Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

226

сонау  жиырмасыншы  жылдар  дең- 

гейіне,  әсіресе  оның  терминдерінің 

өзі Еуропа, орыс тілдерінде де белгілі 

бір  жүйеге  түсіп,  топтаса  қоймаған 

кезінде  төл  тілімізде  ғылыми  жағы- 

нан  сөз  болған.  Бірақ  кемшіліктері 

де  жоқ  емес.  Онысы  кешірімді  де. 

Сондықтан  да  бұл  еңбекке  қазіргі 

күн тұрғысынан қарап, баға беру әділ 

болмас еді. Ал, мұның қазақтың ұлт- 

тық ғылыми терминдері ілкі бастауын- 

да төрден орын алатыны даусыз.

Енді  мұнда  сөз  болған  кейбір  пси- 

хологиялық  ғылыми  түйіндер  мен 

атаулардың олпы-солпы жақтары ту- 

ралы  қысқаша  тоқталып  өтейік.  Кі- 

тапта  кейбір  түйінді  тұжырымдар 

дәл беріле қоймапты. Мәселен, «пер- 

цепция»  –  әсерлеуді  туғызатын  се- 

бепті, яки затты табу «дұрысы» – бұл 

затты  тұтастай,  толық,  зат  күйінде 

қабылдау,  перцепцияның  өзі  латын 

сөзі, қазақшасы – «қабылдау» деген 

ұғымды білдіреді. «Иллюзия», – деп 

жазыпты автор, – болып тұрған әсер- 

ленуді бұрынғы әсерлену жеңіп кет- 

кенде болатын сезім алдауы». Дұры- 

сы  иллюзия  –  әр  түрлі  себептерге 

(сыртқы,  ішкі)  байланысты  айнала- 

дағы обьектілерді (заттарды) қате, те- 

ріс,  бұрмалап  қабылдау,  яғни  қа- 

былдаудың затқа сәйкес келмеуі. Ав- 

тор  –  иллюзия  ұғымын  «елес»  деп 

алыпты, оның қазақша баламасы «ал- 

дану немесе көз байлау» дегенге ке- 

леді. Мұндай дәлелі кем ғылыми тұ- 

жырымдар кітаптың әр жерінен кезде- 

сіп қалады. Енді термин олқылықта- 

рына  келейік.  Автор  «абстракция» 

деген  ұғымды  «жалаңаштау»  деп 

алыпты, бұдан гөрі «оқшаулау», «де- 

рексіздендіру» деген дұрыс еді. Күні 

бүгінге дейін осы термин ана тіліміз- 

де абстракция күйінде алынып жүр. 

М.Жұмабаев  абстракция  заттың  сы- 

нын заттан бөліп алып, сол сынды же- 

ке бір зат қылып ойлау, депті. Дұры- 

сы:  заттар  мен  құбылыстарды  жал- 

пылау арқылы оның бір елеулі қасие- 

тін қалған қасиеттерінен ойша бөліп 

алу. Мәселен, «бор», «қант», «айран», 

«сүт», т.б. ақ заттардың ортақ белгі- 

сі  «ақшыл»  –  осы  соңғы  ұғым  аб- 

стракция  деп  аталады.  Автордың 

«түйсікті» – «әсерлену», «елестетуді» – 

«суреттеу», «есті», – «зейін», «пікір- 

ді» – «хүкім», т.б. дейтін баламалары 

да  қазіргі  психологияның  қазақ  ті- 

ліндегі ғылыми атауларымен үйлесің- 

кіремейді.

М.Жұмабаев орыс педагогикасының 

білгірі  К.Д.Ушинскийше  педагоги- 

каны  жан  сырының  заңдылықтарын 

зерттейтін  психологиямен  астарлас- 

тыра  байланыстырған  тұңғыш  қа- 

зақ  ойшылы.  Ол  педагогиканы  пси- 

хологиясыз,  яғни  шәкірттердің  жан 

жүйесі (зейін, ес, қиял, ойлау, сөйлеу, 

т.б.)  ерекшеліктерін  ескермейінше, 

оқу-тәрбие  процесінің  теориялық 

қисындарын  баяндайтын  педаго- 

гиканың  дәрменсіз  болатындығын 

ерекше  ескертеді.  Педагогика  адам- 

ды  жан-жақты  тәрбиелеу  үшін  оны 

жан-жақты  терең  зерттелу  қажетті- 

гіне  нұсқаған  К.Д.Ушинский  пікір- 

лерімен  Мағжан  түйіндері  керемет 

үйлесіп жатыр.

М.Жұмабаевтың осы кітаптағы пси- 

хологиялық  ой-түйіндерінің  негізгі 

арқауы  «...адам  баласын  тәрбиелеу 

дегенде,  әрине,  адам  баласының, 

әсіресе  жанын  тәрбиелеу  керек  деп 

ұғу керек... Дүниеде теңіз терең емес, 

адамның жаны терең... Адам тіл ар- 

қасында ғана жан сырын сыртқа шы- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: