-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        281 ҚР экономикасының секторлары бойынша бастапқы табысты бөлу шоты

282       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

1 2 - е с е п .  6-қосымшаның əрбір жылының деректері бойынша:

1.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша қолда бар табысты пайдалану 

шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша қолда бар табысты пайдалану 

шотының теңгерілетін бабын анықтаңыз: 

а)  жалпы жинақ ақша; 

ə)  таза жинақ ақша. 

3.  ҚР  экономикасының  секторлары  бойынша  жалпы  жинақ  ақшаның 

құрылымын есептеңіз. Экономикалық қорытынды жасаңыз. 

ҚР экономикасының секторлары бойынша 

қолда бар табысты пайдалану шоты

Көрсеткіш 

Қаржылық

 еме

с 

корпорациялар

 

Қаржылық

 к

орпорациялар

М

емлек

еттік

 басқар

у 

органдары

Үй

 ш

аруа

 шылық

 тарына

 қыз

 мет

 

көрс

е тетін

 к

оммер

 циялық

 еме

с 

ұйым

 дар

Үй

 шар

уашы

 лықт

ары

Бар

лығы

1

2

3

4

5

6

7

Ресурстар

1.1. Қолда бар жалпы табыс

Пайдалану

2.1. Түпкілікті тұтынуға жұмсалатын шығыс 

2.2. Жалпы жинақ ақша

2.3. Негізгі капиталды тұтыну 

2.5. Таза жинақ ақша 

1 3 - е с е п .  6-қосымшаның əрбір жылының деректері бойынша:

1.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша табиғи нысандағы табысты 

қайта бөлу шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша табиғи нысандағы табысты 

қайта бөлу шотының теңгерілетін бабын анықтаңыз: 

а)  мемлекеттік басқару органдары; 

ə)  үй шаруашылықтары;

б)  үй шаруашылықтарына қызмет көрсететін коммерциялық емес ұйымдар. 

14-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        283

ҚР экономикасының секторлары бойынша натуралды (заттай) 

нысандағы табысты қайта бөлу шоты

Көрсеткіш 

Қаржы

 лық

 еме

с 

ко

рпора

 циялар

 

Қаржылық

 к

орпора

 циялар

М

емлек

ет

-

тік

 басқар

у 

органдары

Үй

 ш

аруа

-

шылық

 тарына

 

қыз

 мет

 

көрс

ететін

 ко

м

-

мер

 циялық

 еме

с 

ұйым

 дар

Үй

 шар

уашы

-

лықт

ары

Бар

лығы

1

2

3

4

5

6

7

Ресурстар

1.1. Қолда бар жалпы табыс

1.2. Натуралды (заттай) нысандағы 

əлеуметтік трансферттер алынған (+)

Пайдалану:

Натуралды (заттай) нысандағы əлеуметтік 

трансферттер берілген (–)

2.2. Нақтыланған қолда бар жалпы табыс 

1 4 - е с е п .  6-қосымшаның əрбір жылының деректері бойынша:

1. ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша нақтыланған қолда бар табыс-

ты пайдалану шотын құрып, оны толтырыңыз.

2. Иемденетін жəне нақтыланған қолда бар табысты пайдалану шоттарының 

арасындағы айырмашылық неде екенін түсіндіріңіз. 

3.  Нақтыланған  қолда  бар  табысты  пайдалану  шотының  теңгерілетін  бабын 

есептеңіз. 

ҚР экономикасының секторлары бойынша нақтыланған 

қолда бар табысты пайдалану шоты

Көрсеткіш 

Қаржылық

 еме

с 

ко

рпорациялар

 

Қаржылық

 к

орпорациялар

М

емлек

еттік

 

басқар

у 

органдары

Үй

 ш

аруа

 шылық

-

та

рына

 қыз

мет

 

көрс

е тетін

  

ко

ммер

 ция

 лық

 

еме

с 

ұйым

 дар

Үй

 ш

аруа

-

шылықт

ары

Бар

лығы

1

2

3

4

5

6

7

Ресурстар

1.1. Нақтыланған қолда бар жалпы 

табыс 

Пайдалану

2.1. Нақты түпкілікті тұтыну

2.2. Жалпы жинақ ақша 

2.3. Негізгі капиталды тұтыну 

2.4. Таза жинақ ақша 

284       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

1 5 - е с е п .  6-қосымшаның əрбір жылының деректері бойынша:

1.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша капиталмен жасалатын опера-

циялар шотын құрып, оны толтырыңыз. 

2.  ҚР экономикасының əрбір секторы бойынша капиталмен жасалатын опера-

циялар – таза кредиттеу (таза қарыз алу) шотының теңгерілетін бабын анықтаңыз.

3.  ҚР  экономикасының  секторлары  бойынша  таза  кредиттеу  құрылымын 

анықтаңыз. Экономикалық қорытынды жасаңыз. 

Экономика секторлары бойынша капиталмен 

жасалатын операциялар шоты

Көрсеткіш 

Қаржылық

 еме

с 

ко

рпорациялар

 

Қаржылық

 к

орпорациялар

М

емлек

еттік

 басқар

у 

органдары

Үй

 шар

уашы

-

лықт

арына

 қыз

 мет

 

көрс

ететін

 ко

м

 -

м

 ерциялық

 еме

с 

ұйымдар

Үй

 шар

уашылықт

ары

Бар

лығы

1

2

3

4

5

6

7

1. Меншік капиталдың пассиві мен таза 

құнындағы өзгерістер 

1.1. Таза жинақ ақша 

1.2. Күрделі трансферттер алынған (+)

1.3. Күрделі трансферттер берілген (–)

2. Активтегі өзгерістер 

2.1. Негізгі капиталды жалпы жинақтау 

2.2. Негізгі капиталды тұтыну 

2.3. Материалдық айналым қаражаты 

запастарының өзгеруі 

2.4. Құндылықтарды, өндірілмеген 

қаржылық емес активтерді таза сатып 

алу 

2.5. Таза кредиттеу (таза қарыз алу)

14.5.2. Тест тапсырмалары

1.  Əлеуметтік-экономикалық статистика нені зерттейді:

1)  сапасы  белгілі,  жаппай  əлеуметтік-экономикалық  процестер  мен 

құбылыстарды сан жағынан; 

2)  банктердің ақша ұсынысын; 

3)  қаржы мекемелерінің өзара қарым-қатынастарын; 

4)  мемлекеттік басқару органдарының өзара ықпалдасуын;

5)  халықтың ақшаға сұранысын. 

2.  Əлеуметтік-экономикалық  статистиканың  əдістемесі  неге  негізде-

леді? 

1)  жоғары математикаға;

14-тақырып. Əлеуметтік-экономикалық статистиканың...        285

2)  əлеуметтік-экономикалық өмірдің жеке-дара фактілеріне; 

3)  статистиканың  жалпы  теориясының,  ұлттық  шот  жүргізудің 

əдістеріне; 

4)  өзгермейтін белгілерге; 

5)  кəсіпорынның шаруашылық қызметіне. 

3.  Институционалдық бірлік деп не саналады? 

1)  үй шаруашылығы; 

2)  өндірістік бірлестіктің құрамындағы кəсіпорын; 

3)  кəсіпорынның банктегі өзінің есеп айырысу шоты жоқ филиалы; 

4)  қаржы ресурстары; 

5)  негізгі капитал. 

4.   Ұлттық экономикаға не жатады?

1)  осы елдің ел экономикалық аумағы, сондай-ақ одан тысқары орналас-

қан резиденттерінің де қызметі; 

2)  осы елдің резиденттері мен бейрезиденттерінің қызметі; 

3)  осы елдің бейрезиденттерінің ғана қызметі; 

4)  осы елдің студенттері; 

5)  осы елдің барлық адамдарының қызметі. 

5. «Қаржылық емес корпорациялар секторына» не жатады?

1) «Мерей» акционерлік қоғамы; 

2)  мешіт; 

3)  ломбард;

4)  əл-Фараби атындағы ҚазҰУ; 

5)  менің отбасым.

6.  Күрделі трансфертке не жатады?

1)  жалдамалы қызметкерлерге еңбекақы төлеу;

2)  табысқа салынатын салық; 

3)  аралық тұтыну; 

4)  табыс пен байлыққа салынатын салық;

5)  өндірілген актив. 

7.  ҚР резиденттеріне не жатады?

1)  ҚР шетелдегі дипломатиялық мекемелерінің мүшелері; 

2)  ҚР  аумағында  орналасқан  шетелдік  дипломатиялық  мекемелерінің 

мүшелері; 

3)  ҚР аумағындағы шетелдік студенттер; 

4)  осы елдің аумағындағы шет елдердің əскери бөлімшелері; 

5)  Украинаның үй шаруашылықтары. 

8.  Қолда бар табысты пайдалану шотының ресурстық бөлігінде не жа-

зылады? 

1)  қосылған құн; 

286       ІI БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

2)  пайда;

3)  аралас табыс;

4)  қолда бар табыс;

5)  амортизация.

9.  Табысты қайталама бөлу шотының «пайдалану» бөлігінде не жазы-

лады?

1)  күрделі трансферт; 

2)  шығарылған өнім;

3)  қолда бар табыс; 

4)  аралас табыс;

5)  ұлттық табыс.

10.  Табыс пайда болатын шоттың ресурстық бөлігінде не жазылады?

1)  негізгі капиталды тұтыну; 

2)  пайда;

3)  ішкі өнім;

4)  еңбекақы төлеу;

5)  аралас табыс. 

11.  Қолда бар табысты пайдалану шотының теңгерілетін бабы қайсы? 

1)  пайда жəне аралас табыс; 

2)  бастапқы табыстың сальдосы; 

3)  қосылған құн; 

4)  өнім шығару;

5)  жинақ ақша.

12.   Алынған  жəне  берілген  ағымдағы  трансферттер  қай  шотта  көрсе-

тіледі? 

1)  табысты қайталама бөлу; 

2)  табысты бастапқы бөлу;

3)  табыс пайда болатын; 

4)  өндіріс;

5)  пайдалану.

15-тақырып. Халық жəне еңбек статистикасы        287

15.1.

Халық статистикасы

15.1.1. Халық статистикасының негізгі ұғымдары 

Халық – осы  елдің  аумағында  тұратын  адамдар.  Санақта  халықтың 

белгілі  бір  мерзімде  қалыптасқан  жағдай  бойынша  саны  есептеледі.  Ста-

тистикада  жалпы  халық  пен  оның  жекелеген  топтары  (жұмыс  істейтін, 

жұмыссыз, еңбекке жарамды, қаладағы, селодағы, ерлер, əйелдер жəне т.б.) 

халықты байқау объектісі болып табылады. Бақылау бірлігі – адам, отбасы, 

үй шаруашылығы. 

Еңбекке  жарамды  жастағы  халық – халықтың  ақыл-оймен  жəне 

күшімен  еңбек  етуге  қабілетті  бөлігі  (ҚР  еңбек  заңнамасына  сəйкес 

оған 16-63 жас  аралығындағы  ерлер, 16-58 жас  аралығындағы  əйелдер 

жатады). 

Еңбекке  қабілетті  жастағы  еңбекке  жарамды  халықтың  саны 

еңбекке қабілетті жастағы халықтың санынан (тұрақты) əлеуметтік қорғау 

органдарында  зейнетақы  алатын,  еңбекке  жарамды  жастағы  жұмыс  іс-

темейтін I жəне II топтағы  мүгедектердің  санына  жəне  еңбекке  қабілетті 

жастағы, жеңілдікпен жасы бойынша зейнетақы алатын жұмыс істемейтін 

зейнеткерлердің санынан аз. 

Халық пен еңбек статистикасының міндеті мыналар болып табылады: 

Қазақстан Республикасы халқының саны туралы ақпарат жинау; 

халықтың  құрамын  жынысы,  жасы,  ұлты,  өңірі,  отбасы  жағдайы, 

кəсіп түрі, күнкөріс көзі жəне т.б. белгілер бойынша зерттеу;

халықтың табиғи қозғалысын зерттеу; 

халықтың көші-қон қозғалысын зерттеу;

еңбек нарығын, жұмыс істеу мен жұмыссыздықты зерттеу; 

халықтың санын болжау. 

–

–

–

–

–

–

15-òà¿ûðûï

ХАЛЫҚ 

ЖӘНЕ ЕЊБЕК 

СТАТИСТИКАСЫ

288       IІ БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

Халық туралы ақпарат көздеріне мыналар жатады: 

1.  Халық  санағы – сыни  уақыт  сəтіне (2009 жылы – ақпанның 

24-нен 25 қараған 00 сағатта)  қалыптасқан  жағдай  бойынша  Қазақстан 

Республикасының  əрбір  азаматын  сипаттайтын  демографиялық  жəне 

əлеуметтік дерек жинау процесі. Қазақстан аумағында халық санағы 1897, 

1920, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 1999, 2009 жылдары жүргізілді. 

2.  Халық санағы арасындағы аралықтардағы ағымдағы есеп:

халықтың  табиғи  қозғалысы  (туу,  өлім,  некелесу,  неке  бұзу) 

азаматтық жағдай актілерін жазу нысанында; 

халықтың көшу-қонуы келген, кеткен жерге статистикалық есепке 

алу талон түрінде жүргізіледі. 

3.  Іріктеме  бақылауда  халықтың  əлеуметтік-демографиялық  құрамы, 

Қазақстан Республикасы мен оның жекелеген өңірлерінде жұмыспен қамту 

туралы қосымша мəлімет алу мақсаты қойылады. 

4.  Кəсіпорындардың еңбек бойынша статистикалық есептілігі – жұмыс 

істейтін халықтың еңбек қызметін сипаттайды. 

1999, 2009 жылдары жүргізілген халық санағының айта кетерлік ерек-

шелігі – осы  санақ  кезінде  үй  шаруашылығына  бақылау  жүргізілгені.  Үй 

шаруашылығы – бірге тұратын, өздерінің табыстары мен мүлкін біріктіретін 

(толықтай немесе ішінара), тұрғын үйді бірге пайдаланып, тамақ өнімдерін, 

қызметтерді бірлесіп тұтынатын адамдардың тобы. 

Үй шаруашылығының отбасынан ерекшеліктері: 

міндетті түрде туысуы емес адамдардың бірге тұруы жəне олардың 

ортақ шаруашылық жүргізуі;

үй шаруашылығы өзін-өзі материалдық жағынан қамтамасыз ететін 

бір адамнан тұруы мүмкін. 

Халықтың  саны  келесі  категорияллар  бойынша,  яғни  тұрғылықты 

халық, нақты халық жəне олармен тығыз байланысты – уақытша кеткендер 

жəне уақыт ша тұратын халық болып есептеледі. 

Тұрақты халыққа (ТХ) санақ жүргізілген сыни уақыт сəтінде нақты 

тұратын жеріне қарамастан осы елді мекенде тұрақты тұратын (бір жыл жəне 

одан астам) адамдар (яғни уақытша болмағандарды жəне тұра тын мерзімге 

қарамастан тұрақты жұмыс істегендерді немесе оқығандарды қоса алғанда) 

жатады.  Əскерге  шақырылған,  түрмеде  отырған  адамдар  тұратын  жері 

бойынша саналмайды; олардың есебі сол жерде жүргізіледі. 

Нақты халыққа (НХ) осы елді мекенде олардың тұрғылықты мекені-

не  қарамастан  нақты  тұратын  (тұрақты  немесе  уақытша)  азаматтар  жата-

ды. Нақты халыққа осы елді мекенде нақты болған адамдар жатады. Оларға 

сондай-ақ  санаққа  кірмейтін,  яғни  түнгі  ауысымдағы  жұмысқа,  туристік 

жолдамамен шет елге, аң аулауға кеткен немесе осы елді мекен шектерінде-

гі басқа пəтерге көшкен адамдар да жатады. Осы азаматтар тұрақты халық 

ретінде де есептеледі. 

–

–

–

–

15-тақырып. Халық жəне еңбек статистикасы        289

Уақытша кеткендер (УКетк) – осы елді мекеннің шектерінен бір жыл-

дан  аспайтын  мерзімге  уақытша  кеткен  тұрақты  тұрғындар.  Емханадағы, 

босанатын үйдегі адамдар тұрақты, алайда уақытша болмайтын халықтың 

құрамында есептеледі. 

Уақытша  келгендер  (УКелг)  –  бұл  осы  елді  мекенде  уақытша  (бір 

жылдан артық емес) тұратын нақты тұрғындар. 

Тұрақты жəне нақты халық санының арасында мынадай өзара байла-

ныстар бар: 

ТХ = НХ – УКелг. + УКетк.;

НХ = ТХ + УКелг. – УКетк.

Статистика топтастыру əдісінің көмегімен халықтың құрамын жы ны-

сы, жасы, əлеуметтік жағдайы, отбасы жағдайы, ұлты, білім деңгейі, күн-

көріс көзі, тұратын жері, өңірі, кəсіп түрі жəне т.б. көп белгілері бойынша 

сипаттайды. 

Халық санының туу мен өлім болу себептерінен өзгеруі табиғи қозға лыс 

деп аталады. Халық санының халықтың Қазақстан Республикасына тұрақ-

ты тұруға қоныстануы жəне Қазақстан Республикасынан жəне оның ішін-

дегі өңірлерден көшіп кетуі себептерінен өзгеруі көші-қон қозғалысы деп 

аталады. 

15.1.2. Халық статистикасының көрсеткіштері 

Халықтың қозғалысының абсолюттік көрсеткіштері

1.  N – туған балалардың саны; 

2.  M – өлген адамдардың саны. 

3. m – ағымдағы (есепті) жылы 1 жасқа толмай шетінеген балалар саны. 

4.  ∆

таб.

 = N – M – халықтың табиғи өсімі. 

5.  Б – некелесу саны.

6.  Р – бұзылған неке саны.

7.  П – Қазақстан Республикасына, оның ішкі өңірлеріне келгендер дің 

саны. 

8.  В – Қазақстан  Республикасынан,  оның  ішкі  өңірлерінен  кеткен-

дердің саны. 

9.  ∆

көші.

 = П – В – халықтың көші-қон өсімі. 

10. П + В – халықтың көші-қон айналымы. 

11. ∆

жал.

 = ∆

таб. 

+ ∆

көші.

 = S

k

 – S

н

 – халықтың жалпы өсімі. 

12. S

k

 – S

н

 халықтың кезеңнің басындағы, соңындағы саны. 

13. Кезеңнің соңындағы халықтың саны баланстық əдіспен халықтың 

табиғи  жəне  көші-қон  қозғалысы  жөніндегі  деректерді  пайдалануда 

анықталады, яғни  S

k

 = S

н 

+ N – М + П – В.

19 – 3/10-09

290       IІ БӨЛІМ. Əлеуметтік-экономикалық статистика

Халықтың қозғалысының қатысты көрсеткіштері 

1.  Халықтың құрылымының көрсеткіштері. Мысалы, халықтың жалпы 

санының ішіндегі халықтың жекелеген жас тобының өзіндік салмағы немесе 

халықтың жалпы санының ішіндегі əйелдердің өзіндік салмағы. Халықтың 

саны мен құрылымы көрнекі болу үшін графикалық жас-жыныс пирамида-

сы түрде: тік ось бойынша – халықтың жасы, көлденең – адамдардың саны, 

осьтен солға қарай – ерлер, осьтен оңға қарай – əйелдер көрсетіледі. 

2.  Үйлестіру көрсеткіштері – халықтың жекелеген категорияларының 

өзара  арақатынасы.  Мысалы,  ерлер  санының  əйелдердің  санына  арақа-

тынасы. 

3.  Халықтың табиғи жəне көші-қон қозғалысының коэффициенттері. 

Осы коэффициент промилледе 

0

/

00

 (арақатынас нəтижесін 1000-ға көбейту 

арқылы) көрсетіледі. 

Халықтың табиғи қозғалысының коэффициенттері 

1. Бала туудың жалпы коэффициенті 

S

N

К

рожд

1000

.

×

=

туу

.

2. Бала туудың арнайы коэффициенті 

 

49)

ж(15

спец.рожд.

S

1000

N

K

−

×

=

туу. арн.

,

мұнда: 

49)

ж(15

S

−

 – бала  туатын  жастағы  əйелдердің  орташа  саны 

(15–49 жас).

3.  Бала туудың жас коэффициенттері əйелдердің белгіленген жастағы 

топтары  туған  бала  санының  осы  жастағы  əйелдердің  орташа  санына 

қатынасы ретінде есептеледі. 

4.  Өлімнің жалпы коэффициенті 

S

M

К

смерт

1000

.

×

=

өлім.

.

5.  Халықтың табиғи өсімінің жалпы коэффициенті 

S

ест

К

естест

1000

.

×

Δ

=

Δ

таб.

таб.

.

6.  Нəрестелердің  шетінеу  коэффициенті (K

нəр.  шет.)

  келесі  екі  тəсілмен 

есептеледі:

а) бала туған кезең ескерілмей 

,

1000

.

.

N

m

K

см

мл

×

=

нəр. шет.

ə) бала туған кезең ескеріліп

,

1000

3

1

3

2

0

1

.

.

×

+

=

N

N

m

K

см

м

л

нəр. шет.

мұнда: N

0

 – өткен жылы туған бала саны; 

       

N

1

 – ағымдағы жылы туған бала саны. 

жүктеу/скачать 2,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: