Проблемалық оқытудың негізгі ұғымдарын пайдалану арқылы сабақтың құрылымын жасау
жүктеу/скачать 27,18 Kb.
|
|
Баяндама Тақырыбы: Проблемалық оқытудың негізгі ұғымдарын пайдалану арқылы сабақтың құрылымын жасау Орындаған: Сеит Салтанат Тексерген: Астемес Гүлім Алматы қаласы ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ ТУРАЛЫ ҰҒЫМ Проблемалық оқыту теориясын В.Т. Кудрявцев, И.Я.Лернер, М.И.Махмутов, А.М.Матюшкин, М.Н.Скаткин білікті маман жеке тұлғасының қалыптасу тұжырымдамасын Л.А.Волович, Г.И.Ибрагимов, Г.В.Мухаметзянова өз еңбектерінде жан-жақты зерттеген. Проблемалық оқыту теориясының негізін қалаушылар оқудағы ойлану қызметі тек қана жаңа білімді меңгеріп қана қоймай, сол мақсатқа жетудің жаңа тәсілдерін де үйрену деп есептейді. Сабақты әзірлеу тіпті тәжірибелі мғалімдер үшін де қиын іс болып табылады. Олардың творчестволық лабораториясы нақ осы жерде ашылады. Проблемалық сабақтарды әзірлегенде мұғалімдерге қиындық келтіретн нәрсе не? Мұғалім кандай, оның оқушылары қандай екендігіне байланысты олар көп болуй мүмкін. Дегенмен неғұрлым ерекше төрт қиындықты айталық: Біріншісі тек қана оқу материалын меңгертуді ғана емес, сонымен қатар оқушылардың дербес танымдық қызметін, олардың ақыл-ойының даму процесін басқаруды қамтамасыз ете алатындай сабақты және оқыту методын ұйымдастыруды іздестірумен байланысты. Екінші қиындық проблемалық ситуацияның типтерін айқындау мен оларды класс үшін және оқушылардың жекеленген топтары үшін арнап жасаудың тәсілдері мен әдістерін табудан тұрады. Ол мұғалімде проблемалық сұрақтарды, есептерді және тапсырмаларды тұжырымдау шеберлігі мен дағдыларының жоқтығымен байланысты. Үшіні қиындық мұғалімнің қайсыбір оқушының жаңа ұғымдар мен әрекет тәсілдерін өздігінен меңгерту процесін сөзсіз дараландыруға тап болуымен де байланысты: өйткені әркім проблеманы және оны шешу тәсілін өзінше түсінеді, танымдық есептерді тұжырымдаудың варианты болуы керек. Төртінші қиындық мұғалім оқушылардың сабаққа деген ынтасын қоздырудың жаңа әдістерін үнемі іздестіруі мен олардың эмоциялық көңіл күйін жасаумен байланысты пайда болады. Осы қиындықтардың негізгі себептері неде? Мұғалім мен оқушылардың оқу процесіндегі қызметінің арақатынасы өзгерді. Мұның өзі олардың өзара әрекетінің жаа құрылымын іздестіруді талап етті. Мектеп оқушыларының өзіндік дербес оқу-танымдық қызметінің үлгісі артты, сөйтсе тұра мұғалімнің қолындағы бар методика оған сабақ құраудың барлық қиыншылығын жеңіп шығуға көмектеспейді, бұрыңғы көрнекі материал көп жағдайда сөздік көрнекілік оқытуға арналған да, оқушылардың өздігінен орындайтын белсенді жұмысы үшін үйлесімі аз, ал жаңа техникалық құралдар жеткіліксіз игеріліп, тиімсіз пайдаланылады. Сондықтан оқыту теориясының алдында оқу-танымдылық процесі жандандыру жолын іздестірумен бірге проблемалық сабақтарды әзірлеудің дәлелдеген тәсілдерін табу міндеті төтенше шұғыл қойылды. Әзірлеудің өзара байланысты екі жағы бар: оқу мазмұнын әзірлеу, яғни нені оқыту керек және оны меңгеру процесін әзірлеу, яғни қалай оқыту және оқу шеберлігін қалай дарыту керек деген мәселе. Әрине, оқыту теориясында бұл мәселеге бұрын да көп көңіл бөлінген. Сонымен қатар проблемалық оқыту тұрғысынан жоспарлаудың белгілі принциптері анықтай түсу мен толықтыруды керек етеді. Әр түрлі зерттеушілер тарапынан шарттар белгіленген, оларджы сақтау, проблемалық сабақтарды әзірлеуде табысқа жетуді қамтамасыз етеді: А) оқушылардың берік меңгеруіне арнеп мұғалімнің жоспарларын ұғымдар мен әрекет тәсілдері өздігінен қорытудың нәтижесі ретінде пайда болуы керек; Ә) оқу тапсырмасын айқындау және оның сапасын бағалау қажет (сабақта қандай проблемалық тапсырмалар беруге болады, олардың фактіге негізделген материалмен байланысы, олардың фактіге негізделген материалмен байланысы, олардың қайталанушылығы ауыр-жеңілдігі; сабақта қандай тапсырмаларды пайдаланып, білімдерді тексерген кезде немесе үйге қандай тапсырмалар беру керек); Б) оқушылардың тапсырманы орындауға деген әзірлеген бағалау (олардың осы тәріздес мәселелерді қарастыру белгілі әрекет тәсілін жаңа ситуацияға қолдану, жауаптың логикалық схемасын жасау шеберлігі) және оқушылардың ойлау қызметінің құрамын айқындау; В) мұғалімнің ұғымдардың мәнін түсіндіруі үшін ол ұғымдарды анықтау. Педагогикалық озық тәжірибеде әзірлеудің көрсетілген шарттарын қамтамасыз етіп, проблемалық сабаққа қойылатын талаптарды сақтайтын үнемі проблемалық ситуатциялар жасап отыру мен оқүшылардың дербес жұмысын ұйымдастыруды көздейтін мұғалімдер ғана жақсы нәтижелерге қол жеткізіледі. Оқү материалын талдау кезінде олар ең алдымен берілген ғылымның негізгі (неғұрлым жалпы) және екінші дәрежелі (жеке) ұғымдарын ажыратады, сабақтар жүйесін жоспарлайды, сөйтіп сабақта әрбір келген оқушының ең күрделі деген ұғымды түсінуге шамасы жететіндей болу үшін олардың мәнін ашуға уақытты көп бөледі, оларды бекіту үшін көптеген жаттығу жұмысын жүргізеді. Біздің зерттеулеріміз сабақтарда арналған оқу материалын әзірлеу мен жоспардың ғылыми негізделген жуйесі мынаны қамтитынын көрсетеді: А) праграммалардың (оқу материалының) мазмұнын дайындау және ә) оқыту процесін жоспарлап, дидактикалақ шарттар жасау. Сабақтардың (сабақтың және сабақтар жүйесінің) мазмұнын дайындау қазіргі заманғы оқу-тәрбиелік процеске және проблемалық сабаққа қойылатын таламтарды айқындайды. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, «Мұзмұн-методтар» жүйесінде бірінші элемент жетекші болып табылғандықтан сабақтарға ғылыми негізделген дайындық оқып үйренуге жататын білімдер жүйесі терең және жан-жақты талдаудан (мұғалім бір сабақты немесе сабақтар жүйесін жоспарлауға кіріскен, кіріспегеніне байланысты емес) басталуы керек екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Оқу материалын талдауды төмендегі схема бойынша жүргізген жөн: а) ұғымдық талдау; ә) логикалық; б) психологиялық; в) оқү материалының тәрбиелік маңыздылығын талдау және г) дидактикалық талдау. Схема элементтерінің әрқайсымын проблемалық сабақтардың негізгі типіне дайындау тұрғысынан қарастырайық. Оқу материалын ұғымдық талдау, яғни мазмұндағы негізгі принциптерді, заңдарды, ұғымдар мен фактілерді ажырату дидактикалық мақсат пен міндеттерді дұрыс анықтау үшін, сабақ өтудің әдістері мен методтарын іріктеу үшін қажет. Мұндай дайындық үшін мұғалім. Жаңа материалдың көлемін айқындайоның бұрын оқып үйренілген материалмен байланысын анықтайды (жалпы жоспарда) және дидактикалық мақсатты белгілейді; міндетті және информатциялық материалды ажырытады; оқушылар меңгеруге тиісті негізгі ұғымдарды ( немесе бұрыннан-ақ белгілі нәрсенің оқып үйренбеген қасиеттері мен белгілерін, жаңа ұғымдарды, (немесе олардың белгілерін) бөліп алады; негізгі және екінші дәрежедегі ұғымдарға бөледі, олардың күнделік дәрежесіне назар аударады, талдау және есте қалдыруға арналған фактілерді саралайды; Білімдер құрамын анықтап, жаңа ұғымдардың мәнін ашып көрсетудің тәсілін ажыратып, ненің қайсысы творчестволық және ненің репродуктив меңгеруге жататындығын нақтылайды; ұғымдардың өзара байланысын (жаңа және белгілі болған), оқушылар сол ұғымдарға негізделіп білімдерді өздіктерінен (түгелдей немесе мұғалімнің көмегімен) меңгере алатын болуы керек, бұрын меңгерілгенің қайсысын тереңдетіп, бекіту, қандай ұғымдар мен әрекет тәсілдерін сабақта актуалдау керектігін айқындайды; Қорытындылардың, анықтамалардың, ережелердің, теоремалардың, заңдардың және т.б. тұжырымдарының варианттарын әзірлейді; Жүйеде келесі сабақтарда оқып үйренуге арналған ұғымдарды бөліп алады, олардың сол сабақтағы негізгі ұғымдарымен байланысын айқындайды. Оқу материалының тәрбиелік мәндігін талдау мыналарды көздейді, мұғалім: а) ғылыми қозғалысты қалыптастыруға оқушылардың эстетикалық, атеистік, идеялық-саяси, еңбек тәрбиесін қалыптастыруға ықпал жасайтын ұғымдар мен түсініктерді саралайды; ә) мұғалімнің немесе оқушылардың қорытындыларын дәлелдейтін коммунистік құрылыс практикасын, ғылым тарихынан алынған фактілермен оқу материалын толықтырады. Проблемалық оқыту процесі,ұғымдарды ғылыми жолмен қалыптастыруды қамтамасыз ете отырып, яғни олардағы танымдық қайшылықтарды шеше отырып, білімді сенімге айналдыру жөніндегі жүйелі жұмыс болып табылады. Қоғамтану курсының қарастырылып отырған мысалында материал капитализмнің сөзсіз құритыны туралы, адамзаттың социализмнен коммунизмге өтуінің заңдылығы туралы сенімді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Осыған қоса қоғамдық өмір фактілерін талдау, оларды практикалық, таптық тұрғыдан бағалау және қорытынды жасау шеберлігіне тәрбиелейді. Мұғалімдерде материалдарды дидактикалық талдауда едәуір тәжірибе бар, талдау методикасы әдебиеттерде де жазылған. Проблемалық сабақты әзірлеу кезіндегі дидактикалық талдау мынаған әкеліп саяды. Оқу материалын ұғымдық, логикалық және психологиялық талдаудан алынған нәтижелерден, мұғалім педагогикалық болжау тұрғысынан сабақтың дидактикалық мақсатын анықтайды және тұжырымдайды, оқушылар қандай ұғымдарды меңгеруі және қандай әрекет тәсілдерін қалыптастыруы тиіс екендігін белгілейді; дидактикалық міндеттер мен сабақ кезеңдері бойынша мұғалім мен оқушы қызметінің түрлері анық айқындалады; Материалдардың көлемін анықтайды (меңгеру және информациялық материал үшін міндетті), қажет болған кезде оқулық материалын толықтырады, логикалық өзара байланысты бөліктерге бөледі және әрқайсысын оқып үйрену уақытын белгілейді; оқытудың жалпы және бинарлық методын анықтайды; сабақтың методикалық құрылымын белгілейді; Сұрақтар мен танымдық міндеттердің, тапсырмалардың мүмкін болатын тұжырымдарын,проблемалық ситуация (және проблема қою) жасауға керекті сөз бен көрнекіліктің мүмкін болатын ұштастырылуын анықтайды; проблемаларды шешудің тәсілдерін анықтайды; бұрын алған білімді қайталауға және жаңаны меңгеруге керекті дербес жұмыс жүйесін таңдан алады; Оқушылардың болжамдары мен гипотезаларының болуы мүмкін варианттарын қарастырады, жаңа ұғымдарды жақсы меңгеруге және проблеманы шешүінің дұрыстығын тексеруге қажетті ғылым тарихынан мысалдар мен мәліметтер жинайды; қосымша информацияның материалдарын айқындайды, оқушылар қандай фактілерді, мәліметтерді өздігінен табатындығын және оларды сабақта қалай пайдаланатындығын анықтайды; Дидактикалық материалдарды және ОТҚ-ны әзірлейді; программаланған оқу құралын пайдалану мүмкіндігін қарастырады; Білімді бағалау үшін, дараландыру үшін оқушылар тізімін белгілейді; Пән аралық байланыстарды және өмірмен байланыстырудың әдісі мен тәсілдерін, сондай-ақ проблемалық ситуация, сонымен бірге қосымша сұрақтар, карточкалар, көрнекілік немесе өздігінен орындайтын жұмыстардың құралдарын жасаудың әдістерін анықтайды; Меңгерілгенді қолдану шеберліктер мен дағдыларды, оқушылардың білімдерін бағалау үшінкеректі білімдер мен жаттығулар жүйесін таңдап алады. Үй тапсырмасы үшін материал әзірлеп, оның сипатын анықтайды . Біз бұдан әрі дидактикалық талдаудың мазмұны проблемалық сабақ жоспарының негізгі мазмұнына сәйкес келетіндігін көреміз. Нақты материалдан мұғалімің жоғарыдағы атап өтілген әрекеттері оңай да тез жүзеге асатыны әбден түсінікті, өйткені мұғалім бірден барлық материалды қамтиды, оның үстіне ол оны біледі. Проблемалық сабақтарды әзірлеу және жоспарлау. Оқу материалының мазмұнын ғылыми талдау оқу-тәрбие процесін жоспарлаудың негізі болып табылады. Педагагикада және мектепте жоспарлаудың алуан түрлері белгілі: календарьлық-жылдық, тақырыптық, сабақтық. Олардың мақсаты-оқу-тәрбие процесін ғылыми негізде ұйымдастырып, оқушылардың оқу программасын жақсы меңгеруіне қол жеткізу. Календарьлық-жылдық жоспарлау-жоспарлаудың неғұрлым жалпы түрі (мектеп программасы мен оқу жоспарының бірдейлігі түрінде берілген), оларды басшылыққа алып, педпгпг жоспарлардың екі-тақырыптық және сабақтық түрін-жүзеге асырады. Тақырыптық жоспарлау ең алдымен оқу тәрбие процесінің сабақтар жүйесіндегі және мектеп программасының сол тақырыбы немесе негізгі (оқытушы, дамытушы жәнен тәрбиелеуші) функциясын іс жүзесіне асырудың қолайлы жолдарын айқындау қызметін атқарады. Ол педагогикалық болжамды іс жүзіне асыру үшін де қажет. Дамытып оқытуды ұйымдастырудың озық тәжірибесі тақырыптық жоспарлау белгілі бір схема бойынша құрылуы керек екендігін көрсетіп отыр. Қазіргі тақырыптық жоспар үшін қандай элементтер міндетті? Педагогика бар календарьлық-тақырыптық жоспарлардан өзгешелігі, онда, оқу мателиалы мазмұнының элементтерін көрсетуден басқа, сабақтардың мақсаты, типі және құрылымы, сондай-ақ оқыту мен тәрбиелеудің методы көрініс табуы керек. Толық жарымы тақырыптық жоспарды коллективтің күш-жігерімен методикалық орталықтарда талдау жасап, мұғалімге дайын түрде ұсыну керек. Әрбір облыс немесе республикада мұғалімдер білімін жетілдіру институттары бар. Пән кабинеттерінің методистері ең жақсы мұғалімдердің ішіндегі активтермен бірлесе отырып, ал қажет болған жағдайда, педагогикалық институттардың методистерінің қатысуымен де тақырыптық жоспарларды ең жоғарғы ғылыми дәрежеде талдау жасай алады, сол арқылы мұғалімнің оған кететін уақытын босатып оның сабаққа жоғары дәрежеде әзірленуіне мүмкіндік береді. Праграммалар тұрақты, сондықтан тақырыптық жоспарлар кейбір қосымшалармен және өңдеулермен бірнеше жыл пайдалана алады. Тақырыптық жоспар өзінің негізгі талаптарын іс жүзіне асырудың әдістері мен тәсілдерін творчестволықпен іздеу үшін бағыт береді, яғни сабақ жоспарын жасауда мұғалімнің творчествосын керек етеді. Копшілік жағдайда тақырыптық жоспарлар қандай схема бойынша жасалады? Әдетте, аптасы және күні, сабақтың тақырыбы, кейде мұғалімнің (немесе оқушылардың) жұмыс түрлері көрсетіледі.Бұл жоспарлардың кемшілігіне де? Олар қазіргі заманғы сабақтардың барлық талаптарына сай келмейді, мұғалімді белсенді оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруға бағдарламайды. Оларда сабақтың құрылымына сүйену жоқ,проблемалық принцип ескерілмеген. жүктеу/скачать 27,18 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|