСКЕРИ ҚҰРАМАЛАРДЫҢ ҮШТЕН БІРІ ЛЕНИНГРАДТҮБІНДЕ

СОҒЫСТЫ. 316-АТҚЫШТАР ДИВИЗИЯСЫ (1941 Ж. 9 ҚЫРКҮЙЕК)

ЖӘНЕ 314-ДИВИЗИЯ

ЛЕНИНГРАД ОБЛЫСЫНЫҢ 22 ЕЛДІ МЕКЕНІН АЗАТ ЕТУГЕ «ӨМІР ЖОЛЫН» САЛУҒА

ҚАТЫСТЫ.

БАЛТЫҚ ФЛОТЫНДАҒЫ

ҚЫЗЫЛ ТҰЛЫ КРЕЙСЕРІНДЕ 156

ҚАЗАҚСТАНДЫК ШАЙҚАСЫП,

 ЕРЛІКТЕРІ ҮШIН ОРДЕНДЕР МЕН МЕДАЛЬДАРМЕН МАРАПАТТАЛДЫ.

ЛЕНИНГРАД ШАЙҚАСЫНА ҚАТЫСҚАН ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР:

1. ПАРТИЯ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫСЫ СУЛТАН БАЙМАҒАНБЕТОВ А. МАТРОСОВТЫҢ

ЕРЛІГІН ҚАЙТАЛАП

ЖАУ ДЗОТЫН КЕУДЕСІМЕН ЖАУЫП, БАТЫР АТАНДЫ.

2. 372-АТҚЫШТАР ДИВИЗИЯСЫНЫҢ 1236-АТҚЫШТАР ПОЛКІ 5-АТҚЫШТАР РОТОСЫНЫҢ

БӨЛІМШЕ КОМАНДИРІ ҚОЙБАҒАРОВ ҰРЫСТА НЕМІС ТРАНШЕЯЛАРЫНА БІРІНШІ БОЛЫП КІРІП, ЕРЖҮРЕКТІЛІК КӨРСЕТТІ.

3. 48-АТҚЫШТАР ДИВИЗИЯСЫНЫҢ АТАҚТЫ МЕРГЕНІ ДҮЙСЕНБАЙ ШЫНЫБЕКОВ

ШАЙҚАСТЫ. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ӘСКЕРИ ҚҰРАМАЛАРДЫҢ ҮШТЕН БІРІ ЛЕНИНГРАД ТҮБІНДЕ

ШАЙҚАСТЫ. 314-ДИВИЗИЯНЫҢ МЕРГЕНДЕР ҚОЗҒАЛЫСЫН СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН

ОБЛЫСЫНДАҒЫ СТЕПАН РАЗИН АТЫНДАҒЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АРТЕЛІНІҢ БҰРЫНҒЫ

КОЛХОШЫСЫ, ҚАТАРДАҒЫ ЖАУЫНГЕР Г.П. ЗУБКОВ БАСТАДЫ.

4. ЛЕНИН ҚАЛАСЫ ҮШІН БОЛҒАН ШАЙҚАСТАРДА АРТЕЛЛЕРИЯЛЫҚ БАҚЫЛАУ

АЭРОСТАТТАРЫНЫҢ ДИВИЗИОН КОМАНДИРІ С. ЖЫЛҚЫШЕВ ТА ЕРЕКШЕ КӨЗГЕ ТҮСТІ.

ЛЕНИНГРАД ҚОРШАУЫНЫҢ АСА ҚИЫН КЕЗДЕРІНДЕ ОНЫ ҚОРҒАУШЫЛАР БҮКІЛ

КЕҢЕС МЕМЛЕКЕТІ ХАЛЫҚТАРЫ ТАРАПЫНАН ҚОЛДАУ ЖАСАЛҒАНЫН ҮНЕМІ СЕЗЕНІП

ОТЫРДЫ.

1941 ЖЫЛҒЫ ҚЫРКҮЙЕКТІҢ АУЫР КҮНДЕРІНДА ҚАЗАҚТЫҢ ХАЛЫҚ АҚЫНЫ

ЖАМБЫЛ ЛЕНИНГРАДТЫҚТАРҒА «ЛЕНИНГРАДТЫҚ ӨРЕНІМ» ДЕГЕН ЖЫРЫН АРНАП, ОНДА КӨП ҰЛТТЫҚ  ЕЛІМІЗДІҢ БҮКІЛ

ЕҢБЕКШІЛЕРІНІҢ ОЙПІКІРІН СЕЗІМІ МЕН 

АЛАҢДАТУШЫЛЫҒЫН БІЛДІРДІ. АҚЫН ЖЫРЫ ДОСТЫҚТЫҢ ШЫНАЙЫ ӘН ҰРАНЫНА

АЙНАЛДЫ. ҚОРШАУ ЖЫЛДАРЫНДА 850 МЫҢҒА ЖУЫҚ БЕЙБІТ ТҰРҒЫН ҚАЗА ТАПТЫ.

1943 ЖЫЛЫ ҚАҢТАРДА 900 КҮНГЕ СОЗЫЛҒАН ЛЕНИНГРАД ҚОРШАУЫ БҰЗЫЛДЫ, АЛ

1944 ЖЫЛЫ ЛЕНИНГРАД БАСҚЫНШЫЛАРДАН ТОЛЫҚ АЗАТ ЕТІЛДІ.