Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

481

С. қорқудың аффективті көрінісімен, 

яғни ылғи қауіп төніп тұрғандай бо-

луымен де сипатталады.

С.-тың  бірнеше  формалары  бар:  С- 

шындыққа сәйкес келмейтін, түзету- 

ге болмайтын ойлар немесе шындық- 

қа  сәйкес  келмейтін  қате  пікір.  Жиі 

кездесетін сандырақтың түрі соңына 

түсу сандырағы. Оған қарым-қаты- 

нас, уландыру, әсер ету, кінәлау, қыз- 

ғану,  кемсіту,  ұрлау  сияқты  ойлар 

жатады. Қарым-қатынас сандырағы, 

мұндай сандырағы бар ауруларға ай- 

налады  адамдар  жаман  қарайтын, 

оған  күлетін,  ол  туралы  сыбырла- 

сатын болып көрінеді, Мұндай сан- 

дырақтарды ерекше маңызды санды- 

рақ  ойлар  дейді.  Әрекет  сандыра- 

ғында  аурулар  өздеріне  көзқарас, 

гипноз,  белгісіз  аспап,  теледидар 

мен радио толқындары арқылы әсер 

етеді деп санайды. Нақтылы соңына 

түсу  сандырағы.  Мұндай  ауруларға 

әр  қадам  сайын  басқа  адамдир  не 

мекемелер соңына түскендей болады. 

Кінәлау  сандырағы  кезінде  аурулар 

оларды кінәлайтыны туралы айтады.

Мысалы,  ауру  адам  өзін  жұмыстан 

шығарады деп ойлап, дәрігерге келіп 

оның  алдына  құжаттарын  қойып, 

тезірек  жұмыстан  шығаруын  талап 

етеді. Кемістік пен тонау сандырағы 

қартайған  адамдардың  қан  тамыры 

зақымданған және басқа психоздар- 

да болады. Үйлерінен заттардың тона- 

лып, ұрланып жатқаны сияқты т.с.с. 

көрінеді. Қызғану сандырағы соңына 

түсу сандырағының бір түрі. Қызғану 

сандырағы  маскүнемдерде  жиі  бо-

лады.  Мұндай  ауруларда  әйелінің 

(күйеуінің) опасыздығын дәлелдейтін 

жүйе  қалыптасады.  Өзін-өзі  қорлау 

сандырағы  мұндай  аурулар  өзін 

бір  нәрсеге  кінәлімін  санайды,  олар 

айналадағыларға ауру жұқтырамыз 

деп  санайды.  Олар  өзін  мүсәпірміз 

деп санайды.

Ипохондриялық  сандырақ.  Мұндай 

аурулар  өздерін  рак,  туберкулез, 

спид,  сифилис  сияқты  жаман  ау-

рулармен  ауырамыз  деп  санайды. 

Мұндай  аурулар  дәрігердің  дәлелін 

жоққа шығарады. Нақұрыс сандыра- 

ғы бар аурулар өздеріне сырттан күш 

енген (шайтан, кейде бақа мен жы-

лан  сияқты)  деп  санайды.  Ұлылық 

сандырағымен  ауырғандар  өздерін 

көп  ақшаның  (мыңдаган,  миллион- 

даған), сарайлардың, автомашиналар 

мен ұшақтардың иесімін деп санай- 

ды.  С.  –  шындық  болмысқа  сәйкес- 

пейтін  түсініктер  мен  ой  қорытын- 

дылары; бұлардың дұрыстығына па- 

тологиялық тұрғыда сенімді субъек-

тіге олары қате деп иландыру мүмкін 

болмайды.

С. көптеген психикалық аурулардың 

нышаны болып табылады; бұл орай- 

да  оның  мазмұны  әр  алуан  болуы 

мүмкін: біреу қуғандай, уландырған- 

дай  сезімнің  сандырағы,  қызғаныш, 

ұлылық  сандырағы  және  т.б.  сан- 

дырақтың  екі  түрі  ажыратылады: 

біріншісінде когнитивтік сала бұзы- 

лады  –  ауру  өзінің  бұрмаланған  па- 

йымдауын  «логикалық»  жүйеге  бі- 

ріктірілген бірқатар субъективтік дә- 

лелдемелермен  қуаттайды,  екінші 

түрінде  сенсорлық  сала  да  бұзыла- 

ды  –  аурудың  сандырағы  құрғақ 

қиялдау басым бейнелік сипатта бо- 

лады. Қайсыбір жағдайларда санды- 

рақ қорқыныш, негізсіз алаңдау, бей- 

мәлім қауіп-қатерді сезудің аффекті- 

лік көріністерімен қабаттасады (Мы- 

салы, біреу соңына түскендей болып 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: