Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен
жүктеу/скачать 2,43 Mb. Pdf көрінісі
|
| Социометрикалық әдіс
Жеке бастың қарым-қатынастары зерттеледі. Социометрия (лат. societas – қоғам және metrio – өлшеймін) шағын топтағы тұлға аралық қатынастардың ерекшелігін зерттеу әдісі. Бұл әдісті әлеуметтік психолог және психиатр Я. Морено (1892-1974) жасады. Социометриядағы негізгі тәсіл – арнайы сауалнамадағы сұрақтарға жауап бере отырып, топтың әрбір мүшесі өзінің басқаға деген қатынасын білдіреді. Нәтижелері социограммаға (графикте топ мүшелерінің таңдаулары бағдаршамен көрсетіледі) немесе социоматрицаға ( топтың әрбір мүшесінің таңдаулары есептелген кесте) енгізіледі. Социометрия топтық қарым-қатынастың сыртқы жағын ғана қамтиды. Топты толығырақ сипаттау үшін тұлға арылық таңдаудың түрткілерін, сондай-ақ, топты ұжым ретінде сипаттайтын қарым-қатынастың ерекше жүйесінің дамуын анықтап алу қажет. И. П. Волков, Я. Л. Коломинский және т.б педагогтар социометрияның балалар тобындағы тұлға аралық қатынастар туралы ақпараттар алуға мүмкіндік беретін нұсқаларын жасады. Социометрияның жеке тұлғалық 103 және топтық нысандары, сондай-ақ, эксперименттік ойын, жазбаша тест, бейнелеу тест, т.б нұсқасындағы түрлері қолданылады. Социометриялық әдіс топтағы, жанұядағы, балалар ұжымындағы қарым-қатынастың пайда болуын көрсетеді. Қарым-қатынас өз кезегінде оқушы әрекетінің нәтижесін бейнелейді. Сондықтанда социометриялық әдіс дәстүрлі сауалнама мен сұхбаттың қолданылуынан неғұрлым анық көрінеді. Дегенмен, сауалнама социометриялық әдістің құрамды бөлігі болып табылады, бірақ ол ғылыми зерттеу үшін жеке негізі ретінде қызмет ете алмайды. Социометрияның баға шкалалары: Шкаланың кең тараған төрт түрі бар: 1. Кемитін немесе өсетін бағалар типінің қатарындағы шкаласы. 2. Өзара бағалау шкаласы. 3. Салыстырмалы баға шкаласы. 4. Өз-өзін бағалау шкаласы. 1. Кемитін немесе өсетін бағалардың тиянақты типінің шкаласы. Мұнда бес балдық (кейде 10 балдық) жүйе қолданылады. Оқушылардың сапаның маңыздылығын бағалау ұсынылады және баға шкалаларының градияциясы басқа болды: - ең жоғары деңгей, жоғары деңгейі, орта, төмен, ең төмен, (бұл жеке тұлғаның, жымның, бала қызығушылығының, оның қажеттіліктерінің және т.б сапаларының даму деңгейіне қатысты); - өте жақсы, жақсы, қанағаттанарлық, қанағаттанарлықсыз, жаман, өте жаман (бұл қарым-қатынастың, педагог жұмысының сапасына, белсенділігіне, білім, дағды, икем көрсеткіштерінің және т.б бағасына қатысты); - анық көрсетілген, жеткілікті толық көрсетілген, белгісіз көрсетілген, жаман көрсетілген, көрсетілмеген (сапа мен жеке тұлғаның қасиетінің қалыптасуымен сипатталады). Зерттеуші әдетте өзінің зерттеу пәніне қатысты баға шкаласының түрлерін таңдайды. 2. Өзара бағалау шкаласы. Мұнда әрбір сынып оқушысы өз құрбыларының әрқайсысына сапалық баға береді, кейін мұның бәрі рангтық бағаның жалпы матрицасына айналады. Осыған қатысты орта балмен ұжымның, қоғамдық белсенділіктің немесе қандай да бір басқа тұлға сапасының деңгейі орнатылады. Мұнда оқушылар бірін-бірі бағалайды. 