0 баллдық тайпинь к ө терілісі Тайпин к

 
32.
Осман Империясының құлауы 

XVIII ғасырдың бірінші жартысы болса Осман 
империясының белгілі бір әскери табыстарымен 
ерекшеленді, бұл оған Дербенттен уақытша 
айырылғанымен, Қара және Азов теңіздеріне 
шығу мүмкіндігін сақтап қалуға мүмкіндік берді, 
ғасырдың екінші жартысы бірқатар сәтсіздіктерге 
әкелді, бұл сонымен бірге болашақ күйреуін 
алдын ала анықтады. Императрица Екатерина II 
Османлы сұлтанымен соғысқан түрік 
соғысындағы жеңіліс соңғысын 1774 жылы 
шілдеде бейбіт келісімге қол қоюға мәжбүр етті, 
оған сәйкес Ресей Днепр мен Оңтүстік Буг 
аралығындағы жерлерді алды. Келесі жыл жаңа 
бақытсыздық әкеледі - Порт Австрияға берілген 
Буковинадан айырылады. 
18 ғасыр Османлылар үшін толық апатпен 
аяқталды. Орыс-түрік соғысындағы соңғы жеңіліс 
өте қолайсыз және қорлайтын Яссы 
бейбітшілігінің аяқталуына әкелді, оған сәйкес 
бүкіл Солтүстік Қара теңіз аймағы, соның ішінде 
Қырым түбегі Ресейге кетті.
19 ғасырдағы Осман 
империясының ыдырауының басталуы оның 
1806-
1812 жылдардағы орыс-түрік соғысындағы 
кезекті жеңілісімен алдын ала анықталды. Мұның 
нәтижесі Бухарестте порттар үшін тағы бір, шын 

мәнінде, апатты келісімге қол қою болды. Ресей 
жағынан Михаил Илларионович Кутузов бас 
комиссар, ал түрік жағынанАхмед паша. 
Днестрден Прутке дейінгі бүкіл аймақ Ресейге 
берілді және алдымен Бессарабия облысы, кейін 
Бессарабия губерниясы, ал қазір Молдова деп 
аталды.
1828 жылы түріктердің Ресейден 
бұрынғы жеңілістері үшін кек алу әрекеті жаңа 
жеңіліске ұласып, келесі жылы Андреапольде 
Дунай атырауының онсыз да тар 
территориясынан айырған тағы бір бейбіт 
келісімге қол қойылды. Бұған қоса, Грекия бір 
уақытта тәуелсіздігін жариялады. 
Османлыларға бақыт күлкі сыйлаған жалғыз 
уақыт 1853-1856 жылдардағы Қырым соғысы 
жылдарында болды, I Николай бұл соғыстан 
қиналмай жеңіліп қалды. Барлығы өз орнында. 
Османлы империясының ыдырауы жалғасты. 
Қолайлы сәтті пайдаланып, сол жылы одан 
Румыния, Сербия және Черногория бөлініп 
шықты. Үш мемлекет те өз тәуелсіздігін 
жариялады. 18 ғасыр Османлылар үшін 
Болгарияның солтүстік бөлігі мен олардың 
Оңтүстік Румелия деп аталатын империясының 
территориясының бірігуімен аяқталды. 

Құжаттағы Қырымның енді және мәңгі біздікі 
екенін куәландыратын қолды князь Потемкин өзі 
қойған. Бұған қоса, Осман империясы Оңтүстік 
Буг пен Днестр арасындағы жерлерді Ресейге 
беруге, сондай-ақ Кавказ мен Балқандағы үстем 
позицияларынан айырылуымен келісімге келуге 
мәжбүр болды. 
1879 
жылы Осман империясы өзінің Батыс 
Еуропа елдерінің алдындағы қарызын өтей 
алмайтындығын мойындады. Арнаулы комиссия 
елдің табыс бюджетін өз қолына алып, қарызды 
төлеттіруге кірісті. Батыс державалары Осман 
империясының ішкі ісіне белсене араласа 
бастады. XIX ғасырдың соңғы ширегінде империя 
Болгария, Сербия, Черногория, Румыния сияқты 
иеліктерінен айырылды. Балқан түбегінің түрік 
билігінде қалған славян тұрғындары өзін-өзі 
билеуге ие болды. Закавказьедегі Ресейдің 
шекарасы империяға ішкеріліп, түріктер тұрып 
жатқан жерге дейін жылжыды. Басқа да 
иеліктерден айырылуға тура келді: Англия Алжир 
мен Тунисті, Англия Мысыр мен Каһіраны 
түріктерден тартып алды. XIX ғасырдың соңына 
қарай Осман империясының солтүстікафрикалық 
иеліктері еуропалық мемлекеттердің билігіне 

көшті. Франция Сирия мен Ливанда, Англия 
Парсы шығанағы мен Қосөзен аймағында 
үстемдік етуге ұмтылды. Австро-Венгрия 
әскерлері Босния мен Герцоговинаға енді. 
Англия, Франция және Австро-Венгрия егер 
Осман империясы толық күйрейтін болса, Ресей 
империясының ықпалы күшйеіп, славян 
мемлекеттерін және Қара теңіз бұғаздарын өз 
бақылауына алады деп қауіптенді. Міне, XIX 
ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы 
«шығыс мәселесінің» басты мәні осылайша 
дамыды. 
XX ғасыр Османлы империясының түпкілікті 
ыдырауы және Түркия Республикасының 
құрылған кезінен басталады. Мұның алдында 
бірқатар оқиғалар болды, оның бастамасын 1908 
жылы Болгария қағып, ол өзініңтәуелсіздік алды 
және осылайша бес жүз жылдық түрік қамытын 
аяқтады. Бұдан кейін Балқан Одағының порты 
жариялаған 1912-1913 жылдардағы соғыс болды. 
Оның құрамына Болгария, Греция, Сербия және 
Черногория кірді. Бұл мемлекеттердің мақсаты 
сол кездегі Османлыларға тиесілі жерлерді 
басып алу болды. 

Түріктердің оңтүстік және солтүстік деген екі 
күшті әскерін аттандырғанына қарамастан, 
Балқан одағының жеңісімен аяқталған соғыс 
Лондонда тағы бір келісімге қол қоюға әкеліп 
соқты, бұл жолы бұл келісімнің күшін жойды. 
Осман империясы Балқан түбегін түгел дерлік 
қамтыды, оған Ыстамбұл мен Фракияның кішкене 
бөлігі ғана қалды. Оккупацияланған аумақтардың 
негізгі бөлігін Грекия мен Сербия алды, олардың 
есебінен өз аумағын екі есеге жуық ұлғайтты. Сол 
күндері жаңа мемлекет – Албания құрылды. 
1912 жылы бірінші Балқан соғысында Болгария, 
Грекия, Румыния, Сербия Осман империясының 
бүкіл Еуропадағы иеліктерін басып алды. Тек 
Стамбұл мен оған жақын жатқан аудандар ғана 
қалды. Бұл үкіметтің де сәтсіздігін пайдаланғысы 
келген жас түріктер 1908 жылғы көтеріліске 
қатысқан Энвер бейдің басшылығымен, 1913 
жылы мемлекеттік төңкеріс жасайды.қайтадан 
үкімет билігіне ие болған түріктер империяның 
күйреуін бәрібер тоқтата алған жоқ. 

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: