Тауық ұрығының біріншілік жолағы

Гаструляцияның екінші сатысы ұрықтық дамудың 3-аптасының басынан
басталады,иммиграция нәтижесінде жасушалар көшеді.Бұл амнион көпіршігінің түбіндегі 
жасушалардың белсенді түрде көбейіп,алдымен ұрықтың алдыңғы,артқы бөлігіне 
қарай,сосын ортасына жинақталып барып созылады даұрықтың бірінші жолағы пайда 
болады.Бұдан мезодерма қалыптасады.Ұрықтың бас бөлігінде бір топ жасушалар тобынан 
біріншілік түйін пайда болады.Бұл түйіннен хорда қалыптасады да біліктік қаңқаны 
түзеді.Кейіннен хорда эволюцияға ұшырайды.Біріншілік жолақтың материалы сыртқы 
жапырақша мен ішкі жапырақша арасына көшіп мезодерманың екі қанатшасын 
қалыптастырады.Осылардың нәтижесінде ұрық үш қабатты жалпақ дискі тәрізді 
болып,құрамында экто-мезо-энтодермадан тұратын қалыпқа келеді. 
Орналасуы ұрық мүшесі хордада. 
Қызметі мезодерманың екі қанатшасын қалыптастыру. 
Тауық ұрығының сомиттері,хордасы,жүйке түтігі
Бояуы: гематоксилин.х400 гематоксилин - негіздік бояуларға жатып, жасушалардың 
ядросын бояйды, эозин-қышқыл бояғыш — жасушалардың протоплазмасын бояйды және 
аз дәрежеде-әртүрлі жасушалық емес құрылымдарды бояйды. Препараттан қарасақ суретте 
соған тура солай ядро көк немесе күлгін , ал цитоплазма мен жасуша аралық заттар 
қызғылт түске боялған. 
1.эктодерма 
2.жүйке түтігі 
3.сомиттер 
4.мезодерманың партетальды жапырақшасы 

5.энтодерма 
6.хорда 
7.мезодерманың висцеральды жапырақшасы 
Ұрықтың сомиттері,хордасы,жүйке түтігі 
Хорда – ұрықтың дорсальды бетінің қақ ортасында орналасқан, сегменттелмеген, 
қарапайым, уақытша иілгіш скелеттік құрылым.Адам эмбриогенезінде хорданың 
айналасында омыртқа бағанасы қалыптасады.Кейіннен омыртқа денелермен қоршалғаннан 
кейін кері дамуға ұшырап жоқ болып кетеді. 
Хорданың негізгі қызметі-нерв табақшасының индукторы болу,яғни оның үстінде 
орналасқан эктодерма бөлігі-нейроэктодерманың нерв тініне және жүйесіне дамуын 
арттыру. 
Сомиттер (сомиты)— ортаңғы үрық жапырақшасы мезодерманың жоғарғы бөлігі. 
Сомиттер ұрық денесінің сегменттеріне сәйкес сегменттеледі. Ол өз кезегінде үш қабаттан: 
Дерматом терінің нағыз тері (дерма) қабаты 
Миотом дененің қаңқа бұлшықеттері 
Склеротом омыртқа бағанының сүйектік негізі (омыртқалар) дамиды 
Жүйке түтігі — эмбриондық біріншілік эктодермадан туындап, ұрық организмінде 
қалыптасатын, пішіні түтік тәрізді біліктік мүше. Жүйке түтігінен жүйке жүйесінің 
мүшелері дамиды. Бастапқы кезеңде жүйке түтігінің қабырғасы бір қабат призма тәрізді 
жасушалардан құралған. Кейінірек, оның қабырғасындағы жасушалар көбейіп, қалыңдап 
күрделеніп, үш қабатқа ажырайды: ішкі — эпендима, ортаңғы — жабынды қабат , сыртқы 
— шеткі перде қабаттары. 
Жүйке түтігінің ішкі қабатындағы эпендима жасушаларынан жұлын өзегі мен ми 
қарыншаларын астарлайтын эпиндима жүйкелік глиясы жетіледі. Мантий жасушаларынан 
нейробласттар мен спонгиабласттар дамиды. Нейробласттардан — нейроциттер, 
спонгиабласттардан —астроцит және олигодендроцит жүйкелік глиялары жетіледі. 

Жүйке түтікшесінің түзілуі мен мезодерманың дифференциялануы. AI – AIV – дамудың 17 
– 21 тәуліктері, ұрықтың көлденең кесіндісі, үлгі.
бояуы: гематоксилин-эозин. Боялуының толық түсінігі: жасушалардың ядролары 
гематоксилинмен көк түске боялған, ал жасуша цитоплазмасы эозинмен яғни қызғылт 
түске боялған. Жалпы, гематоксилин негіздік бояу болып табылады. Боялу қабілетін 
базофилия деп атайды,ал олармен байланысып, көк немесе күлгін түске боялатын жасуша 
құрылымдары - базофильді деп аталады. Эозин - қышқылдық бояу болып табылады. Боялу 
қабілетін оксифилия деп аталады. Бояуды сіңіріп қызғылт немеме қызыл түстес реңдерге 
боялатын құрылымдар оксифильді немесе ацидофильді деп аталады. Жасуша 
цитоплазмасының ацидофильді боялатын құрылымдары митохондрия, сілтілі ақуызды 
секреторлық гранулдар, эритроциттердің сілтілі ақуызы-гемоглобин т.б жатады. 
1 - амнион мезодермасы; 2 – амнион эпителийі;
3 – хорда; 4 – эктодерма;
5 амнион қуысы; 6 – жүйке пластинкасы;
7 – жүйке шұңқыры; 8 – жүйке науасы;
9 — жүйке түтігі; 10 — мезодерма;
11 – эн- тодерма; 12 – сомиттер; 
13 – сомиттердің аяқшасы; 14 – эмбрионалдық целом;
15 — денеплевра; 16 — спланхноплевра 
Орналасуы бас бөлігінде. 

Қызметі жүйке түтігінің ішкі қабатындағы эпендима жасушаларынан жұлын өзегі мен ми 
қарыншаларын астарлайтын эпиндима жүйкелік глиясы жетіледі. Мантий жасушаларынан 
нейробласттар мен спонгиабласттар дамиды. Нейробласттардан — нейроциттер, 
спонгиабласттардан —астроцит және олигодендроцит жүйкелік глиялары жетіледі. 
Тауық ұрығының дене және амнион қатпарлары.
Гематоксилин. Х400 х400 гематоксилин - негіздік бояуларға жатып, жасушалардың 
ядросын бояйды, эозин-қышқыл бояғыш — жасушалардың протоплазмасын бояйды және 
аз дәрежеде-әртүрлі жасушалық емес құрылымдарды бояйды. Препараттан қарасақ суретте 
соған тура солай ядро көк немесе күлгін , ал цитоплазма мен жасуша аралық заттар 
қызғылт түске боялған. 
1-амнион қатпары; 
2-эктодерма; 
3-жүйке түтігі; 
4-сомиттер; 
5-хорда; 
6-қолқа; 
7-дене қатпары; 
8-ішек науасы; 
9-энтодерма. 
Ұрықтық дене және амнион қатпарлары. 

Амнион-ұрық қабықтарының бірі,ұрық дамуы үшін қажет суды қамтамасыз ететін уақытша 
провизорлық ағза.Гаструлияцияның екінші сатысында амниондық көбікше түрінде 
қалыптасады.Оның қабырғасын ұрықтан тыс эктодерма дәне мезодерманың париетальды 
жапырақшасынан тұратын амниондық қабық құрайды. Амнион қуысы өскен сайын,қуыс 
көлемі ұлғайып,амниондық қап қалыптасады. 
Амнион атқаратын қызметтер: 
*қағанақ суын өндіру
*ана мен ұрық организмдерінің арасында заттар алмасуына қатысу 
*плацента құрылуына қатысу 
Ұрықтық дене 
Органогенез-ағзалардың және ағзалар жүйесінің құрылуы. 
Органогенездің аптасында алғашқы қан тамырлар дамып,ұрықтың трофикасын қамтамасыз 
ететін қарапайым жүрек тамырлы жүйе құрылады.Біріншілік ішекте қалқанша,қалқанша 
маңы безі,өкпе, бауыр қалыптаса бастайды 
5 аптасында ми өсуінен бастың үлкеюі болады.Қолдың дамуы,аяқтың дамуынан 
озады:біріншісі-күрек тәрізді,2-шісі жарғақ тәрізді болады. Бұл аптада барлық бас сүйектер 
және жұлын нервтері дамиды.Ақырғы бүйрек,тік ішек, қуыс пайда болады.Жыныстық 
буылтықтар құрылады. 
6 аптасында ұрықтың біріншілік беті көріне бастайды.Шынтақ және білезік танылады,қол 
ұшында саусақтар құрыла бастайды. 
7 аптасында аяқ және қол қатты өзгерістерге ұшырайды болашақ саусақтары анық 
көрінеді.Метанефрогенді тіннің дифференциялануы жалғасып,бүйрек денешелерінің саны 
ұлғаяды. 
8 аптасында эмбрионның ұзыңдығы ұзындығы 25 мм.Аяқ қолының саусақтары әлі қысқа 
және жарғақты,олардың арасында оймалар көрінеді.Аптаның соңында қалыптасқан 
қабақтар,көзді жабады.Құлақ қалқандары өзінің соңғы пішініне ие болады.Аптаның 
соңында қолдың және аяқтың саусақтары анық көрінеді,құйрық толығымен жоқ 
болады.Бастың пішіні дөңгеленеді,мойын аймағы айқындалады 

Бахтақ(форель) ұрығы сарыуыз қапшығымен. 
Гематоксилин-пикрофуксин.х40. гематоксилин - негіздік бояуларға жатып, жасушалардың 
ядросын бояйды, эозин-қышқыл бояғыш — жасушалардың протоплазмасын бояйды және 
аз дәрежеде-әртүрлі жасушалық емес құрылымдарды бояйды. Препараттан қарасақ суретте 
соған тура солай ядро көк немесе күлгін , ал цитоплазма мен жасуша аралық заттар 
қызғылт түске боялған. гематоксилин-пикрофуксинмен бояу гистологиялық тәжірибеде 
шолу препараттарын алу үшін де, арнайы мақсаттар үшін де кеңінен қолданылады. Бұл 
әдіс гематоксилин-эозинді бояумен салыстырғанда бірнеше артықшылыққа ие, өйткені ол 
әр түрлі тіндерді әр түрлі бояйды. Сонымен, пикрофуксинмен боялғаннан кейін дәнекер 
тіннің ашық қызыл түсі бар, ал қалған барлық ұлпалар қоңыр-сары немесе сары-жасыл 
болады. 
1-арқа қанаты; 
2-жүйке түтігі; 
3-хорда; 
4-ішек түтігі; 
5-миомерлер; 
6-қан тамырлары; 
7-сарыуыз қапшығы 
Сары уыз қап-эволюция кезінде ұрық дамуына қажетті қоректік заттарды жинақтайтын 
ұрықтан тыс ағза. 
Адам ұрығының 2 аптасында қалыптасып,ол ұрықтың қоректенуін аз ғана мезгіл 
қамтамасыз етеді.себебі 3 аптадан бастап,ұрық пен ана организмі арасына байланыс 

құрылып,гематотрофты қоректену өтеді. Сары уыз қаптың ұрық ішегімен байланысы сары 
уыз сабақшасы деп аталатын қуысты жіп түрінде сақталады.Қан жасаушы ағза ретінде сары 
уыз қабы эмбрион дамуының 7-8 аптасына дейін қызмет атқарып,3-айдың соңында кері 
дамиды да,қан тамырларын плацентаға өткізетін тар түтікше түрде кіндікм бау құрамына 
кіреді. 
Сары уыз қаптың қабырғасы екі қабаттан тұрады: 
*ішкі қабаты-ұрықтан тыс энтодерма 
*сыртқысы ұрықтан тыс мезодерманың висцеральді жапырақшасы.Ол біріншілік ішектің 
ұрықтың сыртына шығарылған бөлігі. 
Функциясы 3-аптадан бастап ,ұрықтан тыс мезодермада эмбриондық гемопоэз-қанның 
алғашқы жасушалары және алғашқы қан тамырлар дамуы өтеді.Оның ұрықтан тыс 
эктодермасы біріншілік жыныстық жасушалар-гоноциттердің даму көзі болып 
табылады.Соңғылары жыныс бездеріне миграциялап,гаметаларға дифференцияланады. 
Адам амнионы. Амнион эпителиі. 
Гематоксилин -эозин. х400 
Адам амнионы. Ұрықтан тыс мезодерма.
Гематоксилин -эозин. х400 
Боялуының толық түсінігі: жасушалардың ядролары гематоксилинмен көк түске боялған, 
ал жасуша цитоплазмасы эозинмен яғни қызғылт түске боялған. Жалпы, гематоксилин 
негіздік бояу болып табылады. Боялу қабілетін базофилия деп атайды,ал олармен 
байланысып, көк немесе күлгін түске боялатын жасуша құрылымдары - базофильді деп 
аталады. Эозин - қышқылдық бояу болып табылады. Боялу қабілетін оксифилия деп 

аталады. Бояуды сіңіріп қызғылт немеме қызыл түстес реңдерге боялатын құрылымдар 
оксифильді немесе ацидофильді деп аталады. Жасуша цитоплазмасының ацидофильді 
боялатын құрылымдары митохондрия, сілтілі ақуызды секреторлық гранулдар, 
эритроциттердің сілтілі ақуызы-гемоглобин т.б жатады. 
Орналасуы амнионда. 
Амнионның эпителиі – полигоналды жасушалардан түзілген бір қабатты жазық эпителий. 
Эмбриогенездің 3-ші айында жазық эпителий призмалы болып ауысады. Эпителийдің 
жоғарғы бетінде микробүрлер болады. Цитоплазмасында майда липидттердің тамшылары, 
гликоген түйіршіктері және гликозаминогликандар болады. Жасушалардың апикальді 
бөлігінде көлемдері әр түрлі вакуольдер орналасады, олар ішіндегілерін амнион қуысына 
бөледі. Плацентарлы диск аймағындағы амнион эпителийі бір қабатты призмалы, кейде көп 
қатарлы, негізінен секреторлық функцияны атқарады, сонымен қатар амнион эпителиі 
қағанақ суының резорбцисына қатысады. 
Екі кабатты ұрық қалыптасқаннан кейін, губкалар мен ішекқуыстылардан басқа, барлық 
Мезодерма гаструляцияның екінші кезеңі басталады, оның жүрісінде орталық ұрық 
жапырақшасы - мезодерма құралуы өтеді. Мезодерма клеткалық материалы экто - және 
энтодерма арасында, ягни түрін өзгерткен бластоцельде орналасады.Мезодерманың 
қалыптасуы былай өтеді, немесе алғашқыда екі ұрық, жапырақшаларының біреуінің 
құрамында болып кейін бөлініп шығады, немесе өз бетінше құралуы мүмкін. 
Тікентерілілерден басқа барлық омыртқасыз жануарларда мезодерма бластоцельде 
бластопор еріні жанында орналасқан бастапқы екі немесе бірнеше ірі клеткалардан - 
мезотелобластардан құралады. Мезотелобластардан майда клеткалар бөлініп шығып, 
жиналып мезодермалдық материалды кұрайды. 

жүктеу/скачать 8,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: