Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

және  genesis – шығу тегі, пайда бо- 

лу) – жеке ағзаның туылғаннан бас-

тап тіршілігін жойғанға дейінгі даму 

үрдісі.  Бұл  терминді  1866  ж.  неміс 

биологі Э.Геккель ұсынды. Ол онто-

генезді филогенезге – кейбір жүйелік 

топтың, мысалы, биологиялық түрдің 

қалыптасу үрдісіне қарсы қойды. Ол 

жеке даму биогенетикалық заңға сәй- 

кес өтеді, яғни О. филогенездің қысқа 

мерзімде жаңғыртылуы болып табы- 

лады деп есептеді. Қазіргі заманғы био-

логияда ағзаның О. барысында өзгеруі 

ортаның ықпалынан болады, алайда 

ол тектік тұрғыда бағдарламаланған 

ақпарат  негізінде  жүзеге  асады  деп 

түсіндіріледі. Биологиялық теориялар 

мен  терминологияның  психология- 

лық-педагогикалық ғылымдардың қа- 

лып-тасуы үшін маңызы зор болды. О. 

термині психология мен педагогикаға 

енгізіліп, XIX ғ. соңынан бастап пси- 

хиканың жеке даму үрдісін білдірді.

XX ғасырда отандық ғылымда онто- 

генездің  негізгі  мазмұны  баланың 

пәндік  әрекеті  мен  қорытындылауы 

(ең алдымен, үлкендермен бірлескен 

әрекеті және қарым-қатынасы) деген 

түсінік орнықты. Онтогенезді зерттеу 

балалар  психологиясының  негізгі 

міндеті  болды.  Интериоризация  ба- 

рысында бала осы әрекет пен қарым-

қатынастың әлеуметтік, белгілік-сим- 

волдық  құрылымы  мен  құралдарын 

меңгереді, осылардың негізінде оның 

санасы мен жеке тұлғасы қалыптаса- 

ды.  Сөйтіп  адам  онтогенезінің  не-

гізгі  мәні  ағзаның  кемелденуі  емес, 

әлеуметтенудің әр алуан институтта- 

ры тарапынан әсерықпал жағдайын- 

да психиканың, сананың және тұлға- 

ның әлеуметтік тұрғыда қалыптасуы 

болып табылады.

да қатысушылардың уақыты мен кү- 

шін мейлінше аз жұмсау арқылы ең 

жоғарғы  нәтижеге  жету.  Оқу-тәрбие 

процесінің  оңтайлылығы  проблема- 

лары отандық дидактикада үнемі на- 

зарға алынып келе жатқан проблема- 

лар болып табылады. О.- берілген жағ- 

дайда қатысушылардың уақыты мен 

күшін  мейлінше  аз  жұмсау  арқылы 

ең жоғары нәтижеге жетуді қамтама- 

сыз  ететін  тиімді  жағдайлар  жиын- 

тығы.