3. Салыстырмалы баға шкаласы. Бұл шкала бойынша мәліметтер алу үшін әр түрлі топқа, тұлғаға, тәрбие үдерісіндеқатысушыларға сұрау әдісі жүргізіледі. Жүргізілген сауалнама мен сұхбаттың негізінде құрылған келесі түрі кестеде берілген. Ойдың эксперимент нәтижесімен салыстырылуы және берілген бақылаулар басқа сұрауларға да объективті мәліметтер беріп қана қоймайды, сонымен қатар, кімнің пікірі неғұрлым дұрыс, кімнің пікірі қате 104 екенін, кімнің пікірі жиі сәйкес келетінін анықтауға көмектесетінін анықтауға көмегін тигізеді. 4. Өзін-өзі бағалау шкаласы. Ең көп таралған зерттеу әдістерінің бірі болып өзін-өзі бақылау болып табылады. Мұнда зерттеуші 3-4 күн, апта ішінде достарына өзін бақылауды ұсынады. (Мысалы, өзінде және досында еріктің пайда болуы). Кейін олар өзінде пайда болған сапалардың деңгейін белгілейді. Мәселен, өзін-өзі бағалаудың жалпы түрі еріктің даму деңгейі бойынша көрінеді. Өзін-өзі бағалау шкаласы әр түрлі болады. Өзін-өзі бағалау зерттеушінің бағасымен салыстырылатын шкала түрі жиі қолданылып келеді. Мұнда өзін-өзі бағалау ата-ана мен мұғалімнің бағасымен салыстырғанда төмен көрсеткіш береді. Социометриялық әдістемені қолданған кезде мынаны ескерген жөн: 1. Сауалнама, әңгіме, сұхбат және өзін-өзі бағалауда белгілі талаптарды орындау. Зерттеу объектісі жөнінде жеткілікті мәліметтер беретін өзара қатынастың болуын жоспарлау; 2. Кез келген социометриялық әдістеменің шешімді, қарым-қатынас сферасын, объектісін таңдауға болады. Мысалы, оқушыларға әрекет түрін таңдауға мүмкіндік береді. Таңдау себебі әртүрлі болуы мүмкін: достарымен бірге болу, жұмысқа қызығушылық, мұғалімдерді сыйлау, жаңа істе өз күшін байқау және т.б. Оқушы бір партада басқа біреумен отырғысы келген кезде оның таңдау себебі әр түрлі: досына жәрдемдесу, досының жәрдем беруі, жұмысқа деген қызығушылығы және т.б. Социометриялық әдіс ұжымдағы қарым- қатынастың себептік сипатын аша түсетіндей болып құрылуы керек. 3. Алынған мәліметтердің сапасына бақылау жүйесі қажет. Бұл үшін бірінші кезекте таңдап алынған әдіс (шағын топтық типтер зерттеледі) қолданылады, оқушылар өз жауаптары мен таңдауларының себептерін аша түсетін арнайы әңгіме және сұхбатпен социометриялық әдісті тексеру; мәліметтерді басқа зерттеу әдістері көмегімен тексеру. 4. Социометриялық зерттеуде балалар мен ұжымның жалпы даму деңгейі туралы мәлімет болуы керек. Көбінесе бұдан әрі фактінің, сандық материалдық объктивтілігі көп жағдайда тәуелді болады. Айырмашылығын білу жалпыны білу қажет. Социометрия әдіснамасы бірнеше қабылдау кешенін ұсынады: а) Сауалнаманың мынадай сұрақтарға өткізілуі: «Сіз бір партада кіммен отырғыңыз келеді?» «Сіз кіммен кезекшілік қызметін атқарғыңыз келеді?» «Сіз кіммен бірге серуендеуді қалайсыз?» және т.б; жүктеу/скачать 2,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|