1 Аударма үдерісі жайында
жүктеу/скачать 69,62 Kb.
|
1 Аударма дерісі жайында
| Сөзбе-сөз аударманы қазақ ғылымында аударманың сапасын төмендететін, аударма теориясының әдістерін, техникасын меңгермеуден туатын құбылыс деп бағалаушылық бар. Бұл – негізінен көркем әдебиетті аудару практикасын зерттеуден туындыған қорытынды. Сөзбе-сөз аударма көркем мәтінді тәржімалаудағы әмбебап тәсіл емес. Бастапқы мәтіннің формалды немесе семантикалық компоненттерін (сөйлемнің орналасу тәртібін, қосымшалар мен түбір сөзді калька арқылы жасау) екінші тілде тура қайталау – сөзбе-cөз аударудың үлгісі. Көркем әдебиетті дәл осы жолмен тәржімалаған жағдайда ақпараттың мазмұнына, аударылатын тілдің әдеби нормаларына нұқсан келеді. Сонымен қатар сөзбе-сөз аударма – жанрлардың қайсыбір түрлерін аударуда қажетті амал. Айталық, нормативтік құжаттар аудармасының төмен болуы түпнұсқаның – орыс тілінде жасалған мәтіннің – қазақша сөзбе-сөз тәржімаланғанынан деген пікірлер жиі айтылып келеді. Шындығында нормативтік құжаттардың күрделі түрлері (жарғы, жарлық, қаулы, ереже және т.б.) сөзбе-сөз аударылады. Бұлай болуы – аудармашының лингвомәдени құзыретінің төмендігінен емес. Ресми құжаттарды сөзбе-сөз аударып беруге міндетті, мәтінді қазақы тілмен мазмұндап беруге, еркін аударуға, арасына сөз, сөз тіркестерін қосып нақтылап түсіндіруге, түсіріп тастау амалын қолдануға маманның құқығы жоқ. Өйткені бірнеше тілде жасалған заңнамалық құжаттардың барлығының да заң күші бірдей болуы керек. Аударылатын тілдің табиғи заңдылығына салып, «бейімдеп жіберу» ресми құжаттың заң күшін әлсіретеді, бір тілдегі мәтін бір мағынада, ал екінші тілдегі мәтін екінші мағынада ұғынылуы мүмкін. Сондықтан аудармашы нормативтік құжаттарды екінші тілге аударғанда, сөзбе-сөз аударуға амалсыз, әрі заңға сүйене отырып, әділетті, сауатты түрде барады.
Мысалдарға жүгінелік: Көркем әдебиеттің сөзбе-сөз аударылуы: Түпнұсқада: Потом Тушкевич, – ты его видела, он был при Бетси. Аудармада: Одан кейінгі Тушкевич, - сен оны көргенсің, Бетси тұсында болған ол («Анна Каренина» романының аудармасынан). Бұл арада түпнұсқа бойынша бір шығарма кейіпкерінің екінші шығарма кейіпкерінің қасынан қалмай, соның шылауында болғандығы айтылып тұр. Ресми құжаттың аударылуы: Түпнұсқада: Настоящий Указ вступает в силу со дня опубликования, за исключением пункта 2, вступающего в силу с 1 мая 1996 года. Аудармада: Осы Жарлық 1996 жылғы 1 мамырдан бастап күшіне енетін 2 тармағын қоспағанда, жарияланған күнінен бастап күшіне енеді. Көрсетілген сөйлемдердің қай-қайсысы да құрылымдық- семантикалық тұрғыдан сөзбе-сөз аударылған. Сөз жоқ, кейінгі контекст қазақ әдеби тілінің синтаксистік нормаларына, стильдік табиғатына кереғар соғады. Онда сөз қайталаулары бар, сөйлем мүшелерінің орналасу тәртібі бұзылған. Сөзбе-сөз аударма калька ұғымымен ұштасады, кейде екеуі де бірдей ұғым-түсінік (яғни калька дегеніміз – сөзбе-сөз аудару) ретінде қарастырылады. Олардың мәндес, ұғымдас түсініктер екендігі рас. Дегенмен көптеген зерттеулердегі көзқарастарды жан-жақты ескере отырып, төмендегілерді нақтылай түсу қажет болады: Калька – сөзді немесе сөз тіркесін сөзбе-сөз аударудың нәтижесі; басқа тілдегі лексикалық-синтаксистік модельдерге қазақ тілінің модельдерін сәйкес келтіре отырып, жаңа сөз немесе сөз тіркесін жасау. Өзге тілдегі сөз тіркесінің, сөздің бір бөлшегі үшін қазақ тіліндегі тура, сөздікте ұсынылатын, грамматикада көрсетілетін сәйкестік алынады. Мысалы, ағылшынша-орысша- қазақша сәйкестіктерді салыстырсақ, House of Culture – Дом культуры – Мәдениет үйі дегендер калька болып саналады. Калька арқылы жасалғандарға импорталмастыру (импортообмен), үштік одақ (союз трех), жасыл көше (зеленая улица), төртінші билік (четвертая власть), түзеткіш (выпрямитель), келтірілген ұзындық (приведенная длина) деген үлгілерді атауға болады. Алайда калька – формалды аударма; жиі қолданысқа түскен сөз және сөз тіркесі (терминдерден басқасы), калька үлгісінің «сериялы» түрде жұмсалуы тілдік стереотиптердің пайда болуына әкеледі (салыстырыңыз: ақ алтын – қара алтын – жұмсақ алтын). Сөйтіп, сөзбе-сөз аударма сөйлем, абзац деңгейінде, ал калька аударма сөз, сөз тіркесі деңгейінде болады. Көптеген зерттеулерде дәлме-дәл аударма деген терминді кездестіреміз, бұның да калька, сөзбе-сөз аударма, әріпқойлық дегендермен синонимдес жұмсалатын реттері жоқ емес. Әр атауды нақтылай түсер болсақ, дәлме-дәл аударма – екінші тілде бар бірнеше сәйкестіктердің біреуінің түпнұсқа мәтіннің мазмұнына және ең бастысы – аударманы оқитын адамның ұлттық-танымдық қабылдауына, тілдік деңгейіне сәйкес келуі. Мәселен, «На улице идет снег» деген сөйлемнің бірнеше нұсқасын жасауға болады: жүктеу/скачать 69,62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|