Тотықтыру, тотықсыздандыру, гидролитикалық процестердің сәйкес реакция теңдеулерін жазып көрсетіңдер

Тотығу-тотықсыздану реакциялары ең көп таралған реакциялар қатарына жатқызылады екенн. Мұндай реакциялар табиғат пен техникада маңызды рөл атқарады. Олар жер бетіндегі тіршіліктің негізі болып табылады, өйткені тірі организмдердегі тыныс алу және метаболизмнемесе зат алмасу, ыдырәу, ашыту, өсімдіктердің жасыл бөліктеріндегі фотосинтез және адам мен жануарлардың жүйке қызметі олармен байланысты. Оларды отынның жануы, металдардың жемірілуі және электролиз процестері кезінде байқауға болады. Олар металлургиялық процестер мен табиғаттағы элементтер циклінің негізінде жатыр. Олардың көмегімен аммиак, сілті, азот, тұз және күкірт қышқылдары және басқа да көптеген өнімдер алынып жатады. Тотығу-тотықсыздану реакцияларының нәтижесінде химиялық энергия гальваңикалық элементтер мен аккумуляторларда электр энергиясына айналады. Олар табиғатты қорғау шараларында кеңінен пайдаланады.

Жылу электр станцияларының бу генераторларының оттықтарында жэне ішкі жану қозғалтқыштарында пайда болатын отынның жану процестері тотықтырғышты қалпына келтіру реакцияларының мысалы болып табылады.

Тотықтырғыштарды қолдану. Тотықтырғыш ретінде калий перманганаты, хром ангидриді және хром қоспасы, азот қышқылы, қорғасын диоксиді және селен диоксиді, қорғасын тетрааацетаты, сутегі асқын тотығы, темір хлориді және басқалары қодланылады. Тотықтырғыштың органикалық қосылыстарға әсер ету бағыты мен қарқындылығы тотықтырғыш затының сипатына, тотықтырғыштың табиғатына, температруаға, ортаның рН-на және т. б. байланысты болып келеді. Мысалғә, анилинді хром қышқылымен тотықтырған кезде хинон, қышқыл ортада калий перманганаты-анилин қара, бейтарап немесе сілтілі ортада калий перманганаты-азобензол және нитробензол түзіледі. Тотығу көп жағдайда су немесе сірке қышқылы ортасында жүзеге асырылып жатады.

Гидролитикалық процестер. Гидролиз-бұл сумен әрекеттескенде глицерид молекулаларын элементтерге бөлу процесі. Біріншіден, гидролиз липаза, фосфолипаза, күшті органикалық және бейорганикалық қышқылдар сияқты катализаторлары бар майларда, сондай-ақ микроорганизмдердің белсенділігі нәтижесінде жүреді. Гидролиз кезінде бос май қышқылдары жиналады, бұл қышқыл санының өсуімен көрінеді. Төмен молекулалы қышқылдардың (май, валериан, нейлон) жиналуымен жағымсыз ерекше дәм мен иіс пайда болады.

Ферментативті және ферментативті емес гидролиз процестері белгілі. Азық-түлік майларындағы ферментативті гидролиз негізінен сақтау шарттары сақталмаған кезде, майлар липаза шығаратын қалыптар мен ашытқылармен зақымданған кезде пайда болады. Тазартылған және ерітілген майлар бұл процестерге аз сезімтал болып келеді.

Ферментативті емес гидролиз майда ерітілген судың әсерінен болады. Бөлме температурасында майдағы судың ерігіштігі, негізінен, пайыздық үлестен аспайды, бұл майлардың гидролизінің шамалы дәрежесін қамтамасыз етеді. Гидролиз процесіне аздап каталитикалық әсер беттік-белсенді заттар, майлармен бірге жүретін фосфолипидтер, моноглицеридтер және т. б. әсер етіп отырады.

Майлардың тотығуы. Атмосфералық ауа құрамыднағы оттегімен майлардың тотығуы олардың бұзылуына әкеледі және тотығу полимеризациясына ықпал етеді.

Ультракүлгін сәулелер полиқанықпаған май қышқылдарының тотығу процесін тездетеді. Жоғары температура, әсіресе 40-45 С аралықта, гидроперекис түзілу жылдамдығын күрт арттырады.

Өсімдік тіндерінде биологиялық катализатор — липоксигеназа кездеседі, ол полиқанықпаған май қышқылдарының тотығуын катализдейді. Жануарлар майларының тотығуы миоглобин туындыларын — ет гем пигменттерін жеделдетеді, олар тіпті 0 °C температурада да белсенді болады. Олар бос радикалдардың пайда болуымен пероксидтерді ыдыратып отырады екен.