БАЙТҰРСЫНОВ  АХМЕТ  (1873-

тінің аса көрнекті өкілі, әмбебап ға- 

лым, қоғам қайраткері. А.Байтұрсы- 

нов оқу-ағарту, тәлім-тәрбие саласын- 

да  артына  аса  бай  мұра  қалдырды. 

Ол психология ғылымы саласында да 

өзіндік  қолтаңбасымен  дараланады. 

Мәселен,  тек  «Әдебиет  танытқыш- 

тың» (1926) бір өзінде психологияға 

ғана  қатысты  толып  жатқан  ой-пі- 

кірлер  мен  салмақты  түйіндер  бар- 

шылық.  Мұндағы  «Көркем  өнер», 

«Сөз толғау», «Лұғат әуезділігі», «Жан 

жақтау», «Жан қоштау», «Көріктеу», 

«Ес ұғымы», «Іс ұғымы», «Зейіндеме», 

т.б.  атаулар  мен  ұғым  түсініктерде, 

сондай-ақ оның жұмбақ, жаңылтпаш, 

айтыс, толғау, терме, тақпақ, жоқтау, 

жарапазан, бата, мақал, т.б. әдебиетта- 

ну  ғылымына  қатысты  пікірлерінде 

халықтық психологияның теориялық 

қисындары  үшін  іздесе  таптырмай- 

тын  әдістемелік  қазық  боларлықтай 

түйiндер мол. Ғалымның тіл мен сөй- 

леу психологиясы жайлы айтқандары  

да аса мәнді. «Тілдің міндеті, – деп жа- 

зады ол, – ақылдың аңдауын аңдыған- 

ша, қиялдың мезеуін меңзегенше, кө- 

ңілдiң түйінін түйгенінше айтуға жа- 

рау...  Сөз  көңілге  сипат  жағының 

көркемдігімен, сөз мағына жағының 

күштілігімен жағады... Тіл дәлдігі деп 

ойлаған  ұғымға  сөз  мағынасы  сәй- 

кес келуі айтылады...». Бұл психоло- 

гиялық жағынан өте пәрменді тұжы- 

рым, өйткені қазақтың қазіргі кездегі 

ұлттық  тәрбиесiнiң  мықтап  ақсап, 

тіпті батпаққа белшесінен батып жа-