Қ а з а қ с т а н р е с п у б л и касының тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай ұйымдас- тырылған «Бағытым-Ислам, Бақытым Тәуелсіздік» атты



Pdf көрінісі
бет4/11
Дата06.03.2017
өлшемі17,58 Mb.
#7842
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

«ТІЛ КЕРУЕНІ» ЖОБАСЫ 

қазақ тілінің аясын кеңейтуге серпін берді

Ш.Кинжиковамен бірлесіп жүзеге асы-

рып келеді. 

Мемлекеттік тілдегі іс-қағаздарды 

жүргізу мәселесіне келетін болсақ, ол 

ұдайы бақылауда. Мәселен, бүгінгі күні 

жергілікті атқарушы органдарындағы 

шығыс құжаттарының мемлекеттік 

тілдегі үлесі 99,9 пайызға жетті. Ай 

сайын тұрақты түрде шығыс және ішкі 

құжат айналымының мониторингі 

жүргізіліп, нәтижелері бойынша қала, 

аудан әкімдері мен мемлекеттік орган 

басшыларына ескерту хаттары жолда-

нып отырады.

О б л ы с   ә к і м д і г і н і ң   ж а н ы н а н 

құрылған мемлекеттік тіл саясатын одан 

О Ң Т Ү С Т І К   ҚАЗА ҚС ТА Н   О Б Л Ы С Ы



САЙРАМ АУДАНЫ

Абдилабад – ауыл. Абдилабад  ауылы 

аталуының себебі, 1917 жылы Қазан 

к терілісі кезінде байлардың мал-мүлкі 

тәркіленіп, кедейлерге б лініп берілді. 

Яғни XX ғасырдың 1920 жылдарынан 

бастап, Абдилабадқа бірінші болып жер 

алып орныққан Сайрамбаев Абдулла 

деген кісі болған. Ол  зіне б лінген жер-

лерге ағаштар отырғызып, халықтың 

әлеуметтік жағдайын к теруге қолғабыс 

к рсеткендігінің құрметіне орай, ауыл 

 атауы Абдилабад деп аталып кеткен.



Тұрдыабад – ауыл. Тұрдыабад ауылы 

деп аталу себебі, сол елді мекенде ең бірінші 

болып жер алып к шіп барған Тұрды деген 

кісі болған. Сол кісінің құрметіне ауыл аты 

Тұрдыабад деп аталып кеткенге ұқсайды.

й т е к е   б и   –   а у ы л .   й т е к е   б и   – 

Кіші жүз биі. Қазақ руларының басын 

біріктіріп, бір орталыққа бағындырған 

және туысқан қазақ, қарақалпақ, қырғыз 

халықтарын одақтастырып, жоңғар-қалмақ 

шапқыншылығына қарсы бірыңғай халық 

майданын құрған Тәуке ханның кеңесшісі. 

Осы бидің құрметіне орай, ауылға  йтеке 

би атауы берілген.

Базарқақпа – ауыл. Базарқақпа ауылы-

ның атауы ертеректе биік қорған дармен 

қоршалып, аймақтағы елді мекендермен 

тығыз байланыста болған. Тарихта аты 

ежелден белгілі бол ған Исфиджаб қаласы 

4 қақпалы оралымға б лін  ген, соның бірі 

іргелес жат қан қақпа атауымен Базарқақпа 

аталған.


Бадам – ауыл. Бадам ауылының  атауы 

жергілікті Бадам  зені ауыл  жағасына 

орналасуына байланысты қойылған. Ерте 

кездері қазіргі Бадам ауылында Бойыт 

манда үш жүздің басын қосқан биік т бе 

атауымен байланысты қойылған.  йткені  

Мәрт бе т бесінде ел тыныштығын сақтап 

қалу мақсатында түрлі басқосулар болған. 

Осының құрметіне орай, ауылдың атауы 

Мәрт бе деп аталады. Мәрт бенің арғы 

мағынасын алып қарасаңыз «мәртебе» де-

ген ұғымды береді. Жалпы, бұл с здердің 

ортақ мағынасы құрметті, мәртебелі дегенді 

аңғартады. Тағы бір деректерге сүйенер 

болсақ, т бе басына үш жүз маңызды 

мәселелерді шешерде ортақ шешімге 

келу үшін м р таңбалаған. Бертін келе 

«м рт беміз» «мәрт беге» айналған деседі. 

Мемлекеттік ономастика комиссиясының 

1996 жылғы 4 сәуірдегі ұйғарымымен 

«Қызылсу» атауы  згертіліп, ауыл Мәрт бе 

деп аталған.



«Оңтүстік Қазақстан 

облысындағы жер-су, елді мекен 

атауларының қысқаша 

тарихы» кітабы бойынша 

дайындаған  лкетанушы 

Молдияр СЕРІКБАЙҰЛЫ

ҰЛЫ ДАЛА АТАУЛАРЫ



Жуырда Ақт бе қаласында 

«Туған жерім – нұрлы елім!» атты 

Мұғалжар ауданының күндері 

болды. Осы шараға байланысты 

С.Бәйішев атындағы облыстық 

әмбебап ғылыми кітапханасында 

Мұғалжар аудандық орталық 

кітапханасының ұйымдастыруымен 

«Асқақ  лкем, қасиетті  мекенімді 

жыр  етем» атты кездесу кеші  тті. 

Кешке ақын, филолог- журналист 

Жұбаныш К шербаев, ардагер жур-

н а л и с т ,   Қ а з а қ с т а н   Ж у р н а л и с т е р 

одағының мүшесі Жанғабыл Қабақбаев 

және жас ақын Нұрбол Ибраев қатысты. 

Жүргізуші М.Мақамбетова кешті 

туған жер туралы  леңмен ашып, 

ақын-жазушылардың  мір жолдары 

мен шығармашылықтарына тоқталды. 

Алғашқы с з кезегін алған ардагер жур-

налист Жанғабыл Қабақбаев ғибратты 

әңгімелерімен жиналған қауымды 

баурап алса, ақын-филолог Жұбаныш 

К шербаев «Сен с йле, қарт Мұғалжар  

қазыналы!» атты   леңінің  шығу  та-

рихын айтып, оның соңғы жолда-

рын  тебірене  оқыды. Мұғалжарлық 

ж а с   а қ ы н   Н ұ р б о л   И б р а е в   з і н і ң 

жүрекжарды  леңдерін к рермендеріне 

тарту етті.   

  Гүлнәр ЖАҢАБЕРГЕНОВА, 

 Мұғалжар аудандық 

орталық  балалар  

кітапханасының  қызметкері 

Ақт бе  облысы

КЕШ

Оқырмандармен 



жүздесті

деген аса бай кісі тұрған. Ол кісі сол кездің 

зінде ықпалды болған екен. Содан бол-

са керек, Бадамды Бойыттың ауылы деп 

атап кеткен. Бойыт с зі ел ішінде тілге 

жеңілірек болу үшін Бадам с зіне айналып 

кеткен. 

Қызылсу – ауыл. Қызылсу ауылы деп 

аталуының бірнеше себептері бар. К нек з 

қария лардың айтуынша, ілгеріде ауыл 

оңтүстігінен ағып  тетін сайдың суы мол 

болған. Сай терең болмағандықтан, су 

жайы лып ағып, оның алқабында ағаштар 

к п болған. Сай түбінде су оттары к п бо-

лып, сай суына қызыл түс беріп отырған. 

Ертеде ауылдың шығыс жағынан ағып 

келетін сай суы мол болған. Сайдың су 

жиы латын алабы қызыл түсті құм секілді 

топы рақтан құрылған екен. Сайға су, негі-

зінен, жаңбыр мен қар суынан жиналған. 

Жаңбыр мен еріген қар суы топырақтың 

жоғарғы қабатын жуып, сайға қосылған 

судың түсі қызыл болғандықтан, Қызылсу 

деп аталып кеткен. 

Мәрт бе – елді мекен. Мәрт бе ауыл 

атауының шығу тарихы алмағайып за-



АНА ТІЛІ

5

№27 (1337) 



8-13 шілде

2016 жыл


Еділ бойындағы қазақтар тілінде 

ерекшеленіп, Қазақстанның басқа 

өңірінен айрықша болып тұратын 

сөздердің бір тобы – қалмақ тілінен 

ауысқан сөздер. Мұндай лексикалық 

өзгешеліктердің молырақ кездесіп 

отыруы заңды да. Бұл, әсіресе, қалмақ 

жерін мекендейтін қазақтардың тілінде 

көбірек байқалады. 

Адам табиғаты қызық. Тағдыры одан әрмен... Жоғарғы күш кейбір жандарға қабілетті 

үйіп-төгіп береді. Ал жан-жақты қабілетке ие сондай жандардың өмір жолына қарап 

тұрсаңыз, солардың біразы өздерінің ең негізгі, ең басты қабілеті қай жағынан екенін 

анық ажырата алмай көп машақат шегеді. 

ПЕРДЕСІЗ КӨҢІЛ

ҚАЗАҚ ПЕН ҚАЛМАҚҚА

 ОРТАҚ СӨЗДЕР



СӨЗ СЫРЫ

Т а р и х и   д е р е к т е р г е   қ а р а ғ а н д а , 

XVIII ғасырдың басынан бастап Кіші 

жүз қазақтары қалмақтармен қарым-

қатынас жасап, к ршілес  мір сүрген. 

рбір халықтың тілін оның тарихымен 

сабақтастыра отырып зерттеу – басты 

мәселе. Сондықтан ондағы тұрғын 

халықтың тіл ерекшеліктерін нысанаға 

алғанда, Еділ  ңіріндегі қазақтардың 

басынан кешкен тарихи жағдайларға 

да к ңіл аударғанымыз дұрыс. ХІХ 

ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың бас 

кезінде қалмақтар Астрахан және 

Ставрополь губерниясының жерлерін 

мекендеді. Олардан басқа осында қоныс 

аударып келген орыстар, украиндықтар, 

с о н д а й - а қ   қ а л м а қ т а р м е н   а р а л а с -

құралас болып кеткен жегжат тума 

қазақтар да бар. Қалмақтардың шығу 

тегі біздің жыл санауымыздың алғашқы 

ғасырында тарихи аренаға шыққан 

ойраттармен тығыз байланысты екені 

мәлім.


Тарихта ХІІІ ғасырдың басында ой-

рат шонжарларының Шығыс Моңғол 

феодалдарымен жүргізген соғысы ой-

раттар үшін жемісті болып, олардың 

феодалдық дәуірлеуін нығайтқаны 

айтылады. Ойрат феодалдарының бір 

б лігі  здеріне бағынған рулармен бірге 

осы күрестің барысында ХVII ғасырдың 

бас кезінде мекендеген жерлерін тас-

тап, Қазақстанның солтүстік, кейінірек 

батыс аудандарына к шіп-қонып, 

Р е с е й   ш е к а р а с ы н а   ж а қ ы н д а д ы . 

Ойраттардың осы к шіп кеткен б лігі 

орыс деректерінде «қалмақтар» деп ата-

лады. 1606-1608 жылдардың  зінде-ақ 

Сібірдің воеводалары қалмақтардың Ре-

сей шекараларының алдыңғы шептеріне 

к е л і п ,   о л а р м е н   б о л ғ а н   а л ғ а ш қ ы 

соқтығыстарын атап к рсеткен. Осы 

кезден бастап орыс-қалмақ қарым-

қатынастары орнай бастаған. Ресей 

мен қалмақтардың арасындағы бай-

да осындай қазақ, қалмақ тілдерінде 

бірдей айтылып, ұқсас болып келетін 

с здердің ішінен мынау қалмақ тілінен 

енген деп д п басып, дәл айтып беретін 

элементтер де жоқ емес. Олардың бәрін 

тізіп жатпай, бірер мысал келтіріп 

тейік. 

Мұндағы ұқсас с здердің бірқатары 



адам анатомиясы, дене мүшелерінің 

атауларына байланысты: қолқа (хол, 

112); батыр (баатр, 47), бай (байн, 54),  ң 

( ңг, 99), сұңғақ (сүһах, 103), сақ, сергек 

(caқ-cepiч, 42), түр (дүр, 74,), қолдың 

қары (һар, 498). Киім аттарына бай-

ланысты: шұлғау (цугла, 412), к йлек 

(киилг, 537), жаға (зах, 84); туыстық 

атауларға байланысты:  қазақ (хасық), 

әке (ака), әже (еджә), аға (ах, 58), б ле 

531), сусар (суһср, 228), құр (хур, 513), 

к к құтан (к к хуты, 609), күшік (кичіг, 

627), б лтірік (белтрг, 627), қаршыға 

(харцг, 633). 

Ұқсас бірдей айтылатын с здердің 

і ш і н д е   ж е р д і ң   б е д е р і н е ,   т а б и ғ а т 

құбылысына, ауа райына, уақытқа 

байланысты: т бе (довн, 61), толқын 

(дольган, 82), балшық (бальчг, 119), 

ағын (экн, 197), арал (арл, 332), сала 

(сала, 442), оба (ова, 118);   сімдік атау-

ларына байланысты: шешек (цецег, 

610), жүзім (үзм, 192), қара бидай (хар 

буудя, 496),  рік (орг, 190), с к, жарма 

(зарм, с г, 464), жаңғақ (яңһч, 327); 

сондай-ақ: құдық (худг, 212), тиірмен 

(теермч, 247), мерген (мергн, 247), те-

резе (терз, 309), елші (елч, 415), алтын 

жатық с йлейтіндері к п. Мұндағы 

қазақтар тілінен әдет-ғұрыпқа, кәсіпке, 

егін және мал шаруашылығына, тағам, 

киім, ер-тұрман, құрал-жабдық атау-

ларына байланысты едәуір с здерді 

кездестіруге болады. Моңғол-түркі 

тілдерінде к птеген түбір с здің ұқсас 

болып келуі заңды. Солай бола тұрса 

Біз білетін Ақмұрат Сүйеуұлы дейтін 

азамат сонау мектепте жүрген кезінің 

з і н д е   с у р е т   с а л а т ы н .   С о л   к е з д е г і 

идеологияның әсері ме, қатардағы жай 

еңбек адамының келбетін бейнелеуден 

г рі Ленин, К.Маркс, Ф.Энгельс секілді 

пролетариат к семдерінің оқулықтардағы 

суретін үлкен форматпен батман қағазға, 

мата материалдарға түсіруге ынталы-ақ 

болатын. Бұған, әрине, небір қашты-қуды 

заманның теперішін к п к рген қарттар 

жағы үрегейлене қарап, «байғұс бала от-

пен ойнап жүрген жоқ па екен» деп осын-

дай ұлы жандардың суретін салудан оның 

аулақтау жүруіне кеңес беретін.  кесі 

Сүйеу қарт болса сол кездегі адамдардың 

тілімен айтқанда, «ескіше к п оқыған» 

молда  еді. Ол кісі баласының к семдер 

емес, жалпы адамның суретін салғанына 

қарсы болатын. Осы ойын ол ұлына бағзы 

заманның дін ілімінің ғұламаларының 

айтқан ғибратты пікірлерімен байып-

тай отырып ұғындыруға тырысатын. 

Бірақ Сүйеу ақсақалдың айтқанын қалт 

жібермейтін, әр с зін қалай болса да 

орындауға тиістімін деп түсінетін ол, 

сол жылдары әкесінің неліктен бала-

сына адам суретін салуға әуес болма 

дегеніне толық түсінген емес. Ал кейін 

мұның барлығы үлкен кісінің діндарлық 

жолдағы терең сенімінің к рінісі ғой деп 

қана ұққан-тын. Бірақ ол әке айтқан екен 

деп, басқа айтқан екен деп бойына туа 

дарыған суретшілік  нерінен  мір бақи 

к з жазып қалған емес. Соның арқасында 

ол осы  нерінің қайырын 1965-1968 

жылдары әскерде болған кезінде к бірек 

к рді.


Ол уақытта әскерге шақыртылғандар 

үш жыл қызмет ететін. Бұл  зінің сынып-

тастары Түгелбай Жеткізгенов, Нұрберген 

Домбаев, Жақай  лішбаев тармен бірге 

ә у е л і   О р ы н б о р   о б л ы с ы н д а   б о л ы п ,  

электриктік, монтерлік мамандықтарда 

оқыды. Жастайынан «Техника молоде-

жи», «Білім және еңбек» журналдарынан 

бастап ғылым мен техникаға қатысты 

мағлұмат беретін жарияланымдарды іздеп 

жүріп оқитын оған орыстілді сабақтың 

ешқандай қиындығы болған жоқ. Оның 

орыс тілділерден де г рі мамандығын тез 

игеріп бара жатқан қабілетіне ұстаздары 

дән риза еді... С йтіп, ол Орынбор-

дан Қызылорданың Т ретамына келіп 

түсті. Сол жерде жаңадан жасақталып 

жатқан әскери құрылыс батальонының 

қ ұ р а м ы н д а   б о л а ш а қ   ғ а р ы ш к е р л е р 

ұшатын алаңдардың қара жұмысын 

атқарды. Жауынгерлер тұратын полктің 

казармаларын, офицерлердің отбасы 

мір сүретін қалашықтың құрылысын 

салысты. С йтіп жүріп ол әскери клуб, 

кітапханалардың безендіру жұмыстарына 

араласты. Бір жолы ол осындай қызметі 

үшін батальон командирінің рақымымен 

еліне барып келуге қысқа мерзімге дема-

лыс та алды... 

Бір с збен айтқанда, ол бүкіл полкқа 

белгілі суретші, он саусағынан  нер 

(б л),  нағашы   (нах цы ха),  қатын  (хатн, 

42);  үй-тұрмысы бұйымы, құрал атау-

ларына байланысты: сыпырғы (сәвур, 

69), қанжар (хонжал, 206), балта (балт, 

567), шалғы (шалһ, 220), саты (шат, 

234); тағамдарға байланысты: бұрыш 

(бұрш – перец, 372), бал (бал, 245) т.б.  

сіресе, мал шаруашылығына байла-

нысты, малдың аттарына, түр-түсіне, 

ер-тұрманға байланысты ұқсастық 

молырақ.  Олар: түйе (темән, 69), іңген 

(ингн, 69), бота (ботхн, 69), айғыр 

(ажрһ, 147), мал (мал, 147), жорға (жора, 

194), теке (теке, 211), серке (серн, 211), 

қаша (хаша, 347), арыс (арш, тәрте, 

142), сары (шар, 147), к к (к к, 147), 

күрең (күрн, 219), қара (хар, 618).

Аң, құс аттарына байланысты ұқсас 

с здер де кездеседі. Мысалы: барыс 

(барс, 41), бүркіт (бүргд, 48), қара қарға 

(хар, 116), торғай (торһо, 144), аю (аю, 

245), бұғы (бүһ, 328), бұлғын (булһи, 

тамған шебер болып танылды. Бірақ ол 

Алматыдағы суретшілер училищесіне 

түскен жоқ. С.М.Киров атындағы (қазіргі 

әл-Фараби атындағы) Қазақ мемлекеттік 

университетінің филология факультетіне 

келіп, құжатын тапсырды. Студент атан-

ды.  йткені ол  лең де жазатын ақын 

еді. Тегінде сол қабілеті де бүйірінде 

жатқандығынан болған шығар... 

дебиет алыптарының жұлдызды 

ш ы ғ а р м а л а р ы н   т ү г е л   б і л у г е   д е -

ген ізгі сезім – оны ертеңнен кешке 

дейін кітапханаларда болуға құштар 

етті. Университет студенттерінің драма 

үйірмесінің белсенді мүшесі болды. Мар 

Байджиевтің «Жеткіншектеріндегі», 

Ғ.Мүсіреповтің «Ақан сері – Ақ тоқ ты-

(алтн, 184), темір (т мір, 145), жыл 

(жил, 110), темекі (тәмкі), татна (тарту), 

т.б. сияқты к птеген с здердің қалмақ, 

қазақ тілдерінде бірдей айтылып, берер 

мағынасы да ұқсас болып отыратынын 

к реміз. Бұл ұқсастықтың тарихи және 

т.б. себептерін ашып беру  з алдына 

жеке мәселе деп білеміз. Сондықтан 

б ұ л   л к е   қ а з а қ т а р ы н ы ң   т і л і н д е г і 

жоғарыда келтірген ортақ с здердің 

тарихына арнайы тоқталғанымыз жоқ.  

Мақалада дерекк з ретінде «Қазақ 

тілінің жергілікті ерекшеліктері» (авт. 

Ж.Досқараев, Ғ.Мұсабаев), «Қазақ 

диалектологиясы» (авт.Ғ.Қалиев, 

Ш.Сарыбаев) «Қазақ говорларындағы 

диалектілік с з тудыру» (авт.Ғ.Қалиев) 

атты кітаптары пайдаланылды.



Асылбек ТАСЫМОВ,

 әл-Фараби атындағы

 ҚазҰУ-дың профессоры

тұрарлық батыл қызметіне ризашылығын 

білдіріседі. Ал қазақ тілінің тағдырына 

дегендегі  оның қайраткерлік еңбегі 

де елеулі...  йткені маман ретінде 

де, елді үйіріп алатын шешендігі мен 

білімдарлығы ересен жанның елім деп 

еміренгендегі азаматтық сезімі кімді де 

болса толқытып тебірентпей тұра алмай-

ды. Бір кезде оның осы қасиетіне тәнті 

болған мен оған:

Ғажап! Ғажап! Нұрлы  мір – 

келте тірлік...

Еңбек еттік, кеш жатып, ерте тұрдық.

Қарынды емес, қалта емес, 

елді ойладық,

Арлы болдық, ақжарқын  мір сүрдік.

Таңмен бірге ояндық, таңданбадық,

Атақ-даңқын  згенің малданбадық.

Отан десе от кештік, отқа түстік,

Алдамадық, к рмедік жалған налып.

Бетіміздің барында ажар-әрі,

Бойымыздың  барында қуат-нәрі,

Үлкен менен кішіге сүйеу едік,

Қулық дейтін болмайтын бізге дәрі.

Ар дейтұғын дүрбінің к зі болдық,

Ақ с йлейтін шешеннің с зі болдық.

Біз алдансақ – алдандық адалдықтан,

Ер  мінезді жігіттің  зі болдық.

Қиындықтан жалтарып,

тайсалмадық,

Замандастың меселін қайтармадық.

Кейбіреудей сыртынан біреулердің

Жалған с йлеп, 

басқаша ой салмадық.

Елін сүйген қулықсыз адам болдық,

ланыстар экономикалық және саяси 

сипатта болғанын мұрағат деректері 

толығымен растайды. Осыдан бірнеше 

жыл  ткеннен кейін қалмақтардың 

Ж е м   м е н   О р а л   з е н д е р і   б о й ы -

на келгенін к рсететін деректер бар. 

XVIII ғасырдың бірінші ширегінен 

бастап тікелей қазақ-қалмақ саяси 

байланыстары қалыптаса бастады. 

Халықтардың бір-бірімен араласуының 

нәтижесінде, с з жоқ, олардың бірінің 

тілінен екіншісінің тіліне тілдік эле-

менттер ауысты. Демек, қазіргі қалмақ 

жерінде тұратын қазақтардың тіліндегі 

диалектілік ерекшеліктер сол кезден 

бастап-ақ бой к рсете бастағанын жоққа 

шығара алмаймыз. Бұл  лкедегі қазақ 

тұрғындарының ішінде қалмақ тілінде 

Ақ с йлейтін «ақылсыз надан»

болдық.


Мақтанбаймыз, шындығы, 

бәлкім біздер,

Осылайша жақсы емес, 

жаман болдық.

Т рде отырған жақсыға 

жанаспаппыз,

«Сыбағамыз қайда?» деп, 

таласпаппыз.

Таласпаппыз, ем жоқ қой, 

ебі жоққа

Санаспаппыз, 

Санда бар, санатта жоқ –

зімізге, апыр-ай, қараспаппыз!...  – 

деп келетін «Біздің ұрпақ» атты жырымды 

арнаған едім. 

Ол шынында да, алып шыңдарға  жо-

тасын т сеп, оларды  мір бақи құлатпай 

к теріп тұратын тау табаны секілді – халық 

атты қабырғалы қауымның шынайы 

перзенті. Оның негізгі шығармашылық 

мірін туған елінен шалғайда  ткізген 

Сүгір жырау Бегендікұлының еңбектерін 

збекстан, Түрікменстан, Қарақалпақ 

елдеріндегі ел мұрасына ділгер азаматтар-

дан, кешегі атақты жыршының бірегей 

шәкірті Үбіғали қарт бастаған  дуалы 

ауыздылардың айтуынан  жинасты-

рып, текстологиялық жұмыс жүргізіп, 

кітабын дайындауы; ел азаматтарының 

қолдауымен жыршының 120 жылдық 

мерейтойын  ткізуі; жүз жастан аса  мір 

сүрген ел шежіресі Ергенқұл қариядан 

бастап, тек кәрі түбек  Маңғыстаудың 

ғана емес, берісі Қазақстанның ба-

тыс аймақтарына іргелес, әрісі Ресей, 

Тәжікстан,  збекстан, Түрікменстан, 

Иран аймағында тағдырдың айдауымен 

мір кешкен ата қазақтың айбынды 

перзенттері жайлы үнемі ізденіс үстінде 

жүргендігі оны білетін замандастарын 

сүйсіндірумен келеді. Сондықтан бүгінде 

70 жасқа толып отырған Ақмұрат досқа, 

тілектес қауым атынан т мендегіше тілек 

айтпақпын: 

Досқа достың тілейтіні 

әр уақытта жақсылық,

Езу жимай  мір бойы, жүрші, 

досым, шат күліп.

Сен қуансаң қуанады, 

бүкіл халық, бүкіл ел,

Сондықтан да қуаныштан 

к рмеші сен тапшылық!

Күндер  тер, жылжыр жылдар, 

оған бола мойыма,

Уайым-қайғы із салмасын сенің асқақ 

ойыңа.


Жүз дегенді тілеп саған, 

жақ жаппауда біздің жұрт,

Жүз деген жас лайықты 

сендей жанның бойына.

Сол жүзіңе келші досым, 

сылтау айтып, қинамай,

Тірі жүріп, күліп жүріп, 

мен жетейін тойыңа.



Арма, азамат!

Жұмат ТІЛЕПОВ,   

филология  ғылымының докторы, 

профессор

«Ана тілі» газетінің оқырмандары сайт арқылы да өздерінің пікірлерімен бөлісіп, өзекті 

мәселеге орай ойларын ортаға салып отырады. Олардың арасында күн тәртібіндегі 

сауалға дереу үн қосып, өз ұсыныс-тілектерін білдіретін азаматтар аз емес. Бұл 

ғаламтордағы оқырмандарымыздың да жылдан-жылға көбейіп келе жатқанын 

көрсетеді. Мұндай пікірлер топтамасын арагідік газет бетінде де жариялап 

отыру – дәстүріміз. 

«Ресми-іскери аударма және қазіргі қазақ тілі»

«Абадан, әуек, жал…»

«Тәрбие – тал бесіктен»

«Мамыра-жай мамыр»

«Тұрақты тіркесті тұрпайылауға 

жол бермеу керек»

«Қазақ тілінің» сынақ нәтижесі ҰБТ-да неге 

ескерілмейді?

«Ерімбет мұрасын елге танытқан азамат еңбегі 

ескерусіз қалмауы керек»

Авторы: Шерубай ҚҰРМАНБАЙҰЛЫ

Авторы: Төрехан МАЙБАС

Авторы: Бағдагүл БАЛАУБАЕВА

Авторы: Гүлсінай ИСАЕВА

Авторы: Бағдат ҚАЛАУБАЙ

Авторы: Бақыт МЕРЕКЕНОВА

Авторы: Мақсат ӘЛСЕЙІТОВ

Бюджеттен қаншама миллиондар б лініп тілдерді оқыту орталықтары да 

ашылды. Бірақ сабаққа ешкім қатыспайды, бармайды. Орталықтағы мұғалімдер 

жұмысқа барғаны үшін жалақы алып отыр, яғни қаржы далаға кетіп жатыр деген 

с з. Ешкімнің құлқы жоқ мемлекеттік тілді оқуға. Неге?  йткені талап жоқ.

те дұрыс айтылған!  з тілімізді құрметтеуіміз керек! Тек қазақтар жиналып 

орысша с йлеп отырамыз. Грузияда жазда болғанымда таңғалғаным – бір орыс 

тіліндегі телеарна жоқ. Жарнама, xабарлама, к ше атаулары – барлығы грузин 

тілінде! Біз қашан сондай деңгейге жетер екенбіз!

Қазір ата-әже тәрбиесі ескіліктің сарқыншағы болып есептеледі. Келін-

кепшіктер ата-әжеге сенбейді. Ұрпағым заманына ілесе алмай, қалып қояды, олардың 

заманы  тіп кеткен деседі.

Мақала жақсы жазылған, мамыр туралы қызықты жайларға қанық болдым. Осы 

сияқты мақалалар к бейе берсін сүйікті газетімізде.

Жақсы мақала екен. Оқу туралы ештеңе айтылмаса да Абайдың «Интернатта 

оқып жүр талай қазақ баласы»  леңінің жолынан бұрмаланғаны анық байқалады. 

Бұрмалауға бола ма? Басқаша тұжырымдауға да болатын еді ғой! Қазақ тілі бай 

емес пе? Дайындалуда, айтылуда, жалғасуда…бұлар да дұрыс емес. С зге сақ болып, 

тым болмаса бірнеше нұсқасын қарастырып, сұрастырып анықтап алуға болады ғой.

Сіздің қозғап отырған мәселеңіз орынды. Бұл жағдайды кез келген қазақ ұлтының 

перзенті сезіне білуі тиіс. Шынында тілдің қадір-қасиеті жоғалғаннан соң, ұлттың 

қадір-қасиеті қайда бармақ?

Автордың жазған мақаласын к ңіл қойып, мұқият оқып шықтым. Шын мәнінде 

«Қазақ тілі» пәнінің ҰБТ-дағы нәтижелері неге есепке алынбай келеді? Мұны біз 

реттеуіміз керек.  сіресе, орыс мектептеріндегі оқушылар қазақ тілін жетік 

меңгеріп шыққан болар еді.

те орынды жазылған. Қоғамның қай саласын алсақ та, Қазақстанда қазақ 

тіліне деген құрмет жоқ. Барлық жерде құжаттар орыс тілінде жазылады, тіпті 

арасында орыс жоқ болса да, 5 қазақ отырып алып, жиналысты орысша  ткізеді. 

Намысымыз болса, ана тілімізде с йлеуді ең болмағанда 25 жылда үйренетін едік қой. 

те орынды айтылған пікір. Қолдаймын. 25 жыл аз уақыт емес. Ойласам, 

ұяламын. Біздер әлі аудармашының к мегіне жүгінеміз.

Профессор мырза қашаннан бері жиналып қалған мәселелерді бір жүйеге келтіріп, 

тәптіштеп жазыпты. Мені қинайтын қазіргі дағдарыс кезінде тілмаштар ұстауға 

т ленетін қаржы (қағаз бағасын былай қойғанда). Тілмаштар ұстауды жергілікті 

және орталық мемлекеттік мекемелерге б лінген қаражаттан қамтамасыз 

еткеніміз ж н деп білемін.

Атамыздың азаматтық істері туралы ақпарат ұрпақтарына, немерелеріне үлгі 

болады деп ойлаймын.

Тәрбиелік мәні жоғары, ғибрат аларлық естелік.  те маңызды ақпарат. Бұл 

ұрпақтарына аманат қой. Қарындасы Матсейітова Салима және жиендерінен сізге 

алғыс білдіреміз.

Бір адамның осыншама білетіні мені таңғалдырды.  зінің жазу стилі де б лек 

екен. Тура санаңа құйып бергендей.

Мен кәнігі аңшының баласымын.  кем Ризықбай деген кісі бейберекет аңға шыға 

бермейтін.Оның ішінде қасқырға шыққанда әбден дайындалатын.  сіресе, олардың 

апанына бара қоймайтын.  шігіп алады деп.

Бір күні біздің ауылды қасқыр шапты.  кем ауырып, т сек тартып жатқан-

ды. Ел не істерін білмей әкеме келіп ақылдасқан. Сонда әкем оларға бара беріңдер, 

адалдарыңды арамдамайды деді. Расында да, елдің малы аман қалды. Алайда біраз ит 

ауылда жоқ болып шықты.Кейін елдің бәрі сол иттерді қасқыр жеп кетті деп жүрді.

Т рехан Майбастың мына жазбасынан кейін сол әңгімеге сеніп отырмын.

Бұл кісіні нағыз қазақы жазушы ретінде білуші едім. Бір жылдары «Жұлдызда» 

жыл сайын шығып тұрды. Ылғи ит, қасқыр ж нінде жазатын. Бәрі де мықты 

әңгімелер еді. Мынау да олардан кем емес екен. Оқып риза болдым. Ешқандай 

кітаптан ала алмайтын білім алдым. Танымым атымен  згеріп кетті. Бір мақаладан 

алпыс шақты жаңа с з үйрендім.Бәрін білмесем де, біразы еміс-еміс есімде қалыпты.

Т рехан бауырымыз шонаны жазып, шонайды жазбай кетіпті, итақайды да 

жазбаған. Шонай мен итақайдың мәні бір. Шыны керек, мен  зімді нағыз қазақ деп 

санаушы едім. Т кеңнің мына мақаласын оқығаннан кейін бетімнің қызылы шықты.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет