-ұсыныс. Қазақ тілін оқыту әдістемесі

74 |
3-СЕКЦИЯ: ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН ӘДІСТЕР 
С. К. Қасымова
ф. ғ. к., доцент,
Көкшетау техникалық институты
ТЕХНИКАЛЫҚ ЖОО-ДА ТІЛДЕРДІ МЕҢГЕРУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
In this article it is spoken about the psychological peculiarities of the development of languages 
in the military technical higher educational institution.
Заманауи техникалық жоғары оқу орындарында гуманитарлық дайындау кешенінде тілдік 
дайындық ең маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Себебі ол білім алушылардың 
мәдени дамуы мен халықаралық деңгейде өзінің кәсіби мәселелерін шешуде және бәсекеге 
қабілетті маман болып қалыптасуына барынша ықпал етеді. Сондықтан гуманитарлық пән 
ретінде қазақ, орыс және кәсіби бағытталған шет тілдері жоғары техникалық білімді әлеу-
меттендіруде басты роль атқарады десек қателеспейміз.
Көп реттерде техникалық жоғары оқу орнының білім алушыларының тілді орташа 
меңгеруінің бастысы, оларда техникалық ойлау жүйесі және тілдік сезінудің болмауы яғни 
тіл шорқақтығы секілді психологиялық сәттер болып табылады. Ал тілді тез меңгеру тілді 
сезіну негізінде болатынын білеміз.Техникалық ЖОО-да тілдерді үйретуде байқағанымыз 
аталған оқу орындарының білім алушыларының тілдік пәндерді меңгеруге кедергі келтіретіні 
мінез ерекшеліктеріндегі ұстамдылық, тұйықтық, ұялшақтық, марғаулық және қысымшылық 
сияқты тұлғалық қасиеттердің басым болуы. Мәселен, фонетикалық жаттығулар, диалог, 
рольдік ойындар өздерінің курстастарының алдында күлкілі болуға қорқып, олар үшін күлкілі 
секілді болып көрінеді. Ал филолог студенттер керісінше аталған жұмыс түрінде өздерін 
барынша жан-жақты көрсетуге тырысады.
Тілдік емес ЖОО-да тілдерді үйрету кезінде мәтіндер болашақ мамандыққа бағытталған-
дығын ескере отырып, іріктелуі қажет. Осылайша біз студенттердің коммуникативті-та-
нымдық қызметтерін пәнге қызығушылықтарын арттыра және өз беттерінше жаңа сөздерді, 
сөз орамдарын ақпарат көздерін пайдалану арқылы белсендіреміз. Егер оқытудың қызметі 
танымдық уәждемеге сәйкес болса, онда практиклық қызметі – кәсіптікке сәйкес келеді. 
Сәйкесінше болашақ маманның оқу-танымдық қызметтен кәсіби қызметке ауысуы таным-
дық уәждің кәсіптікке ауысу мәселесімен көрінеді. Техникалық ЖОО-да тілдерді оқытудың 
басты мақсаты кәсіби – бағытталған қызметте коммуникативтік құзіреттілікті қалыптастыру 
болып табылады. Сондай-ақ болашақ мамандыққа сәйкес арнайы әдебиеттермен жұмыс жасау 
үрдісінде лингвокәсіби бағыттауды қалыптастыру негізінде өз бетінше танымдарын дамы-
туға бағытталады. Сондықтан мәселен қазақ тілі сабақтарында пән аралық байланыстармен 
қатар ұлттық психологияға тәрбиелеуге бағытталған әр түрлі мәтіндерді жан-жақты зерттеу, 
жоспар құру, мәтін тақырыбына сәйкес ой – толғау, қорытынды шығару секілді жұмыстарды 
қоссақ, болашақ маманның тіл байлығы, ой жүйесі, пайымдауы қалыптасады.
Тілдерді үйрету өте күрделі сондықтан тілдерді оқыту – қабылдау, танымдық психология, 
психолингвистика және педагогикалық психология заңдарына негізделуі қажет.

| 75
Ә. О. Ыбырайым
ф. ғ. к., доцент,
М. Х. Дулати атындағы ТарМУ
ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМДЕРДІ ОҚЫТУДАҒЫ ҚИЫНДЫҚТАР
In the given thesis views oppositions on the problems of complex sentence classification in lin-
guistics and difficulties of their learning are analyzed.
Құрмалас сөйлем – синтаксистің үлкен бір саласы. Олар белгілі бір амал-тәсілдер арқылы 
жасалады. Мұндай амал-тәсілдер алғашқы компоненттің баяндауышында болады. Осыған 
орай сол алғашқы компоненттің баяндауышының жасалу жолдарына қарай, етістіктің тия-
нақты формасында немесе етістіктің аяқталмаған тиянақсыз формасы түрінде келіп отырады. 
Міне, осындай алғашқы компоненттің баяндауышының берілу жолдарына қарай құрмалас 
сөйлемнің түрлері де ажыратылатын болады. Дегенмен, өткен ғасырдың басында көрнекті 
ғалымдар А. Байтұрсынов, Қ. Жұбановтар салған құрмалас сөйлемнің түрлерін ажырату 
барысында әлі күнге дейін тұрақты терминология қалыптаса қойған жоқ. Тіпті, салалас, 
сабақтас құрмалас сөйлемдердің түрлерін ажыратуда да әртүрлі көзқарастарды көреміз. Бұл 
өз кезегінде жоғары оқу орындарында құрмалас сөйлемді оқытуда біршама қиындықтар 
туғызып келеді.
Мәселен, А. Байтұрсынов сөйлемдерді құрылуынша іргелес сөйлемдер, құрмалас сөйлемдер 
деп топтастырып, құрмаласты сыйысулы құрмалас, қиысулы құрмалас деп бөліп, біріншісін 
шұбалаң түрі және ықшам түрі деп, екіншісін салалас құрмалас және сабақтас құрмалас деп 
жіктейді. Салаластың бес түрін, сабақтастың он түрін анықтап, оларға түрлі атаулар береді. 
Ал Қ. Жұбанов құрмалас сөйлемді күрделі сөйлем деп атауды ұсынады және оның екі түрі: 
салалас және сабақтас – болатынын көрсетеді. С. Аманжолов құрмалас сөйлемдерді төртке 
бөледі: салалас, сабақтас, аралас, тиянақты басыңқысыз сабақтас. Салаласты жалғаулықты 
салалас, жалғаулықсыз салалас деп бөліп, жалғаулықсыздың 11 түрін, жалғаулықтының төрт 
түрін ұсынып, баяншы салалас, әрқилы салалас, ұқсастық салалас деген атауларды қолданады. 
Н. Сауранбаев та құрмаласты төрт түрге бөліп, өзіндік атаулар қолданған: салалас құрмалас, 
сабақтас құрмалас, аралас құрмалас, үйірлі мүшелі құрмалас.
Мұндай пікір қайшылықтары салалас, сабақтас құрмалас сөйлемдердің түрлерінің саны 
мен атауларын белгілеуде де жиі кездеседі. Сондай-ақ жоғары оқу орындары мен мектеп 
оқулықтарындағы құрмалас сөйлемдерге қатысты атаулар мен тұжырымдар да бір-бірінен 
алшақ жатады. Студенттің жоғары оқу орнында алған білімі, мектептегі үйрететін бағдар-
ламасымен сәйкес келмей жатады. Бұл да өз кезегінде білімгерлерге құрмалас сөйлем син-
таксисін меңгертуге едәуір қиындық туғызады. Міне, осы орайда құрмалас сөйлемдерге 
қатысты атауларды біріздендіру, тұрақтандыру мәселелері бүгінгі синтаксис ғылымының 
негізгі міндеттерінің бірі болуы тиіс.

76 |
3-СЕКЦИЯ: ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН ӘДІСТЕР 
М. Х. Шаяхметова
ф. ғ. к., доцент,
Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ 
ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ
The role and influence of information Technology in teaching Kazakh language of Higher Insti-
tution Establishments are discussed.
Қазақ тілін оқыту әдістемесін әлемдік ақпараттық білім кеңістігінің деңгейіне көтерудің 
тиімді жолы – білім беру саласын толықтай ақпараттандыру.
Білімді ақпараттандыру күрделі де көп қырлы үдеріс болып табылады, оның сәтті жүзеге 
асуы білім мекемелерін компьютерлендіруге ғана емес, білім беруді ақпараттандыруды 
қамтамасыз ету әдістемесіне тәуелді. Бұл ғалымдар мен педагогтардың, психологтар мен 
әдіскерлердің, бағдарламашылар мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласы 
мамандарының күш-жігерін жан-жақты жұмылдыру уақытының келгенін көрсетеді. Білімді 
ақпараттандыру – қазақ тілін үйретудің басты талабы.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, қашықтан оқыту, 
дара тұлғаға бағыттап оқыту мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу тәрбие үрдісінің барлық 
деңгейлерінің тиімділігі мен сапасын жоғарылату – бүгінгі күннің басты талабы.
Қазіргі жаппай ақпараттандыру заманында қазақ тілін үйрету мен ақпараттық техно-
логияларды игеру жарыспалы түрде қолданылады. Ақпараттық қоғам кезінде оқытушы тіл 
үйренушілердің алдында жалғыз ақпарат көзі болмайды. Ол ақпарат алуды жеңілдететін 
аралық тұлғаға айналады. Адамзат өркениетінің іргелі сипаты қажетті ақпаратты іріктеп алу, 
жинақтау, өмірге бейімдеп өңдеу және тұтыну болып табылады. Ақпараттық қоғамда алғашқы 
компьютерлік сауаттылық пен оны пайдалана білуді меңгермейінше, белгіленген міндеттерді 
шешу үшін компьютерлік құралдарды пайдалана білмейінше қазіргі ғылым мен мәдениетте, 
өндірісте, іскерлік пен қоғамның басқа да саласында адамның шығармашылық әлеуетін толық 
пайдалану мүмкін емес. Сондықтан қазақ тілін оқытуда қатысымдық құзіреттіліктің жоғары 
белсенді түрін дамыту ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді қолданғанда 
жүзеге асады.
Ақпараттық технологияларды қолдану интерактивтік және бейімделу сияқты құнды қаси-
еттері бар білім алу ортасын тудырады. Тілдік білім алуды ақпараттандыру тіл үйренушілерге 
дүниежүзілік мәдениет байлықтарымен, ақпараттық ресурстармен қатынас жасауға мүмкіндік 
береді және шынайы мәдени коммуникация үшін жағдай жасайды. Жаңа ақпараттық және 
білім алу ортасында тіл үйренушілердің табысты қызмет етуі олардың ақпараттық-техно-
логиялық құзіретінің қалыптасу деңгейімен сипатталады. Оның құрамында мәдени ақпарат 
жетекші орын алады. Орыс тілді дәрісханаларда қазақ тілін, мемлекеттік тілді оқыту жүйесі 
қарапайым және бастапқы, негізгі, орта және ортадан жоғары деңгейі бойынша базалық және 
пәндік құзіреттерді жүзеге асыра отырып қазақ тілін қатысымдық тұрғыдан меңгерту; әдеби 
тілде сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаның тілдік қабілетін дамыту, бір-
бірімен сабақтас, жүйелі тақырыптарды коммуникативтік тұрғыдан ұсына отырып, оларға 
қазақша тілдік қатынасты игерту мақсатын көздейді. Осы аталған мақсатқа қол жеткізу үшін 
оқытудың ақпараттық технологияларын пайдаланған тиімді.
Жаңа ақпараттық технология құралдарын қазақ тілі сабақтарында пайдалану, оқушының 
шығармашылық, интеллектуалдық қабілетінің дамуына, өз білімін өмірде пайдалана білу 
дағдыларының қалыптасуына әкеледі.

| 77
Б. Т. Кульбаева
ф. ғ. к., доцент
Павлодарский государственный педагогический институт
СОВРЕМЕННЫЕ ЭЛЕКТИВНЫЕ КУРСЫ В РАМКАХ 
ПРОФИЛЬНОГО ОБУЧЕНИЯ
Innovative approach to training a new generation of educational materials, change their func-
tions and methods of use in educational practice is one of the components of the modernization of 
education. Today, integrated elective courses are very relevant, when one course is combined with 
several disciplines, for example, history and foreign language. History and foreign language form 
the basis and provide opportunities for personal growth of students with the help of the competency 
approach to education of the individual. Linguistic and historical knowledge can have a better un-
derstanding of he history and foreign language.
Профильное обучение сегодня рассматривается как особая система организации обра-
зовательного процесса на старшей ступени общего образования, являющаяся определенной 
средой для успешного профессионального и социального самоопределения учащихся.
Профильная школа отличается от общеобразовательной школы тем, что она дает уче-
нику возможность приобрести необходимый набор умений на том наборе учебных курсов 
(профиль), которые ученику ближе, интереснее. Содержание части этих учебных предметов 
задано стандартом профильного уровня, а вторая его часть (элективная) является предметом 
согласования между конкретным учителем и группой учеников.
Впервые идея введения элективных курсов в учебный план была заявлена в информации 
Учебно-методического управления общего среднего образования СССР «О базисном учебном 
плане» (Учительская газета. – 1989. – 28 декабря). Именно в этом плане стал впервые выде-
ляться школьный компонент содержания образования, куда стали входить курсы по выбору, 
профильное обучение, факультативы.
Обращение к педагогическому проектированию в профильной школе органично связано 
с общими изменениями, которые происходят в современном образовании. Известно, что Закон 
РК «Об образовании» предоставляет значительную свободу образовательным учреждениям, 
образовательным системам в разработке собственных образовательных программ, признает 
необходимость гибкого учета в них региональных социокультурных особенностей, предпола-
гает активное обращение учителей к педагогическому творчеству в процессе проектирования 
образовательной деятельности и прогнозировании ее результатов. В Концепции профильного 
обучения на старшей ступени общего образования подчеркивается, что учитель профильной 
школы обязан не просто быть специалистом высокого уровня, но и должен обеспечивать 
вариативность и личностную ориентацию образовательного процесса (проектирование инди-
видуальных образовательных траекторий, обучающихся); его практическую направленность 
(освоение проектно-исследовательских и коммуникативных методов обучения).
Таким образом, содержание личностно ориентированного элективного курса должно 
определяться образовательными интересами, потребностями и способностями обучающихся, 
профессиональными возможностями учителя-проектировщика, интересами и запросами 
родителей.

78 |
3-СЕКЦИЯ: ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН ӘДІСТЕР 
А. Шенгун
ф. ғ. к., доцент
Қожа Ахмет Ясауи атындағы 
Халықаралық қазақ- түрік университеті
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ БІЛІМ БЕРУДЕГІ ТІЛ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Kazakhstan hosts over 130 nationalities living together. In Kazakhstan the multi lingual education 
started in the third quarter of the 1800s in the schools which provided Kazakh and Russian educa-
tion. In the following years Russian, Uzbek and German were also used in the education. Recently, 
trilingual education has been performed because of the globalization impact. It is remarkable that 
nowadays English is accepted as a medium of instruction in some schools where Russia and Kazakh 
were once used only. Trilingual education, in a way, means that students will not be able to learn 
three languages efficiently. The most important result of this choice will be a risk of having a Kazakh 
generation who cannot acquire (LEARN) their mother tongue very well. This will be an undesirable 
danger for the future of Kazakh language. When we examine the language of education in developed 
countries, we see that the medium of education is unilingual; that is their mother tongue. The other 
languages are taught as a foreign language. Just as the education in developed countries, Kazakhstan 
should carry out a system in which the education is unilingual and and other languages are taught as 
a foreign language in order to have a healthy education.
Қазақстанжүз отыздан астам ұлттың бір шаңырақ астында тұрып жатқан ел. Сонымен қатар 
Қазақстандағы оқу орындарында бірнеше тілде білім беріледі. Қаақстандағы көп тілді білім 
беру тарихы алғаш рет ХІХ ғасырдың соңғы ширегінен бастап орыс және қазақ тілдерінде білім 
беретін мектептердің ашылуымен басталғаны белгілі. Кеңес одағы тұсында мектептерде орыс, 
өзбек, ұйғыр тб. тілдерде білім беріліп келді. Соңғы жылдары жаһанданудың ықпалымен болса 
керек бұрыннан орыс тілі оқытылып жүрген ұлттық мектептерде ағылшын тілінің білім беру 
тілі ретінде оқытыла бастауы назар аударарлық мәселе. Бірден үш тілде оқыту оқушылардың 
үш тілді де өз деңгейінде үйрене алмауы деген сөз. Ана тілінде, яғни қазақ тілінде сөйлейтін 
жас ұрпақтың өз тілін жақсы білмеу қаупі туатыны анық. Мұндай жағдай қазақ тілінің бола-
шағына қауіп төндіреді. Дамыған елдерге қарасақ білім беру тілінің бір ғана тіл екенін, басқа 
тілдерді үйрену шет тілі деңгейінде екенін байқаймыз. Қазақстанда да дамыған елдердегідей 
білім беру бір ғана тілде жүргізіліп, басқа тілдер шет тілі ретінде оқытылғаны абзал.

| 79
Ш. Л. Ерхожина
ф. ғ. к., доцент
ҚызМемПУ
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ТЫҢ ІЗДЕНІСТЕР МЕН ЖАҢА БАҒЫТТАР
In this article is determined modern actual Kazakh language teaching problems to another 
nationality. It will be widely discussed own features of new education programs in teaching. PISA 
is based on standard functional literacy education; education is proved, on the study of a central-
ized approach to ensuring the transition to a service paradigm. The specifics of the new training 
program is its orientation towards the development of skills that meet modern requirements: infor-
mation collection, analysis and interpretation of the synthesis of the thought of being able to make a 
generalization, critical, thinking skills; people, natural resources and public education; personality 
values   and spiritual development; learning functional skills: reading, writing, and his ability to 
clearly and accurately explained establish cause-and-effect relationship.
Қазіргі күнгі білім берудегі басты бағыттардың бірі – қазақ тілін оқытуда жаңа ізденістер 
арқылы нәтижеге тез жету. Қазақ тілінің осы мәселесі сонау Ахмет Байтұрсынов, Қошке Ке-
меңгерұлы, Мағжан Жұмабаев, Жүсіпбек Аймауытов сынды ел ардақтыларының қазақ тілінің 
тағдыры үшін күрескен, ел еркіндігін аңсаған қысталаң кезеңдерінен бастап, тәуелсіздік алып 
озық прогрестің барынша дамыған заманында да өзекті болып келеді. Кезінде А. Байтұрсынұлы-
ның, Қ. Кемеңгерұлының, Т. Шонанұлының, т. б. еңбектеріне қарап, қазақ тілін үйретудің 
және оқытудың мәселесі ерте басталғанын аңғаруға болады.
Қазірде көптеген өркениетті елдердің 80 жылдардың ішінде көше бастаған PISA стандарты 
тиімді деп саналып отыр. Ол білімнің функционалдық сауаттылығына негізделеді. Білімге 
орталықтандырылған парадигмадан қызметтікке ауысуды қамтамасыз ететін тәсілдемелерді 
зерделеуге бағытталған. Яғни, білімалушының қаншалықты білімді өз қорына жинағандығы 
емес, сол алған білімін қаншалықты біліп, істей алатындығы және алған білімін өмірде қалай 
қолдана алатындығы маңыздылыққа айналып отыр. Ұлт өкілдеріне қазақ тілін үйрету ғана 
емес, қазақ мектептеріндегі қазақ тілінің оқытылуы жаңартылған білім мазмұнына негізделуде.
Жаңа оқу бағдарламаларының ерекшелігі – оның заман талабына жауап беретін дағды-
ларды дамытуға бағытталғандығында: ақпаратты іздеу, талдау және интерпретациялау, син-
тез жасай білу, ой қорыту, сыни, шығармашылық тұрғыда ойлау дағдыларын дамыту; адам, 
табиғат және қоғам туралы олардың білім қорларын қалыптастыру; рухани-адамгершілік 
құндылықтарын дамыту; оқудың функционалдық дағдыларын қалыптастыру: оқу, жазу, өз 
ойын нақты әрі дәл жеткізе білу, себеп-салдарлы байланыстар орнату.
Оқушылардың функционалдық сауаттылығын, коммуникативтік, лингвистикалық құзы-
реттіліктің негізін қалыптастыруға бағытталған мақсатқа жету үшін білім беру ұйымдары 
үш тілді оқытуды жүзеге асырмақ. Білім берудегі басты мақсаттың бірі – жан -жақты дамыған 
жеке тұлға қалыптастыру болса, қазақ тілін оқытуда тыңдалым, оқылым, жазылым, айты-
лым дағдыларын дамыту арқылы қазақша еркін және сауатты сөйлеу, жазу коммуникативтік 
дағдыларын қалыптастыру болып отыр.

80 |
3-СЕКЦИЯ: ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН ӘДІСТЕР 
Б. Б. Динаева
ф. ғ. к., доцент
КАЗГЮУ Университеті
СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУДЫ ЖАЗБА ЖҰМЫСТАРЫ 
АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ ТӘСІЛДЕРІ
This article describes the methods of application of the technology of critical thinking, as well 
as an analysis of ways of development of critical thinking through writing. The author focuses on 
the fact that the use of this technology in the process, students learn different methods of working 
with the information, learn to articulate their reasoning, to sum up, clearly expressing his opinion, 
to confirm it with logical arguments, clearly express their thoughts, to be able to carefully listen to 
his opponent. It is also said that the letter as a form of speech activity is the most effective method 
of teaching critical thinking.
«Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау» технологиясында жазудың орны ерекше. 
Жеке тұлғаның өзін-өзі бағалай алуды меңгеруі, өзін-өзі құрметтеудің жоғары деңгейі, «мен» 
бейнесінің айқын қалыптасуына сыни ойлаудың болуы көмектеседі. Жазу – көрікті ойлардың 
көрінісі. Жазу үдерісі – күрделі үдеріс. Кез келген шығармашылық дүниені жазу, оны жарыққа 
шығару үшін әр адамда және студентте жазу дағдысының болуы қажет. Жазу дегеніміз жаңа 
нәрсе құрастыру, ол – конструктивтік әрекет, шығармашылық қабілет [1, 12].
Сыни тұрғыдан ойлау стратегиясы бойынша жүргізілетін жұмыста эссе жазу маңызды 
қызмет атқарады. Эссе мәтіннің мазмұнын сапалы игеруге және күрделі интеллектуал-
дық-қатысымдық жазбаша пікір айтуға байланысты біліктерді қалыптастыруға мүмкіндік 
береді. Студент эссе жазуда кез келген өзекті мәселе бойынша өз ойын жазбаша логикалық 
сабақтастықта құрастырып, дәйектер мен қарсы дәйектер келтіреді, талдау жүргізеді, мы-
салдармен ойын бекітеді және қорытынды жасайды. Эссе жазуда студенттің ойлау үдерісі 
оқытушыға айқын көрінеді, себебі эссе жазу барысында студент өз бетінше дербес ойланып, 
өзіндегі барлық білім қорын жұмсайды. Оқылыммен жұмыс істеу кезінде ұжымдық жұмыс 
жүзеге асырылса, жазылым барысында студенттің жеке ойы қағазға түседі. Жақсы жазылған 
жұмыста берілген тақырыптың шешімі табылып, оқырманға мәселенің жауабы ұсынылады.
Эсседе әлеуметтік сипат болуы керек. Эссе жазуға кіріспес бұрын: «Мен неге және не 
үшін жазып отырмын?», «Менің жұмысымды кім оқиды?», «Мен қандай идеяларды айтқым 
келеді?», «Маңызды ақпаратты мен қай жерден іздеп таба аламын?», «Мен оқырмандардан 
қандай пікірлер мен іс-әрекеттерді күтемін?» деген сұрақтарға жауап беру керек сияқты. 
Қысқасы, эссе жазушы студент «оқырман (бұл жерде оқырман – оқытушы, топтағы студент-
тер) қалай қабылдайды екен?» деген ойды есінен шығармай, оқырманына бағдарлануы тиіс.
Әрине, студенттер үшін жазылым жұмысы оқу үдерісінің ең бір қиын да, күрделі бөлігі 
болып табылады. Жазба жұмыстарын тексеру оқытушылар үшін де оңай шаруа емес, деген-
мен де қазіргі кезде жазылымның қажеттігін уақыт өзі мойындатып отыр. Орта мектепті 
бітірушілер емтиханды ауызша немесе жазбаша тапсырмайтындықтан, ауызша сөйлеу мен 
жазба жұмыстарында қиындықтың болатыны түсінікті (яғни тестілеу жүйесінің тигізген 
әсері). Эссе жазу барысында миға шабуыл, дербес ойлану, өзі жазу, жазған жұмысын өңдеу, 
түзету, редакциялау және «жариялау» (жариялау дегенімізді жазған эссесін топта оқу деп 
түсінгеніміз жөн) сияқты жұмыстар жүзеге асырылады. Осы ретте жазылым сыни тұрғыда 
оқытудың аса тиімді тәсілі екенін, жазба жұмыстарын орындатудағы мақсат студенттің 
өзіндік шығармашылық ойлауын, сыни ойлай білуін дамыту және өз ойын жазбаша түрде 
сауатты бере білуге үйрету екендігін баса айтқымыз келеді.

| 81

жүктеу/скачать 2,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: