Мүсылмандар  тіршілігіне  мысал-

№
  1
4.
••4
Г  ***’ 
іЧіД*
-^*? 
‘'^.♦^ЦУ^ 
_?» 
^1*^1
_,_уа*«»-**.  «•■
эіл
Ц* «г*а«іТ ліі^* ^3«^
-^ и т  ь ц  
&-*
с ^ ^ и - ү
?!“У  С^іғ* #^-" 
<ІІ* 1*^.5
« 
а
Г ^ .  »
Ъ *  лг 
ІМ!
**&■■
 
*4>*^и 
^ - ^ Ц д . 0
• І Ш
ч>г-
*Ь.^ гаШЁІ *-'
*** ^ | |   ^ - '  
-л і Ш. 
* %   *Л*,и^і-а
с^
‘ § § Й  
.к і/и Т  
*і3(іі
ЙйЬэУ  ^іе  *
Л
.^
і
Х  ф м .
и->  ис
-'Л# 
рЦ ^ у.  ***{>*, **-%^
^^ліІХі ^ь
^Ц?і 
|Л о1-^  «а*іі  іДоіиг ^  л*.^
ік*«и<
ь П Я
•3 .
«м
1 
и і-   ,
'**}у 
Л(У  Лл-
Л
,
 
А
!л>->
.«иг  .о^иТ
Л Ь І
«>.ІСГ «и .  л> ,  
- ^ >   I  •'4
і
*  
і
4»» Л»>  •»>*•.».>£
Лйқап" 
журналының  1911  жылғы  I  саны,  титул  бсті.
көшесін  сыпыратын,  қорасын  таза- 
лайтын,  отынын  жаратын,  боқтығын 
таситын  о  ғайри  қара  жүмысын 
қылатынның  бәрі  болмаса,  көбі  ес- 
тек  (башқүрт).
Қазақтың  естектен  надандығы  да, 
жалқаулығы  да  кем  емес. 
Ж ер 
өзінікі 
болса, 
қазақ 
естектің 
істегенін  істемейді  деп  кім  айтар? 
Айтатын  адам  болса,  тыңдауға  бар- 
мын,  істемейді  деп  айтуға  жоқпын. 
Қазақтың  әлі  күнге  жерден  қол 
үзбей  отырғаны  —  жер  қазыналық 
болғандықтан.  Бүгін  тойғанына  мәз 
болып,  ертеңгісін  үмытатын  қазақ 
бүгін  ж ерін  сатып  тойып,  ертең 
тентіреп  кетер  еді.  Ж ер  жалдаған
қазақ  аз  ба?  Ж ерді  жалдаудан  тар- 
тынбағандар  сатудан  да  тартынбай- 
ды.  Ж ер  қазыналық болған  соң  сата 
алмады, жалдаудан тартынып қалған 
қазақ  аз  шығар?!  Қазақ  облыста- 
рындағы мүжық қалаларының көбін 
хакім  қондырған  жоқ,  қазақ  өзі 
қондырған.  Естектер  сықылды  шай, 
қант,  шүберекке  қызығып,  жер  жал- 
дап  Мүжықты  іш іне  кіргізген  өзің 
емес  пе?  Ө зің   қондырсаң,  дүрыс  та, 
хакім  қондырса  бүрыс  па?  Өткен- 
дердің 
көзіне 
қырау 
түскеніне 
өкінбей,  өз  кезіңе  түскен  қырауды 
аршып  қара.  Асқа  өкпелеген  бала- 
лардай  қүр  бүртиғаннан  еш нәрсе 
өнбейді  Іс  оңға  басарлық  қылығың
48

1911
  г.  ОктярЛь
( у А )  
л
* У
ь   у ш іид  <—  іт т т
ч > У
ж * ш
А>\йш>£ £І0 
^Л.ІШ.А 
^С с-С ^1 
^М— I
ч$и.^ь  • л ц ь  *уЫіь
|* % — 
*а1о-  и ^ ‘  ІУАГ
0*ьи 
оЬ>  ч-ь^ «*И '5^?^ 'г*~*у
•-Ц*./»  іК&Ф***:4Л*^ »5*-^Ь
Л -ч >
о^—І 
ліді^  '~>уу*
О * * Ф Ш $  «^лО-іаСл о 4^И
о « л і | * ^ і і г п   <Л*і«віІ 
ф
О^*?.У*_✓*
Барша  ислам  туы  астындағы  мұсьілман,  туысқандарға,  қурбан  айт  мүберак  болсын!
„Айқаптың  1913  жылғы  18  санында.
жоқ.  Амалыңды  түзет,  түземесең 
ешкімге  кінә  қойма?  Беті  жаманның 
айнаға  өкпелеуі  жөн  бе?  Ниеті  жа- 
манның аллаға  өкпелеуі  жөн  бе?  Та- 
лап  жоқ,  үміт  мол  бір  халықпыз. 
Үмітіміздің көбі қошқар,  қасқырдың 
үміті  сықылды!  Өзім  жатсам  екен, 
керегім  өзі  кеп  тиер  болса  екен 
дейміз.  Оны  алла  да,  адам  да  қабыл 
көрер  ме?  Еңбексіз  егін  шықпайды, 
терселең 
терің 
тегін 
қалмайды. 
Телміріп  алған  теңгеден  тер  сіңірген 
тиын 
жүғымды. 
„Қараған 
қарап 
қалар" деген қазақга жақсы макдл бар, 
4  бірақ  ол  мақалды  ескертетүғын  қазақ 
жоқ. Қарап жатқанда табылатын болса, 
ғылым,  өнер  баршасы  қазақта  болар 
еді.  Олардың бірі де  көрінбейді.
Ата  жолдасы  надандық,  өнерсіздік 
қазақтан 'айырылатын  емес.  Надан- 
дықтың 
кесапаты 
әр 
жерде-ақ 
маңдайымызға тисе де,  ата жолдасы- 
мыз болған соң,  біз де қиып айырыл- 
май-ақ 
келеміз. 
Олжалы 
жерде 
үлестен  қағылғанымыз,  ордалы жер-
де  орыннан  қағылғанымыз,  жоралы 
жерде  жолдан  қағыл-ғанымыз  — 
бәрі  надандық  кесапаты.  Сонда  да 
соны ғылым,  өнерден артық көреміз. 
„Аллаңнан  ойбайым  тыныш"  дейтін 
қазақ,  ғылымыңнан  надандығын ты- 
ныш  көреді.  Не  шара  бар?
Дүниеде  теңге  теңдік,  кемге  кемдік, 
азды  көпке  теңгеретін  ғылым  мен 
өнерді, 
елсізді  елдіге  теңгеретін 
жоқты  барға  теңгеретін  ғылым  ме- 
нен  өнерді  керек  қылатын  қазақ  аз. 
Теңдікке қолы қалай жетсіні  Қатерлі 
жерде  қаперсіз  отырдық.  Өзімізге 
өкпелемесек,  өзгеге өкпелер ібет жоқ.
А хи вт   Байт урсымол.
Қазақ  қай заманда Россияға  қосылған
1730  жылдың басында  қазаққа,  үлы 
жүзге 
Жолбасыр, 
Орта 
жүзге 
Сәмеке,  Кіші  жүзге  Әбілхайыр  хан 
болған.  л »   '
Россия  патшасына  бағыну  пікірі  ең 
әуелі  Кіші  жүздің  ханы  Әбілхайыр
49 
,  А ;   V  •'  Й'  ■
  І
І
і
I

Ш 4  г. икті|і«к ім
• •
Гш  «и и іі титій
АЛ  (* * ^ІІивЬ) •
о^-М=»
..Л 
іУІг^ 
и~** 
1 Ц у й А
і і ^
 
ү
Ш і і
IV у>у
о«Ц і
п г
Жа
Аи  4Ів 
•
 
ів^Ам^
ІЛҮ
3  V* I 
і
1
й
* Ш І»  I
•йА
Сг?
I
^ - у Ь .и »   ^
-
і
З Ь ^  
' с І ^ І
С«*лічІХЛ 
Ц^Цл;
^д» » / г “л 
I Г  
вЧ—
ІІІ Ц^ I •
~\  у  ^ ;- ^ ү ^ “ и ' 4‘^
^і>  оЦЬЗІ» 
^
/-^1
»
 
Ж
 
_  
^  
‘  
Д
_ ,   ; .   ■
) ^ І  
•^А
жл
ІІ
р
о%Дф«»
I  А£
Ж ер   мөселесі  „Айкаптың  1913 
ж ы лры
 
17  саныида.
ханға түскен.  Бүл пікірді жеріне жет- 
керу 
үшін 
Әбілхайыр 
хан 
сол 
уақытта  Уфа  ш әһәрінде  воевод  бо- 
лып 
түрған 
Бутурлинге 
елші 
жіберген.  Бүл  елші  Уфа  ш әһәріне 
1730 жылы июльде келіп жеткен. Пе- 
терборға  елщі  1731  жылдың  басын- 
да барып кірген.  Бүл елші император 
ағзамға Әбілхайырдан хат әкеліп еді. 
Ол  хатта  Әбілхайыр  хан  өзін ің   қол 
астына қараған еліменен  Россия  им- 
ператорының  қол  астына  қарауға 
көңілі 
барлығын 
білдірген. 
Ол 
уақытта Россия мемлекетіне импера- 
тор  ағзам  Анна  Ионовна  есімді  хан- 
ша  болған.
Бүл елші арқЫлы Әбілхайыр ханның 
ордасына  Россия  хүкіметі  тәржіман 
Махмүт Тәуекелов  деген  Уфа мырза- 
ларынан 
біреуді  қоса 
жіберген. 
Әбілхайыр  ханның  һәм  жүртының 
жап-жапсарын  білмек  үшін,  Рос- 
сияға  бағынулары  шын  ықыласпен 
болса,  олардан  ант  алмақ үшін. 
Тәуекелов  Әбілхайыр  ханның  орда- 
сында  нақ  бір  жыл  мекен  етіп,  ха- 
лықты  үгіттеп, 
Россияға  қарауға 
көндірген.
Халық Россияға қарауға риза болған 
соң,  Әбілхайыр  хан  Тәуекеловпен 
бірге  1732  жылы  декабрьде  Петер- 
борға  елші  жіберген.  Елші  болып 
барған  адамдар:  бірінш і  ханның 
Ералы деген  баласы,  екінші  ханның 
немерелері  Нияз  сүлтан,  үшінші, 
Кіші  жүздің  ақсақалдары  Тәтгімбет 
батыр 
менен 
Бақбек 
төлеңгіт, 
төртінші,  Үлы  жүздің  ақсақалдары 
Аралбай 
һәм 
Ырыскелді 
батыр. 
Бүлар  Петербордан  көп  сый-қүрмет- 
пенен  қайтарылған.
Мемлекетке  жаңа  қосылған  жер- 
лерді қолға мекем  қарату үшін,  1734 
жылы  14  майда  Статский  Советник 
Керилов  деген  кісі  сайланған,  оған 
жәрдем  беруге  жоғарыда  айтылған 
Тәуекелов  тағайындалған.  Бүл  кісіге 
ол 
уақытта 
полковник 
дәрежесі 
берілген  екен.
Керилов  1734  жылы,  15  июньде  Пе- 
тербордан шыққан.  Серігі Тәуекелов 
Уфаға  келген  соң,  Керилов  бас 
жүмысы  Ор  суының  сағасына  отря- 
дыменен  келіп,  қала  салмақ  болған. 
Ел жоқ,  жол жоқ,  қалың ағаш арасы- 
нан  азық-түліктің  кемшілігін  көре-
50

көре,  Керимов  мың  машақатпенен 
1734 
жылы, 
6 
августа 
Ордың 
Жайыққа  құйған  сағасына  келіп 
жеткен.  15  августа сол  жерге  Орын- 
бор  қорғанын  сала  бастаған.  31  ав- 
густа 
Орынбор 
шәһәрін 
салуға 
кіріскен.  Қазірде  ол  орында  Орыскі 
шәһәрі қалып,  Орынбор ол орнынан 
төмен  халық  бойында  „Тоғай  төбе" 
деген  жерге  көшіріліп  салынған.
Бүл  арада  Башқұрт  арасынан  бунт
шығып,  Кериловтың  қазақ  ісіне 
қарауға уақыты болмай кеткен.  1737 
жылы  14  апрельде  Керилов  Самара- 
да дүниеден  қайтқан.
Керилов орнына Орынбор тарапына 
бас хакімдікке  10  майда  1737  жылы 
шыққан  Әмір  бойынша  тайный  со- 
ветник Татишев  сайланған. 
Әбілхайыр хан, баласы Ералы һәм ру 
басылары  үшбу  Татишев  алдында 
ант  бергендер.  Бүл  уақиға  1738  жы- 
лы,  3  августа  болған.  Келесі  күн  ру 
ақсақалдарына 
ант 
берген. 
Ант 
қағазы  мұсылманша  жазылған  һәм 
Әбілхайыр  хан  менен  баласы  Ералы 
Сүлтанның мүһрлары  (мөрлері — С. 
Д.) 
басылған, 
ру 
ақсақалдары 
қолдарын  қойған.
1738  жылы  3  августа  ант  берген  ру 
ақсақалдары  бұлар:
1)  Орта жүз,  найман Қонақай  батыр 
Ж анкісі  баласы;
2) Арғын Қарабалуан Алдияр баласы;
3)  Қыпшақ...  Төле  батыр  ЬІрсымбет 
баласы;
4) 
Кіші  жүз,  алшын, 
шөмекей- 
мәмбет Аталға  Бүлғақ  баласы;
5)  Алшын,  алаша  Байсеу  Ботпанай 
баласы;
6)  Алшын,  тама  Алакөз  батыр  Сары 
баласы;
7)  Тарақты,  тама  Қолкелді  батыр 
Жылкелді  баласы;
8) 
Жағалбайлы, 
Серке 
батыр 
Меңгілбек  баласы;
9)  Алшын,  Жадық  би  Масқар  бала- 
ськ
10)  Алшын,  кете  Бестібай  Ырсай  ба- 
ласы;
11) 
Алшын, 
алаша 
Сейітқүл 
Сейітмет  баласы;
12)  Алшын,  жаппас  Өтетілеу  Қасқа 
баласы;
14)  Тарақты,  табын  Төлебай  батыр 
Жолболды  баласы;
13) 
Тарақты, 
табын-жаманқұл 
Қонақай  Абат баласы;
15) Ж етіру Қаржау Көшкінбай бала-
сы;
16) 
Орта 
жүз, 
арғын, 
төртуыл 
Тоқбура  би  Қарике  баласы;
17)  Шақшақ  Түрдықұл  Қошқар  ба- 
ласы;
18)  Найман  Айтқүл  батыр  Қожағул 
баласы;
19)  Қанжығалы  Қажығүл  Ж әнібек 
баласы;
20)  Шақшақ Бөгенбай  Бірқұртқа ба- 
ласы;
21)  Шақшақ  Еділбай  Аю  баласы;
22)  Үзын Қыпшақ Қосымбет Қүттық 
баласы;
23)  Саржетім Өмірзақ Алдияр баласы;
24)  Алтай,  арғын Шағырбай  Мырза- 
келді  баласы;
25)  Саржетім  Шағыр  Бөкей  баласы;
26)  Шақшақ Ж әнібек Ақназар  бала- 
сыг  4-інші  августа;
27)  Кіші  жүз,  Жетіру,  Жағалбайлы 
Түрлыбай  Жүмғорын  баласы;
28) Байбақты Жарқын Жарас баласы;
29) 
Жылқышы, 
жабын 
Көбек 
Қасымбек  баласы;
30)  Табын  Қуат Амандық  баласы;
31)  Шөмекей  Сәрке  Боран  баласы;
32)  Алшын,  Ж аппасТоқбай  Байбөрі 
баласы;
33)  Орта  жүз,  найман  Жаралған 
Қожакелді  баласы;
34)  Шақшақ,  арғын  Басар  Жа- 
манқұл  баласы;
35)  Еркіншілі  найман  Кенжебай Ал- 
дияр  баласы;
36) 
Кіші 
жүз, 
табын, 
тама 
Мәмбеттімай  Абат;
37)  Кердері  Қаққүлы  Оразғүл  бала- 
сы;
38)  Табын  Сәтбек  Жанат  баласы;
39)  Табын  Сатай  Жақсыбай  баласы;
40)  Байбақты  Қашаған  Ханкелді  ба-
ласы;
41)  Табын  Қалыбай  Тоқпан  баласы;
42)  Жағалбайлы  Жапақ  Көкше  ба- 
ласы;
43)  Алаша  Марқозы  Қүты  баласы;
44)  Масқар,  Игілік  Мамай  Аталық 
баласы;
45)  Орта  жүз,  Шақшақ  Ж әнібек  ба- 
тыр  Қошқар  баласы;
46)  Бура  найман  Шөрек  би  Ба- 
янқұдайқұл  баласы;
47)  Үзын  Қыпшақ  Тілеулі  батыр 
Ғабдұлрахман  баласы;
48)  Қанжығалы  Байболат Қүлжұмыр 
баласы;
49)  Шақшақ  Шалық батыр  Тыныбет 
батыр  баласы;
50)  Шақшақ  Хасан  Үлықүл  бала- 
сы;
51

51)  Шақшақ,  келте  Қарабатыр  Арс- 
лан  ата  баласы;
52) 
Бура 
найман 
Ораз 
батыр 
Қондырай  баласы;
53)  Терістаңбалы  найман  Сарықүл 
Қожакелді  батыр  баласы;
54)  Саржетім  Қонышбай  Қүттыбай 
баласы;
55)  Кіші  жүз,  тама  Қырбас  батыр 
Омар  батыр  баласы;
56)  Орта  жүз,  қыпшақ  Сатай  батыр 
Көбеген  баласы!
Мінеки,  осы  аталарымыз  себебінен 
біздің қазақ халқы  Россия императо- 
рының қол астына қараған екен.  Бүл 
адамдардың  әр  біреуін ің   намалары 
бүл  күнгеше  халық  арасында  үмы- 
тылмады һәм нәсіл кәсіптері де шын- 
жыр  қатар  болып,  бақ-дәулетке  бүл 
күнге  ш ейін  ие  болып  келе  жатыр. 
Бүлардан  соң  Орта  жүз,  Үлы  жүздің 
елдері  қайсысылар  өз  кезегінде  Рос- 
сия  қол  астына  қараған.  Біз  мүнда 
қазірге  осыменен  сөзді  доғарайық. 
Бәлкім,  екінші  бір  уақытта  реті  кел- 
се,  жазармыз.  Бүл  сөздер  Крафт  де- 
ген 
ғалымның 
„Принятие
киргизами  русского  подданства"  де- 
ген  кітабынан  алынып  жазылды.
Мухаметжан  С ерәлин.
Басқарушыға  келген  хаттар
Қүрметті 
„Айқап" 
басқарушы, 
төмендегі  сөздеріме  орын  берсеңіз 
екен.  Біз  қазақ баласына бір-бірінің 
хал-ахуалын 
біліп  түруға, 
басқа 
жүрттардың 
әңгімесін 
естіп,
басқалардан  үлгі  алуға,  қысқасы 
қазақ халқын  ағартып,  надандықтан 
шығаруға ең   керекті  нәрселер  газет- 
журнал  еді.  Қүдай  ғүмырын  үзақ 
қылсын.  „Айқап"  журналы  жоғары 
тілектерімізге 
жеткізер 
деп 
ілгерімізге  қуанамын  „Айқаптың" 
провный  нөмірін  көрген  уақытымда 
Астраханда  ^  „Қазақстан" 
газеті 
шығады  дегенді  естіп,  екі  есе  артық 
қуандым.
Біздің' 
оқыған 
адамдарымыз 
қазақша  журналға  әбден-ақ  шөлдеп 
түр  еді.  Енді  бүл екеуін де  жәрдемсіз 
қалдырып  тоқтатса,  қазақтың  қазақ 
аты  қүрыр.
—  Бірлі-жарым  газетіміз  шыға  бас- 
таса  да  шу  дегенде  жүртқа  пайдасы- 
нан  басқа  зияны  тимеген  ноғай 
туғандардың  ғайыбын  шоқып  еді, 
яки  „әлін  білмеген  әлек"  дегендей
хүкіметке  жөн-жосық  үйретемін  деп 
тоқталып  қалып  еді.
Ендігі  газет-журналдарымыз барлық 

жүктеу/скачать 28,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: