Ауызша есептер жəне өзара түсінік

1, 2020                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
77
удан тұрады. Өзін-өзі көрсету əдісі сондай-ақ сөз мен қозғалыс арасындағы бай-
ланысты пайдалануға негізделген, бірақ ішкі сөйлеу (өзі туралы айтылатын жеке 
сөздер мен сөз-бұйрықтар түрінде) осы үдерісті өзін-өзі басқару факторы ретінде 
қозғалу əрекеттерін орындау процесіне тікелей қосылған.
Сенсорлық  əдістер  көрнекілікке  негізделген.  Дене  тəрбиесіндегі  көрнекілік 
кеңінен түсіндіріледі: барлық сезімдер органдарының куəліктеріне сүйену ретінде, 
оның  арқасында  шындықпен  байланысқа  қол  жеткізіледі  (көру,  қозғалыс,  көру-
қозғалыс  жəне  басқа  да  сезімдер  мен  қабылдауларды  пайдалану).  Мұндай  кең 
мағынада көрнекілікті қамтамасыз ете отырып, оқылатын жаттығуларды тікелей 
немесе жанама қабылдауға, олардың жекелеген жақтарын, сипаттамаларын, орын-
дау  шарттарын  жəне  т. б.  негізделген  əдістердің  тұтас  кешенін  қолданады.  Бұл 
əдістерді шартты түрде басым бағыт бойынша келесі топтарға бөлуге болады.
Табиғи  жəне  жанама  көрсету  əдістері.  Оларға  ең  алдымен  жаттығулардың 
өздерінің əдістемелік ұйымдастырылған көрсетілімдері жатады (тұтастай немесе 
элементтер бойынша, баяу немесе қалыпты қарқынмен).
Қозғалыс  əрекеттерінің  жекелеген  фазалары,  қозғалыс  сипаттамасы  жəне 
оларды  орындау  шарттары  келтірілген  суреттер,  схемалар,  фотосуреттер,  кон-
турограммалар  жəне  т. б.  түріндегі  көрнекі  құралдарды  көрсету.  Бұл  жанама 
демонстрацияның ең көне дəстүрлі түрлері.
Пəндік  –  модельді  жəне  макеттік  демонстрация  –  мысалы,  адам  денесінің 
муляждар-үлгілерінің  немесе  «гимнастшының  денесі  –  снаряд»  жүйесінің  ме-
талл  үлгілерінің  көмегімен  физикалық  жаттығулар  техникасының  элементтерін 
көрсету.
Кино  жəне  бейнемагнитофондық  демонстрация.  Демонстрацияның  осы 
түрінің  маңызды  артықшылықтарының  бірі  динамикада,  оның  ішінде  баяу 
қарқында қозғалыстарды қалпына келтіру жəне сонымен бірге талдау үшін жеке 
фазаларды бөлу мүмкіндіктерінен тұрады.
Таңдау – сенсорлық демонстрация, яғни, осы параметрлерді көру немесе есту 
арқылы қабылдауға мүмкіндік беретін аппаратуралық құрылғылардың көмегімен 
жекелеген  қозғалыс  параметрлерін  қайта  жасау.  Мысалы,  қозғалыстың  қажетті 
жиілігі туралы түсініктерді қалыптастыру үшін оны метроном жəне акустикалық 
аппаратура (акустикалық демонстрация) көмегімен немесе жарық электр сигнал-
дары (жарық сигналдық демонстрация) арқылы қайта шығарады.
Қозғалыстарды  бағыттап  «сезу»  əдістері.  Қозғалыстарды  басқаруда  ең 
қозғалтқыш  аппаратының  проприорецепторлары  өте  маңызды  рөл  атқаратыны 
белгілі. Бұлшықет сезімдері, алдымен, аз анықталған, қимыл-қозғалыс əрекеттерін 
меңгеру процесінде нақтыланады жəне, сайып келгенде, қозғалыс дағдыларының 
сенсомоторлы  негізін  құрайтын  сезімдердің  жалпы  кешенінде  жетекші  орынды 

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2020
78
алады. Бұған ықпал ету үшін қозғалыстарды «сезіну» əдістеріне, оларды арнайы 
жасалған жағдайларда практикалық сынақтан өткізуге тырысады.
Бағдарлау  əдістері.  Бұл  жағдайға  заттық  немесе  символдық  бағдарлардың 
(аспадағы  доптар,  жалаушалар,  нысаналар,  таңбалы  қалқандар,  залдағы  шектеу 
сызықтары жəне т.б.) əрекетін енгізу, олар қозғалыс траекториясының бағытын, ам-
плитудасы мен нысанын, күш салу тогын көрсетеді. Осылайша, олар күш-жігердің 
сыртқы көріністерін неғұрлым пəндік етеді.
Көшбасшылық  жəне  ағымдағы  сенсорлық  бағдарламалау  əдістері.  Бұл 
физикалық  тəрбиеде  қолданылуы  мүмкін  автоматты  құрылғыларды  жасау  тех-
никасы  мен  электроника  прогресіне  байланысты  жылдам  қарқынмен  дами  бас-
тады [5].
ҚОРЫТЫНДЫ
«Тəрбие тал бесіктен басталады» деген нақыл сөз бар халқымызда.Тəрбие бе-
ру тек ақыл айтып, жамандықтан аулақ ұстау ғана емес, дене тəриесінің мəдениеті 
де  өсіп  келе  жатқан  ағзаның  дамуына  ықпал  ететін  бірден  бір  басты  мəселелер-
дің бірі.
Сондықтан  да  жаңа  ғасыр  ұрпақтарының  санасына  дене  тəрбиесінің  ретін, 
дене  жаттығуларының  ағза  дамуындағы  маңызын,  қимыл  қозғалыс  реттілігінің 
дене дамуы үшін маңызы бар екенін ұғындыру педагогика саласы мамадарының 
бірден бір басты мақсаттарының бірі. 
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ
1 Қазақстан  Республикасы  Президентінің  Жарлығы.  «Қазақстан  Респуб-
ликасында  1996–2000  жылдар  аралығыңда  бұқаралық  спорты  дамыту  туралы 
мемлекеттік бағдарламасы» // 1996 ж. 19 желтоқсан. №3276.
2 «Қазақстан – 2030 жолдауы».
3 Роль науки в социально-экономическом прогрессе Казахстана и задачи со-
юза ученых // О. Сабден и др. – Алматы: РОО «Союз ученых», 2006. – 62 с.
4 Бикмухамедов  Р.К.  Содержание  процесса  физического  воспитания  в  си-
стеме педагогического образования // Теория и практика физической культуры. – 
2003. – №7. – С. 45-50. 
5 Кукушкин Г.И. Теория и методика физического воспитания, т. 1, М., 1997; 
Советская  система  физического  воспитания,  под  ред.  Г.И. Кукушкина,  М.,  1995; 
История физической культуры и спорта, М. – 1995. – с. 164. 

1, 2020                                                ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ВЕСТНИК КАЗАХСТАНА
79
6 Имангалиев  А.С.  Развитие  педагогической  валеологии  в  системе  оздоро-
вительной физической культуры старшеклассников: автореф. дис. докт. пед. наук: 
13.00.01, 13.00.04. – Алматы, КазГАСТ, 1999. – 32 с.
7 Қазақстан  Республикасының  Дене  мəдениеті  жəне  спорт  туралы  Заңы. 
1999 ж. 2 желтоқсан. №490-13 ҚР // Sport, 2000, №1, 4-11 қантар.
8 Қазақстан  Республикасы  Президентінің  Жарлығы.  Қазақстан  Республи-
касында  дене  шынықтыруды  жəне  спортты  дамытудың  2001–2005  жылдарға 
арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы. №571, // Астана, 2001 ж.
9 Адамбеков  К.Т.  «Оқушылардың  дене  тəрбиелеудің  педагогикалық  негізі» 
п.ғ.д. дисс. авторефераты. – Алматы, 1995. – 38 бет. 
10 Аяшев А.О. Болашақ мұғалімнің тəрбие жұмысына кəсіби даярлығын де-
не тəрбиесінің құралдары арқылы қалыптастыру. п.ғ.д. дисс. авторефераты. – М., 
1993. – 55 б.
11 Щукевич Л.В. Развитие скоростно-силовых качеств у младших школьни-
ков // Физическая культура в школе. – 2000. – №6. – С. 7-8.
12 Жидких В.П., Борисова В.М. Психофизиологические факторы двигатель-
ной  акивности  школьников  //  Тезисы  научн.-практ.  конф.  «Проблемы  совершен-
ствования школьной физической культуры». – Омск: ОГИФК, 1994. – С. 28-29.
13 Зайцева В.В. Тренировка силы и силовые тренажеры //Теория и практика 
физической культуры. – 1997. – №1. – С. 26-32.
14 Кореневская Г.Н. Сборник игровых сюжетных уроков для учащихся 1–2-х 
классов: метод. указания. – Смоленск, 1998. – 31 с.
15 Мансуров И.И. Основы методики физкультуры в школе: – Ставропольское 
книжное изд-во, 1991. – 220 с.
16 Голубев А.И., Голубева Г.Н., Абрамович В.Б., Иванов Б.М. Круговая тре-
нировка  в  физическом  воспитании  детей  школьного  возраста:  метод.  указания 
для студентов и учителей физ. культуры. – Набережные Челны: Филиал ВГИФК, 
1999. – 19 с.
17 Кузнецов  З.И.  Мектеп  жасындағы  балалардың  негізгі  дене  қасиеттерін-
дамыту // ғылыми конференциясының жинақтары. – Поланга, 1966. 
18 Сапарбаев М.Б. Дене тəрбиесі пəнінің мұғалімдеріне үздіксіз педагогика-
лық  білім  беру  жүйесінің  теориясы  мен  практикасы.  п.ғ.д.дисс.  авторефераты.  – 
Алматы, 1993. – 318 б.
19 Гейнца К.А. Қазақстандағы жалпы білім берегін мектептердегі 1–9 сынып 
оқушыларының  нұсқалық,  бөлімдерін  жете  зерттеу.  п.ғ.к..  дисс.  авторефераты. – 
М., 1995. – 22 б. 
20 Плохой В.Н. Акселерация, ретардация и лыжные гонки // Лыжный спорт: 
Ежегодник. – 1981. – Вып. 2. – C. 15-22.

ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ХАБАРШЫСЫ                                                       1, 2020
80
А. Бахатхан
1
, Д. Ж. Сəкенов
1

жүктеу/скачать 3,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: