1- дәріс. Аэроғарыштық әдістердің ерекшеліктері мен маңыздылығы
Жанама дешифрлеу белгілері
жүктеу/скачать 1,69 Mb. Pdf көрінісі
|
Дәрістер
| 2. Жанама дешифрлеу белгілері
Кей кезде тура белгілер арқылы нысандар дешифрленбейді, себебі: 1) нысандар және олардың ерекшеліктері суретке түспей қалады (мысалы, жер астындағы құрылыс – туннель суретте кӛрінбейді); 2) нысандардың тұрақты немесе нақты дешифрлеуші белгілері жоқ – бір белгі әр түрлі нысандарға тән болады (мысалы, әр түрлі тік бұрышты болып: тұрған үй, ӛнеркәсіп нысан, қора т.б. табылады). Бір нысанның бірнеше дешифрлеуші белгілері болады (мысалы, судың беті, оның лай болуына және оған жарық түсуіне байланысты су әр түсті болады). Бұндай жағдайларда жанама дешифрлеу белгілерді пайдаланады. Олар нысанның суретке түспей қалған немесе анықталмай қалған сипаттамасын (мысалы, суреттегі туннель, тауды қиып ӛтетін темір жолдың үзіліп кетуі арқылы танылады) кӛрсетеді. Нысандардың негізгі жанама белгілеріне: нысандардың бір-бірімен байланыстары, бір жағдайда болуы және қоршаған ортаға әсер етуші факторлар ретінде болуы жатады. Бір нысанның сипаттамасы арқылы екінші нысанды тауып, ерекшеліктерін анықтауға болады, оларды индикаторлар дейді, ал жанама белгілер арқылы дешифрлеу әдісін – индикациялық әдіс деп атайды. Мысалы, әуесуреттегі ӛсімдік жамылғысы топырақтың түрін дешифрлеу индикаторы болуы мүмкін. Дешифрлеуда кеңінен пайдаланатын жанама белгілер, фотосуреттер арқылы зерттелетін аймақтың геологиялық құрылысымен байланысты әр түрлі табиғи кешен элементтерін кӛрсетеді. Мұндай табиғи байланыс жер бедерінің фото суретінде геологиялық құрлыс пен жер бедер пішіні, ӛсімдік жамылғысының дамуы мен таралу ерекшелігі, сондай-ақ, адамның әр түрлі әрекетінің аралықтарында жиі болады. Жанама белгілер геоморфологиялық, геоботаникалық, антропогендік және зоогендік түрлерге жіктеледі. Геоморфологиялық белгілер зертелетін аймақтың геологиялық құрылысының, жер бедер пішінінің және жемірілу құрылысының ерекшеліктерінің арасындағы тығыз табиғи байланысқа негізделген. Жер бедер пішінінің (әсіресе оның мезо және микропішіндерінің) және ұсақ жемірілу құрылысы арқылы түрлі тау жынысының немесе олардың кешенді түрлерінің, жарылым және қатпарлы тектониканың әр түрлі элементтері мен астасу жағдайы бажайланады, сондай-ақ, нақты түрде физгеографиялық-геологиялық процестер де анықталып, сипатталады. Геоморфологиялық белгілерді құрамы әр түрлі, жыныстарды дешифрлеуда қолданады: тау жынысының қаттылығы, су ӛткізбейтіні, еруі, қабаттасуы, жаралымымен т.б. сипаттамаларымен байланысты. Тау жыныстарының жер бедерінде қалыптасуы да осы ерекшеліктермен байланысты. Әдетте, тау жынысының қатты түрде болғандығынан, оларда үгілу процесі аз жүреді де, сондықтан олар жер бедерінде дӛңесті пішінмен ерекшеленеді. Карбонатты, тұзды, гипсті жыныстардың ең маңызды қасиеті – ерігіштігі. Бұл жағдайда шаймаапан және әр түрлі суффозиялық опырылымды процестер пайда болады. Мұндай жыныстарда, аталған процестер арқылы жер бедерінің пішіндері, әуесуреттерде жақсы бажайланады. Геоботаникалық белгілер аналық топырақ түзуші жыныстар мен топырақ және ӛсімдік жамылғысы арасындағы табиғи байланысқа негізделген. Аналық топырақ түзуші жыныстар болып борпылдақ және қатты тау жыныстары саналады. Тау жыныстарына ӛздері түзейтін топырақ жамылғысына, ӛсімдіктің дамуына әсер ететін физикалық, геологиялық қасиеттер, гидрогеологиялық ерекшеліктер, топырақ жамылғысының петрографиялық құрамы және т.б. мәліметтер тән. Осы байланыс арқылы кейбір ӛсімдіктердің немесе ӛсімдік қауымдастығының құрамы тау жыныстарына, гидрогеологиялық және мұздану жағдайына, әр түрлі деңгейдегі тұздану мен ызаға, пайдалы қазбалардың таралу аймақтарына қатынасы дәлелденген. Қазіргі кезде ботаниктер кӛптеген индикаторлар ретіндегі - ӛсімдіктерді анықтады. Осы индикаторлар арқылы тек грунт пен оның құрамын ғана емес, сондай-ақ, пайдалы қазбалардың таралу ӛңірлерін де анықтауға болады. Антропогендік және зоогендік белгілер. Геологиялық дешифрлеуда, жанама белгілер ретінде кейде аңдар немесе жәндіктер әрекетінен пайда болатын белгілерді пайдаланады. Бұл белгілер адам және кейбір аңдардың физгеографиялық жағдайларға, кейде ӛздері тұратын аймақта геологиялық ерекшеліктеріне бейімделуіне негізделген. Барлық аталған белгілер жергілікті ландшафтта бір-бірімен әр түрлі қарым-қатынаста бажайланып әуесуретте ерекше фото болып шығады. жүктеу/скачать 1,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|