Студенттердің Қазақ тілі сабақтарында сөздік қорын дамыту

ӘОЖ   978.147:808.5:811.512 

   

СТУДЕНТТЕРДІҢ ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА СӨЗДІК ҚОРЫН                    

ДАМЫТУ

 

         

Темірханова  Г.Ф.

  -

А.Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  Мемлекеттік  университетінің 

6М020500

-

Филология мамандығының

 

2 курс магистранты 

 

        

Берденова  С.Ж

.  -

п.ғ.к.,

 

доцент

,

А.  Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  Мемлекеттік 

университетінің гуманитарлық

-

әлеуметтік факультетінің деканы

 

 

          

Мақаладастуденттің  сөздік  қорын  дамыту  негізінде  өз  ойын  дұрыс,  жүйелі  айтып 

беруге,  сөйлей  білуге  үйретеді.  Сондықтан  студенттердің  сөйлеу,  пікір  алысу,  ой

-

пікірлерін 

анық, нақты түрде ауызша және жазбаша жеткізу дағдысы қалыптасады. Өскелең ұрпақтың 

тілді  дұрыс  пайдалануы,  оның  сөздік  қорына  тікелей  байланысты  екені    және

   

тіл  бірлігін 

сақтап,  ұғынуға,  тануға  мүмкіндік  тудырады.  Сөздік  қор  тілдегі  сөздерді  ғасырлар  бойы 

сақтай  отырып,  тілдегі  жаңа  туынды  сөздер  мен  жаңа  мағынаның  жасалуына  ұйытқы 

болады.Сөздердің  негізгі  сөздік  қорда  кең  қолданылуы  мен  ұзақ  сақталуы  олардың  сөз  жасау 

қабілетін  дамыта  түседі.Тілді,  оның  грамматикалық  құрылысын  меңгеру  студенттерге  өз 

пікірлерін  айтуға,  сұрауға,  қорытынды  жасауға,  заттар  мен  құбылыстар  арасындағы  алуан 

түрлі  байланыстарды  аңғара  білуге  мүмкіндік  береді.Сондай

-

ақ  мәтінмен  жұмыс  жасау 

барысындағы  сөздік  жұмысы  сөйлем  құрауға  материал  береді,  сөздерді  байланыстырып 

сөйлеуге, әңгіме айтуға, шығарма жазуға көмектеседі.Мәтінмен жұмыс жасаудың ерекшелігі: 

ол  тіл  дамытудың  басқа  түрлері  сияқты  оқу

-

тәрбие  жұмысының  барлық  салаларында 

қарастырылып, өлең, әңгіме, мысал, мақал

-

мәтелдер, эссе және оқу арқылы студенттің тілі 

дамиды.

 

Кілтті сөздер: сөздік қор, грамматикалық құрылысы, эссе, өлең, әңгіме, мысал,   мақал

-

мәтелдер, оқу

-

тәрбие жұмысы.

 

 

 

 

РАЗВИТИЕ РЕЧИ СТУДЕНТОВ НА УРОКАХ КАЗАХСКОГО ЯЗЫКА

 

 

Темирханова    Г.Ф.

-   

магистрант 

2 

года  обучения  специальности    6М020500  –

 

Филология, 

Костанайский государственный университет имени А. Байтурсынова 

 

Берденова С.Ж.

 

–

 

к

.

п.н., доцент, декан гуманитарно

-

социального факультета Костанайского 

государственного университета им. А. Байтурсынова

 

 

В    статье  говориться,  о  том,    как  развивая  словарный  запас  студентов,  научить  их 

правильно    выражать  мнение.  Основываясь  на  дискуссии,  выражения  мнения  устно  и 

письменно  у  студентов  развивается  речь.  Подрастающее  поколение  должно  правильно 

использовать  язык,  а  это  напрямую  зависит  от  словарного  запаса  и    сохранения  языковой 

единицы,  для  того  чтобы  понимать  и  говорить.  Словарный  запас,  веками  сохраняя  слова, 

является  ядром    появления  новых  значений  и  производственных  слов  в  языке.  Обширное 

пользование  и  длительная  сохранность  слов  в  основном  словарном  запасе  развивает  в  них 

способность  словосочетания.  Владение  языком,  его  грамматическим  строением  дает 

возможность  студентам  высказать  свои  мнения,  делать  заключения,  различать 

множественную  связь  между  вещами  и  событиями.  Также  словарная  работа  при  работе  с 

текстом  дает  материал  для  составления  предложения,  помогает  для  связки  слов  при 

разговоре,  общению  и  при  написании  сочетания.  Особенность  работы  с  текстом:  он 

рассматривается  во  всех  сферах  учебно  –

 

воспитательных  работ  также  как  и  остальные 

виды  языкоразвивающей  сферы,  через  стихотворения,  рассказы,  басни,  пословицы  и 

поговорки, эссе и чтение развивается язык студента. 

 

Ключевые  слова:  словарный  запас,  грамматическое  строение,  эссе,  стихотворение, 

рассказ, басня,

 

пословицы и поговорки, учебно –

 

воспитателтная работа.

 

 

 

 

 

DEVELOPMENT OF SPEECH SKILLS OF STUDENTS AT LESSONS 

OF THE KAZAKH LANGUAGE 

 

G. F Temirkhanova- 

is magister 2 years by speciality 6М020500

- Philology, Kostanai State University 

by A. Baitursynova 

S.J. Berdenova 

–

 candidate of  pedagogical sciences, associate professor, Dean of the humanitarian- 

social faculty of KostanaiState University byA.Baitursynov 

 

This article is about the student’s vocabulary, how  to teach  them to express their opinions ri

ght 

way.  During  the  discussion  or  by  expressing  an  opinion  in  written  or  oral  form  students  can    develop 

their  speech.    The  young  generation    should  use  the  language  correctly,  and  it  directly  depends  on 

vocabulary,  in  understand  and  speak.  Centuries  ago  vocabulary  words  keep  in  language  in  the  main  

new  words  and  new  phrases.  The    developing  vocabulary  use  widespread    and    long.  The  students 

learn  language  in  it’sgrammatical    system    to  speaking  student’s  opinion,  asking  and  conclusioning. 

However,  vocabulary  words  help  and  work  with,  texts,  make  sentence,  associate  words,  speak  story 

and  write  an  essay.  Work  with  text  have  difference:  developing  language,  use  a  various  types  of 

studying and upbringing presents song, story, example, proverbs and developing of students abilities.  

Key  words:  vocabulary  words,  grammatical    structure,  essay,  song  and    studying 

–

  upbringing 

works. 

 

 

Елбасы  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан  –

 

2030»  атты  Қазақстан  халқына  жолдауында  «...  біздің 

ұрпақтың  келер  ұрпақтар  алдында  орасан  зор  жауапкершілік  жүгін  арқалайтыны...»  баса  атап 

кӛрсетілген  болатын  [1].  Егеменді  еліміздің  бүгінгі  таңдағы  ең  басты  мақсаты  –

 

жан

-

жақты 

дамыған алдыңғы қатарлы елдермен теңесу, оған жетудің басты жолдарының бірі әлемдік білім 

кеңістігінен

 

орын алу болып табылады. Мұның ӛзі ұлттық білім беру жүйесінің даму бағыттарын 

айқындап, оны тың арнаға, жаңа сапаға жеткізу қажеттілігін міндеттейді. Бұл республикамыздың 

ертеңгі қажетін ӛтейтін, елін, жерін сүйетін, отаншыл, адамгершілігі мол, білімді,  парасатты, ана 

тілін, туған жерін қастерлей білетін азамат ӛсіруде ұстанатын басты құралымыз бағзы заманнан 

бері  ұрпақ  тәрбиесінің  алтын  діңгегіне  айналған  халық  дәстүрлері,  халық  ауыз  әдебиеті,  ақын

-

жазушыларымыздың  таңдаулы  туындылары  болуын  міндеттейді.Тілдің  негізгі  элементі

-

сӛздік 

қор.  Ал  сӛздік  қор  дегеніміз

-

тілдің  құрамының  ішіндегі  ең  тұрақты,  талай  ғасырлар  бойы  ӛмір 

сүріп  келе  жатқан,  жалпы  күнделікті  ӛмірде  кеңінен  қолданылатын  халыққа  ортақ  сӛздер 

жиынтығы.

 

Сӛздік  қорын  дамыту  мәселесі  –

 

отбасынан,  балабақшадан,  мектеп  қабырғасынан 

дамып, ӛмір бойы  толығып,  күрделеніп, отыратын сала.  

 

         

Тілдің  негізгі 

 

сӛздік  қоры

-

тілдің  сӛздік  құрамының  ең  тұрақты  бӛлігі.Сӛздік  қор  тілдегі 

сӛздерді  ғасырлар  бойы  сақтай  отырып,  тілдегі

 

жаңа  туынды  сӛздер  мен  жаңа  мағынаның 

жасалуына  ұйытқы  болады.Сӛздердің  негізгі  сӛздік  қорда  кең  қолданылуы  мен  ұзақ  сақталуы 

олардың  сӛз  жасау  қабілетін  дамыта  түседі.Сӛздік  қордың  тіл  бірлігін  сақтап,кӛне  дәуір  әдеби 

ескерткіштерін  ұғынуға,  тануға  мүмкіндік  тудырады.Біздің  ана  тіліміз,  қасиетті  қазақ  тілі  ӛзінің 

мемлекеттік  мәртебесін  абыроймен  атқарып,  міндет  жүгін  қиналмай  кӛтере  алатын  аса  бай, 

оралымды  сұлу  тіл.  Ӛскелең  ұрпақтың  тілді  дұрыс  пайдалануы,  оның  сӛздік  қорына  тікелей 

байланысты екенін кӛреміз. Қазіргі  кезде студенттердің сӛздік қоры  жылдам қарқынмен дамып 

келе  жатыр.

 

Студенттер

 

білім  негіздерін  бастауыштан  алатыны  белгілі.Сондықтан  мектептерде 

тілді  оқыту  жұмыстарына  ерекше  кӛңіл  бӛлінеді.  Ал  ғалым  М.Жұмабаевтың  айтуы  бойынша 

«баланың тілін шын дұрыс жолға салатын, байытатын мектеп» болып табылады [2].

 

Тіл арқылы балаға барлық ғылым негіздері үйретіледі. Тілді оқыту бала алғаш мектепке келген 

кезден  бастап  жүргізіледі.  Бұл  кезде  мұғалімнің  алдына  екі  міндет  қойылады.  Бірі  тілдің  әдеби 

нормасы  бойынша  білім  беру,  яғни  оқушыға  орфоэпиялық  және  орфографиялық  дағдыларды 

меңгерту, екіншісі –

 

сӛздік қорын молайту, сӛздерді дұрыс тіркестіріп, қолданылуын игерту, яғни 

оқушыны  әдеби  тілі  арқылы  қарым

-

қатынасқа  даярлау.  Сонымен  бірге  ол  баланың  білімді 

болуының алғы шарты сӛздік қордың мол болуына байланысты дей келе,сӛздік қорын молайту 

мәселесін  тіл  дамыту,  әдеби  тіл  нормасында  сӛйлеу  мәдениеттерімен  қатар  қояды.                                                                                                     

Мәселен

, 

Ш.Уақбаев:  сӛздік  қорын  молайту,  сӛздерді  ӛз  орнымен 

 

қолдана  білуге

, 

жаттығу 

оларды  ӛзара  байланыстырып,  сӛйлем  құрастыруға  тӛселдіру,  орфографиялық  ережелерді 

дұрыс меңгертіп, нақтылай отырып: «Баланың сӛздік қоры мектепке келісімен

-

ақ бірден байып, 

дамып  кетпейді.  Бұл  −  ӛте  ұзақ,  күрделі  үдеріс.  Оқушының 

 

неғұрлым  сӛздік  қоры  кӛп  болып, 

ойлау қабілеті жақсы жетілсе, білімді терең де тез үйренеді», 

-

деп, осы мақсаттарға жетудің бір 

жолы  лексикалық  білімді  игерту  екендігін  атап  кӛрсетеді  [3].  Қазіргі  Қазақстан  жағдайында 

ӛзгетілді  дәрісханаларда  қазақ  тілін  оқытудың  негізгі  мақсаты 

- 

мемлекеттік  тілдің  қоғамдық

- 

әлеуметтік  мәнін  түсінген,  мемлекеттік  тілді  жүйелі  меңгерген,  дамыған  дара  тұлға  даярлауға 

мүмкіндік туғызу. Бұл мақсатты орындау үшін танымдық және практикалық бағыттағы жұмыстар 

жүргізіледі. Бүл жұмыстар студенттің ана тілінде алғанлингвистикалық дүниетанымын негізге ала 

отырып,  Қазақстан

 

азаматтарының  ӛмірінде  және  қоғам  ӛмірінде  мемлекеттік  тілдің  алатын 

орнын  анықтауға  және  студенттерге  мемлекеттік  тілдің  маңызын  түсіндіруге  бағытталады.  Ол 

үшін  қазақ  тілін  меңгерудің  жаңа  тәсіл,  жолдарын  қолдану,  әлемдік  педагогика  және  дидактика 

ғылымдарында  қолданыс  тауып  отырған  жаңа  технологияларды  пайдаланудың  маңызы  зор. 

Жалпы,  кез

-

келген  адам  қай  тілде  оқып,  қай  тілде  сӛйлесе  де,  ӛзінің  сӛздік  қорын  молайтып 

отырса ғана сӛйлеу мәдениеті жоғары, білімді азамат болып қалыптасады. Сӛздік қоры бай адам 

ғана  ӛз  ойын  басқаларға  толық,  нақты,  анық  жеткізе  алады,  ондай  адаммен  пікірлесу  де 

қызықты.  Олар  ӛз  ойын  жеткізуде  қажетті  сӛзді  де  оңай  таңдайды.  Сондықтан  тіл  дамыту 

жұмыстарының,  сӛздікпен  жұмыстың  қазақ  тілі  сабақтарында  маңызы  зор  екені  анық  .  Тіл 

үйренуші  жаңа  сӛздерді  күнделікті  ӛмірде,  қарым

-

қатынаста  қолданып,  белсенді  сӛзге 

айналдыруы тиіс. Сонда

 

ғана жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік тілді тіл үйренуші ана тілімен 

және шетел тілімен қатар қолданып, қарым

- 

қатынас тілі ретінде пайдалана алады. Студенттің 

сӛздік  қоры  тек  сабақ  үстінде  ғана  емес,  сабақтан  тыс  уақытта  да  толығып  отырады.  Ол  үшін 

қазақша сӛйлеу ортасын қалыптастыру керек, қазақша қарым

-

қатынас жасауға мүмкіндік туғызу 

керек. Осы ретте тіл үйірмелері мен мәнерлеп оқу үйірмелерінің маңызы зор.

 

                

Тіл  үйренушінің  сӛздік  қорын  дамыту 

- 

жан

-

жақты  жұмыс.Бұл  ретте  оларды  дайын 

       

сӛздіктермен  жұмыс  істеуге  үйретудің  де  маңызы  зор.  Сӛздікті  пайдаланып  үйренген  студент 

кездескен  таныс  емес  сӛзді  елеусіз  қалдырмай,  оны  түсінуге  тырысады,  ол  үшін  сӛздікке 

жүгінеді.  Сондықтан,  әсіресе,  қостілдік  сӛздіктердің  ӛзгетілді  дәрісханалар  үшін  маңызды  құрал 

екені анық. Олардың тіл үйренудің бастапқы кезеңдеріндегі қажеттілігі дау тудырмайды. Ӛкінішке 

орай, кейін тіл үйренудің орташа және жоғары кезеңдерінде жаңа сӛздерді меңгерту құр жаттау, 

сӛздік  арқылы  аудару  жұмыстарын  ғана  қамтып,  студенттерді  жалықтырып  жібереді.  Мұндай 

жағдайда  олардың  сӛздік  қоры  байымай,  тіл  үйренуде  айтарлықтай  қиындықтар  туады. 

Сондықтан  орта  және  жалғастырушы  топтарда  қостілдік  сӛздіктермен  ғана

 

шектелмей,  қазақ 

тілінің  түсіндірме,  орфографиялық,  орфоэпиялық,  антонимдер,  омонимдер,  синонимдер,  т.  б. 

сӛздік  түрлерімен  жүмыс  түрлеріне  үйрету  керек.  Сонда  ғана  жаңа  сӛздер  әрқашан  белсенді 

қолданыста болмақ. Сӛздіктермен жүмыс істеу үшін әуелі олардың жасалу мақсатын, пайдалану 

жолдарын, құрылысын білген жӛн. Сӛздіктермен жұмыс жасамас бұрын ӛзге тілді тіл үйренушіге 

қазақ  әліпбиіндегі  әріптердің  тізілу  ретін  жақсы  білумен  қатар,  жүйелі  берілген  сӛздер  ішінен 

қажетті атауды сондай ретпен табуға болатыны, белгілі бір сӛзді іздегенде, бастапқы екі  әрпіне, 

одан  кейін  үшінші

-

тӛртінші  әріптеріне  қарап  табуға  болатыны  түсіндіріледі.  Әрине,  мұндай 

түсіндіру  жұмыстары  оларға  бұрын  орыс  тілінде  берілуі  де  мүмкін.  Алайда  біздің  қазақ  тілінде 

берген мәліметіміз студенттерді қазақ сӛздіктерін тиімді пайдалануға үйретері сӛзсіз.

 

                 

Тіл  үйренушілердің  қазақша  сӛйлеу  тілін  мамандықтарына  сәйкес  жетілдіру 

мақсатында лексика басым бағытта меңгертіледі. Студенттерді мамандықтарына бағыттап оқыту 

–

 

болашақ  мамандардың  қазақ  тілін  сауатты  біліп  шығуы  үшін  ұтымды  тәсіл  болып  табылады. 

Мамандыққа  қатысты  тілді  меңгертуде  әдістемелік  оқу  құралдарының  да  басты  орын  алатыны 

белгілі.  Онда  мамандыққа  бағыттап  оқытудың  жүйесі  мен  мақсаты  белгіленіп,  міндеті 

айқындалады. Ӛмір талабына сай мұндай әдістемелік оқу құралдарын мақсатқа сай

 

толықтырып, 

жетілдіріп  отырған  дұрыс.  Сондай

-

ақ  тіл  үйренушілердің  талап

-

тілегі  ескеріліп,  оқытушы  ӛз 

тарапынан тәжірибесін байытып отырады. Бұл тілді үйретудің мақсатына жетудегі басты кӛмекші 

құрал болып табылады

.  

Сонымен қатар, қазақ тілі сабағында ӛзі оқитын оқу орнының тарихына 

арналған  және  мамандығына  қатысты  мәтіндермен  жұмыс  жасап,  болашақ  мамандығына 

құрметпен қарауға тәрбиелеу ісі басты мақсаттарымыздың бірі. 

 

                 

Профессор  М.Балақаев  «Тіл  мәдениеті  дегеніміз  сӛйлеудегі,  жазудағы  сыпайылық, 

ізеттілік  қана  емес,  сонымен  қатар  айқын  ойлылық,  сӛзді  дәл  айту  шеберлігі,  сӛйлеу  ӛнеріне 

шыныққандық, сауаттылық» –

 

дейді 

[1,17 

б.

]. 

Егер тіл мәдениеті үлкен арна болса ауызекі және 

жазба тіл –

 

соның басты салалары. Студенттердің сӛзік қорын дамыту үшін ең бастысы оның ой 

–

 

ӛрісін, тіл байлығын дамыту қажет.  Студент  оқыған мәтіннің мазмұнын дұрыс қабылдау үшін, 

сӛздік жұмыстарының жүргізілуін мұқият қадағалау қажет, яғни мәтінде студентке түсініксіз бірде

-

бір сӛз болмауы қажет. Студент жаңа танысқан сӛздерін ауызекі сӛйлеу тілінде қолдана білсе, ол

 

оның ақыл

-

ойын  дамытуға ықпал етеді. Сӛзді  орынды қолданып, оның мағынасын жетік білетін 

студент  ӛз  бетімен  сӛйлем  құрап,  оның  мағынасын  түсініп,  сӛйлеу  тілінде  шебер  қолданатыны 

сӛзсіз. Студентті ӛз ойын айта білумен бірге жаза білуге де дағдыландыру қажет. Грамматиканы, 

синтаксисті жақсы меңгерген студент сӛз тіркесін дұрыс біліп, сӛйлем құрастыра алады. 

          

                 

Студенттердің 

 

тілін  дамыту  негізінде  сӛздік  қорын  дамыту,  жаңа  сӛздермен 

таныстырып, ойын дұрыс, жүйелі айтып беруге, сӛйлей білуге үйретуді мақсат тұтамыз. Осы үш 

процесті  күнделікті  ӛтілетін  грамматикалық  тақырыппен  байланысты,  біртұтас  жүргізіп  отыру 

нәтижесінде  тіл

 

дамыту  жұмысы  мақсатына  жетеді.Оқытушы  сӛз  тіркесін  және  сӛйлемді  құрату 

арқылы оқушыны тілдік фактілерді орынды қолдана білуге, әсіресе синонимдік қатарларды, сӛзді 

талғап,  таңдап  қолдануға  үйретеді.  Сонда  ғана  тіл  үйренушінің  жазған  мазмұндамасы  мен 

шығармасы  талапқа  сай  болып,  жазба  тілі  дамиды.  Ауызша  тіл  кітап  оқу,  әңгімелеу  арқылы 

кӛрінсе,  жазбаша  тілді

 

дамыту  мазмұндама,  шығарма,

 

жазу  жұмыстары  арқылы  жүзеге 

асырылады.  Бұл  жұмыстардың  қайсысы  болсын,  сӛз  арқылы  дәл  ойлауға,  үйретуге,  студенттің 

шығармашылық  қабілетін  арттыруға,  сӛйлеудің  мазмұны  мен  формасының  бірлігін  қамтамасыз 

етуге  бағытталады.  Ауызша  және  жазбаша  (мазмұндама,  шығарма)  жұмыстарын  дидактикалық 

ұстаным талаптарына сәйкес

  

студенттің ойы мен тілін дамытуға мүмкіндік береді.

 

            

Ш.Ш.Сарыбаев сӛздік қорды жинау, байыту үшін оқушы сӛздерді түсінбей жаттап алмауы 

керек  деп  санайды  [1,87  б.

].

Ол  дұрыс,  ӛйткені  сӛздер  тез  ұмытылады.  Әдіскер  ғалым  сӛздерді 

үйрету табиғи жағдайда оқушының есту, кӛру, сезіну, сияқты қабілеттрін түгел қатыстыру арқылы 

іске  асуы  қажет  деп  дәлелдеген.Мысалы;  мағынасы  жақын  сӛздерді  тану,  қарама

- 

қарсы 

сӛздерді  ілу  ӛздері  білетін  сӛздерді  мағынасын  жақсы  түсінуінің  ерекшеліктерін  ажырата  алуға 

дағдыландыру мәселесін ғалым арнайы сӛз еткен. Сӛз байлығы

-

қоғамның байлығы, әр тұлғаның 

байлығы.  Сондықтан  да  студенттердің  сӛздік  қорын  байыту  мақсатында  мәтінмен  жұмыс 

жүргізудің  маңызы  зор.  Сӛз  байлығының  жетіспеушілігі  студенттердің  ӛз  ойын  ауызша,  әрі 

жазбаша,  дәл,  жүйелі  жеткізуі  барысында  қиындық  тудырады.Студенттің  ойлау  қабілетін 

жетілдіріп, тілін байытудың жолдары жетікілікті.

 

          

Қазақ тілі сабағындағы сӛздік қорды дамыту жұмыстары мынадай әдіс  –

 

тәсілдер арқылы 

жүзеге  асады.  Ол  –

 

сұрақ

- 

жауап,  сӛйлесу,  әңгімелесу,  әңгіме,  түсінігін  айтқызу,  кӛрнекілік, 

аударма,  кітаппен  жұмыс,  мәтінмен  жұмыс  әдістері

.

Солардың  бірі  –

 

мәтінмен  жұмыс  жасау

. 

Мәтінмен  жұмыс  жасау  барысындағы  ең  басты  міндеттердің  бірі  –

 

студенттердің  үйренген 

сӛздерінің  белсенділігін  арттыру.  Ол  үшін  әр  сабақ  сайын  жүйелі  түрде  арнайы  тапсырмалар 

берілуі қажет. Мәселен, жаңа сӛздерді

  

қатыстырып сӛз тіркестерін құрау, сӛйлем құрау; мәтінге 

жақын  мазмұнда  әңгімелеу.  Мәтінмен  жұмыс  жүргізу  студенттің  жаңа  сӛздер  үйренуде  бұрын 

білетін  немесе  түсінбейтін  сӛздерінің  мағынасын  анықтауда

 

маңызы  ӛте  зор.Сӛздік  қорды 

дамытудың қайнар кӛзі 

- 

мәтіндер, жаттығулар, тапсырмалар. Сонымен қатар сӛз маржаны ауыз 

әдебиет  үлгілері  мақал

-

мәтелдер,  жұмбақтар,  жаңылтпаштар  болып  табылады.Сондай

-

ақ 

мәтінмен жұмыс жасау барысындағы сӛздік жұмысы сӛйлем құрауға материал береді, сӛздерді 

байланыстырып  сӛйлеуге,  әңгіме  айтуға,  шығарма  жазуға  кӛмектеседі.Мәтінмен  жұмыс 

жасаудың  ерекшелігі:  ол  тіл  дамытудың  басқа  түрлері  сияқты  оқу

-

тәрбие  жұмысының  барлық 

салаларында  жүргізіледі.  Ӛлең,  әңгіме,  мысал,  мақал

-

мәтелдер,  эссе  және  оқу  арқылы 

студенттің тілі дамиды. Мәтінмен жұмыс студенттің сӛздік қорын дамытумен тығыз байланысты. 

Тілді,  оның  грамматикалық  құрылысын  меңгеру  студенттерге  ӛз  пікірлерін  айтуға,  сұрауға, 

қорытынды  жасауға,  заттар  мен  құбылыстар  арасындағы  алуан  түрлі  байланыстарды  аңғара 

білуге  мүмкіндік  береді.Мәтінмен  жұмыс  жүргізу  барысында  тапсырмаларды  бірізділікпен  және 

жүйелі  түрде  орындату  арқылы  студент  жетістігіне  қол  жеткізуге  болады.Қорыта  айтсақ, 

мамандыққа  байланысты  мәтіндер  студентке  мамандық  туралы  қосымша  мағлұмат  берумен 

бірге, студенттің тілін дамытып, сӛздік қорын байытады да, белсенді сӛздік қорына айналады

. 

Қазіргі  таңда  қазақ  тілінің  қоғамдық  қарым

-

қатынастың  барлық  саласында  қолдану  аясын 

барынша кеңейту міндеті қойылып отыр. Ана тілінде дұрыс сӛйлеп, сауатты жаза білу кез

-

келген 

тұлғаның азаматтық парызы болып саналады. Халқымыздың тарихи асыл мұрасы тілді болашақ 

ұрпаққа  жеткізу,  олардың  сана  –

 

сезімдерін,  дүниетанымын  кеңейтіп,  ой  дәлдігі  мен  сӛз

 

жүйелігіне,  тіл  тазалығына  тӛселдіру  аса  игі  іс  болып  табылады.

  

Мұндағы  кӛзделген  басты 

мақсат  –

 

студентті  сӛйлеу  мәдениетіне  үйретіп,  шешен  де  шебер  сӛйлеу  дағдыларын 

қалыптастыру.  Сондықтан  мәтінді  талдауға  байланысты  жүргізілетін  жұмыс  түрлерін  бір  жақты 

ұйымдастырмай,  студенттердің  сӛйлеу,  пікір  алысу  дағдыларын  ұштау  болып  табылады. 

 

Сондықтан  да  тіл  дамыту  жұмыстарын  ұйымдастыр  студенттердің

 

ойлау  қабілеті  мен 

сауаттылығын  арттырудың  бірден

-

бір  тиімді  жолы.  Олай  болса,

 

тіл  дамыту  дегеніміздің  ӛзі 

студенттердің   сӛз байлығын арттырып, әр сӛзді орынды қолдану.

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

 

 

1.    Қазақстан  Республикасы  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы: 

«Қазақстан  –

 

2030»  барлық  қазақстандықтардың  ӛсіп

-

ӛркендеуі,  қауіпсіздігі  және  әл

-

ауқатының 

артуы. –

 

Алматы, 2002. –

 

96 б.

 

2. Жұмабаев М. Шығармалары: Ӛлеңдер, поэмалар, қара сӛздер. А: Жазушы, 1989. –

 

448 б.

 

3.Уақбаев  Ш.  Бастауыш  кластарда  ғылым  негіздерін  оқытудың  кейбір  ерекшеліктері.  –

 

А:  РБК, 

1992. 

–

 

49 б.

 

4. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі

. 

–

 

А: Ӛлке, 2005. 

- 

136 б.

 

5.  Жапбаров  А.  Оқушылардың  сӛздік  қорын  байыта  оқытудың  ғылыми

-

әдістемелік  негіздері.  –

 

Алматы: Арыс, 2007. –

 

252 б.

 

        

6. «Ана тілі» бағдарлама –

 

Алматы, 2003.

 

        

7. Балақаев М. Қазақ  тілінің  мәдениетінің мәселелері

.- 

Алматы: Қазақстан, 1965.

-

186 б.

 

 8. 

Сарыбаев Ш.Ш. Жастардың сӛздік қорын байытудың кейбір мәселелері. ///«10 лет 

независимости Казахстана: итоги и перспективы развития» атты халықаралық ғылыми 

конференция. –

 

Алматы, 2001. –

 87-

89 б.

 

 

 

References

:    

 

 

1.  Qazaqstan  Respwblïkası  Prezïdenti  N.Ä.Nazarbaevtıñ  Qazaqstan  xalqına  Joldawı: 

«Qazaqstan –

 

2030» barlıq qazaqstandıqtardıñ ösip

-

örkendewi, qawipsizdigi jäne äl

-

awqatınıñ artwı. –

 

Almatı, 2002. –

 96 b. 

2. Jumabaev M. Şığarmaları: Öleñder, poémalar, qara sözder. A: Jazwşı, 1989. –

 448 b. 

3.Waqbaev Ş. Bastawışklastardağılımnegizderinoqıtwdıñkeybirerekşelikteri. –

 A: RBK, 1992. 

–

 

49 b. 

4. Raxmetova S. Qazaqtilinoqıtwädistemesi. –

 

A: Ölke, 2005. 

- 136 b. 

5.  Japbarov  A.  Oqwşılardıñsözdikqorınbayıtaoqıtwdıñğılımï

-

ädistemeliknegizderi.  –

 

Almatı: 

Arıs, 2007. –

 252 b. 

6. «Ana tili» bağdarlama –

 

Almatı, 2003.

 

 

7. Balaqaev M. Qazaqtiliniñmädenïetiniñmäseleleri.

-

Almatı: Qazaqstan, 1965.

-186 b. 

8. 

Sarıbaev 

Ş.Ş. 

Jastardıñsözdikqorınbayıtwdıñkeybirmäseleleri. 

///«10 

let 

nezavïsïmostïKazaxstana:  ïtogï  ï  perspektïvırazvïtïya»  attıxalıqaralıqğılımïkonferencïya.  –

 

Almatı, 

2001. 

–

 87-89 b.

 

 

 

 

 

 

Автор туралы мәлімет

 

 

 

Темірханова  Гүлім    Фазылбекқызы 

-   

А.Байтұрсынов  атындағы  Қостанай  мемлекеттік 

университетінің  6М020500

-

Филология  мамандығының  2  курс  магистрант  Қостанай, 

Байтұрсынов к. 47, тел. 87027087775,  e

-mail: gulimtemirhanova@mail.ru  

            

Берденова  Сәуле  Жалғасқызы

  -

п.ғ.к.,

 

доцент,  А.  Байтұрсынов  атындағы  Қостанай 

мемлекеттік  университетінің  гуманитарлық

-

әлеуметтік  факультетінің  деканы,  Қостанай, 

Байтұрсынов к. 47, тел. 87773791580,  факс

:+7 (7142) 511144, e-mail: berdenova_saule@mail.ru  

 

 

      

Темирханова    Гулим    Фазылбековна 

- 

магистрант  2  года  обучения  специальности  

6М020500  –

 

Филология,  Костанайский  государственный  университет  имени

 

А. 

Байтурсынова, 

г. 

Костанай, 

ул.Байтурсынова 

47, 

тел. 

87027087775, 

e-mail: 

gulimtemirhanova@mail.ru 

         

Берденова  Сауле    Жалгасовна  –

 

к

.

п.н.,доцент,

 

декан  гуманитарно

-

социального 

факультета  Костанайского  государственного  университета  им.  А.  Байтурсынова

 

г. 

Костанай,  ул.Байтурсынова  47,  тел87773791580,  факс

:+7 

(7142) 

511144, 

e-mail: 

berdenova_saule@mail.ru  

 

 

        Temirkhanova  Gulim  Fazilbekovna.  is  magister  2  years  by  speciality 

6М020500

-  Philology, 

Kostanai  State  University  by  A.  Baitursynova  Kostanai,  Baitursynovast.  47,  phone:  87027087775,  e-

mail: gulimtemirhanova@mail.ru 

Berdenova  SauleJalgasovna-  candidate  of   pedagogical  sciences,  associate    professor,  Dean  of   the 

humanitarian-  social  faculty  of Kostanai  State  University  by    A.  Baitursynov,Kostanai,  Baitursynovast. 

47, phone: 87773791580, 

факс

:+7 (7142) 511144, e-mail: berdenova_saule@mail.ru