Тексерген: доцент иркитбаев с. Н
жүктеу/скачать 17,33 Mb.
|
|
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ ГЕОГРАФИЯ ИНСТИТУТЫ ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ Тақырыбы:Дүниежүзілік мұхиттар ОРЫНДАҒАН: СЕЙІТКӘРІМ ЗАРИНА БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫ: 6В01516- ГЕОГРАФИЯ-ТАРИХ КУРС: 1 ТЕКСЕРГЕН: ДОЦЕНТ ИРКИТБАЕВ С.Н. Алматы, 2023 Кіріспе: Мұхит туралы түсінік. Негізгі бөлім: 1.Дүниежүзілік мұхит түрлері 2.Органикалық дүниесі 3.Мұхиттың ластану жолдары Қорытынды. Қолданылған әдебиеттер тізімі. ЖОСПАР: МҰХИТ (ӘЛЕМДІК МҰХИТ) — ГИДРОСФЕРАНЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІГІ. МҰХИТ, ДҮНИЕЖҮЗІЛІК МҰХИТ (ГР. OKEANOS – МҰХИТ, ЖЕРДІ ҚОРШАП ЖАТҚАН ҰЛЫ ӨЗЕН). ЖЕР ШАРЫНДА ТӨРТ МҰХИТ БАР: ТЫНЫҚ, АТЛАНТ, ҮНДІ ЖӘНЕ СОЛТҮСТІК МҰЗДЫ. КЕЙБІР ҒАЛЫМДАР АНТАРКТИДА МАҢЫ СУЛАРЫН БЕСІНШІ ОҢТҮСТІК МҰХИТЫ ДЕП ЖЕКЕ БӨЛЕДІ. МҰХИТ ТЫНЫҚ МҰХИТ 1. Тынық мұхит — көлемі мен тереңдігі жағынан ең үлкен мұхит. Батысында Еуразия мен Аустралия, шығысында Солтүстік және Оңтүстік Америка, оңтүстігінде Антарктида құрлықтарымен шекаралас.Тынық мұхитының ең терең жері (әлем мұхиттарының ең терең жері) 10994 м (Мариана шұңғымасы).[1] Тынық мұхитындағы 180-меридиан арқылы тәуліктік сызық өтеді. АТЛАНТ МҰХИТЫ 2. Атлантикалық мұхит бұл әлемдегі екінші мұхиттық су айдыны. Онда жануарлар мен өсімдіктер түрлерінің шексіздігі орналасқан. Ол көптеген елдердің және бірнеше құрлықтардың жағалауларын шомылдырады. Оның ауданы шамамен 106.4 миллион шаршы шақырымды құрайды. Бұл кеңейту Жердің бүкіл бетінің бестен бірін алады. Бұл мұхиттың маңызы адамзат үшін және оны мекендейтін тіршілік иелері үшін өте жоғары.Атлант мұхитында басқа мұхиттармен салыстырғанда аралдар аз. Iрі аралдары (Ұлыбритания, Ирландия, Ньюфаундленд, Үлкен Антиль, Кіші Антиль, Канар, Жасыл Мүйіс, Фолкленд аралдары) мұхиттың жағалауларына таяу орналасқан. Орталық бөлігіндегі аралдар (Азор, Әулие Елена, Тристан-да-Кунья, т.б.) ұсақ және олар жанартау әрекетінен пайда болған. Мұхиттың түбі Орта Атлант су асты жотасымен бөлінген. ҮНДІ МҰХИТ 3 Үнді мұхиты — Жер шарындағы аумағы жөнінен Тынық және Атлант мұхиттарынан кейінгі үшінші мұхит. Көпшілік бөлігі оңтүстік жарты шарда, Азия, Африка, Австралия және Антарктида құрлықтарының аралығында. Мұхиттың шекарасында ғана ірі аралдар бар. Еуропалықтар Үнді мұхиты арқылы XV ғасырда ғана тұрақты жүзе бастады.Мұхитта жүзу маршруттарының сипаттамасын тұңғыш рет арабтар жасаған.География ғылымы үшін Үнді мұхиты жөніндегі мәліметтер Васко да Гаманың жүзген уақытынан (1497-1499 жж)бері жинала бастады. XVIII ғасырдың соңында ағылшынның теңізінде жүзушісі Джеймс Кук бұл мұхиттың тереңдігін алғаш рет өлшеген. XIX ғасырдың соңында мұххитты комплексті зерттеу жұмысы басталады.Әрине мұның бәрі дұрыс болып табылады! Солтүстік Мұзды Мұхит — Жер шарындағы аумағы жөнінен ең кіші мұхит. Ауданы 14,75 млн. км², суының көлемі 18 млн. км³. Орташа тереңдігі 1220 м, ең терең жері – 5527 м. Солтүстік Мұзды мұхиттың орта тұсында Солтүстік полюс орналасқан. Барлық жағынан дерлік Еуразия мен Солтүстік Америка құрлықтарының солт. ш Мұзды мұхит (кейде Солтүстік Мұзды мұхит, не Арктика мұхиты) — солтүстік жарты шарындағы полюсқа жақын су өңірі, бес мұхиттың ең кішісі. СОЛТҮСТІК МҰЗДЫ МҰХИТ 4 @reallygreatsite ФЛОРАСЫ ЖӘНЕ ФАУНАСЫ Тірі организмдер бүкіл Мұхит қабаттарында тіршілік етеді. Органикалық дүниесі бентос (түпкі тұрғындар), планктон (пассивті жүзушілер) және нектонға (активті жүзушілер) бөлінеді. Өсімдік дүниесінің 10 мың түрі бар, олар, негізінен, жарық жақсы түсетін 200 – 300 м тереңдіктегі қабаттарда таралған. Жануарлар дүниесі түрлерінің саны 150 мыңдай. Мұхитта планетадағы тіршілік иелерінің 4/5-і мекендейдіМұнда әр түрлі теңіз ағындары ерекшеленеді, сондықтан өсімдіктер мұхит жануарлары үшін ең маңызды қор болып табылады. Теңіз балдырлары мен хлорофиттер өте көп. Олар 8200-ге дейін түрді қамтитын және хлорофилл а және б-мен сипатталатын жасыл балдырлардың бөлімі. Фикоцианин мен фикоэритрин пигменттеріне байланысты қызыл реңктермен сипатталатын қызыл балдырлардың көп мөлшері де бар. КӨГІЛДІР КИТ 1 Көгілдір киттер жер бетінде өмір сүретін ең ірі жануар деп саналады. Олар ұзындығы шамамен 100 фут дейін жетеді және салмағы 100-150 тонна таңғажайып.Көк киттер - роркаль деп аталатын балье китінің түрі. Үлкен көлеміне қарамастан, көк киттер тәрізді бале киттер кішкентай ағзаларға тамақтанады. Көгілдір киттер негізінен криллге тамақтанады және олардың азықтандыру маусымында күніне 2-ден 4 тоннаға дейін крилл жеуге болады. Испан тілінен аударғанда бұл балықтың атауы жамылғы немесе көрпе деген мағынаны білдіреді.Шынымен де манта судың арасында жүзіп келе жатқанда жамылғыға ұқсайды.Жаңа туған мантаның жүзбеқанаттарының құлашы 150 см-ден артық болады.Ал үлкен манталардың салмағы 2 тонна ,жүзбеқанаттарының құлашы 8 м-ге дейін жетеді.Бұл шынымен де мұхит алыпы.манта планктондармен қоректенетін кит немесе үлкен акулалар секілді.Тіпті мантаның аузы теңіз итінің аузына ұқсас келеді.Тек тістерінің құрылысы өзгеше.Олар өте кішкентай және де тек астыңғы жақта болады.Бұл тістер мантаға жемтігінмтістеіге немесе бір бөшікті жұлып алуға арналмаған.Тістер арқылы манта ұрғашыны ұрықтандыру кезінде мүйіздерінен ұстап тұрады екен.Сонымен қатар специалисттардың айтуы бойынша тістер санитарлық қызмет атқарып,тері паразиттерінен құтылуға көмектеседі. 2 МАНТА Жануарлар әлемі Ғалымдардың пікірінше, мұхиттың түбінде шамамен 20 миллион тонна алтын бар. 1 миллилитр мұхит суында, 1 миллион бактерияға дейін болады. Әлемдегі мұнай қорының 25%-ы, Солтүстік Мұзды мұхитының түбінде шоғырланған. . . . Солтүстік Мұзды мұхиты еритін болса, онда әлем мұхиттарының деңгейі 10 метрге дейін көтеріледі. Әйгілі Титаник кемесі, Атлант мұхитында батып кетті. Үнді мұхиты ең жас және жылы болып саналады. Барлық акулалардың 99%-ы жойылып кетті. . . . . ҚЫЗЫҚТЫ МӘЛІМЕТТЕР Мұхит ластануы, Дүниежүзілік мұхиттың ластануы – адамдардың әрекеті нәтижесінде мұхит (теңіз) суларындағы табиғи процестердің бұзылуы. Қазіргі кездегі ең үлкен проблема -мұхиттың мұнаймен және мұнай өнімдерімен ластануы. Мұхиттың мұнаймен ластануының басым бөлігі теңіз транспортының және қала аумақтарынан шайып әкелетін мұнайдың үлесіне тиеді. Мұнайдың төгілуінің ең бір ауыр зардабы -су бетінде жұқа мұнай қабатының пайда болуы. Онда газ алмасу бұзылады, жарықтың суға өтуі нашарлайды, фотосинтез жүрмегендіктен фитопланктон қырылады. ҚОРЫТЫНДЫ: Мұхитты зерттеу жəне оны қорғау - адам баласының маңызды міндеті. Мұхитты зерттеуде экспедициялық кемелердің маңызы зор. Олар ғылыми-зерттеу лабораторияларымен жабдықталған (мысалы, француздық Жак-Ив Кусто "Калипсо" кемесі). Арнаулы аппараттар, батискафтар үлкен тереңдіктерге зерттеу жұмысын жүргізуге мүмкіндік береді. Мұхит зерттеушілерінің қарамағында тереңдікті анықтауға мүмкіндік беретін компьютерлік жəне басқа да күрделі құралдар бар (мəселен, "Алвин" сүңгуір кемесі ғалымдарды 4500м тереңдікке дейін апарады. https://www.meteorologiaenred.com/kk/ Пайдаланылған әдебиеттер: М.Ш.Алипов.Экология және тұрақты даму. Алматы 2012 М. И. Лазарев Океан (Мировой океан). жүктеу/скачать 17,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|