Республикалық және жергілікті бюджеттердің кассалық орындалуына Қазынашылық бақылаудың қазіргі жүйесін талдау

Республикалық және жергілікті бюджеттердің операуияларының кассалық орындалуының есебін облыстық Қазынашылық басқарушылығында кассалық әдіс негізінде келесі баланстық шотттарда жүзеге асырылады: № 080 «Бюджеттер арасындағы бөлінетін табыстар», № 100 «ҚР республикалық бюджетінің табыстары», № 120 « ҚР республикалық бюджетінің шығыстары», № 130 «Аудандық және қала бюджеттерінің құралдары», 132 «Облыстық бюджеттердің құралдары», 141 «ҚР республикалық бюджетінің есебінен қаржыландырылатын мекемелердің ағымдық шоттары», № 142 «ҚР жергілікті бюджеттерінің есебінен қаржыландырылатын мекемелердің ағымдық шоттары», № 144 «Депозиттер», № 070 «Қатаң валютадағы валюталық шот», № 160 «Жұмсақ валютадағы валюталық шот», № 724 «Тағайындалған және төленбеген айналымдардың ағымдық шоттары».

Қазынашылықтың территориялық органдарымен бюджетке төлемдер мен ұйымдастырулар есептеледі. Сонымен қатар екінші деңгейлі банктер республикалық және жергілікті бюджетттердің табысына түсетін бюджетке төлемдерді жүргізбейді және бюджетке алынған төлемдер сол күні бірден банкаралық есептесулер арқылы қазынашылықтың облыстық басқармашылығына жібереді.

1995 жылғы 24 сәуірдегі ҚР қабылданған « Салықтар және басқа да бюджетке төлемдер туралы» Заңына сәйкес клиенттердің банктік шоттарынан шығарылған салық төлемдерінің бюджетке дер уақытында түсімін салықтық қызмет органдары қадағалып отырады.

Бюджетке деген қолма-қолсыз төлемдер барлық территориялық қазынашылық органдармен қабылданады және облыстық қазынашылық басқарушылығында бюджетке төлемдерді есептеу бойынша бірлік шот арқылы есептеледі. Қолма-қолсыз салықтар мен басқа да бюджетке міндетті төлемдер келесі құжаттар негізінде қабылданады:

1. 
   нұсқаулықта көрсетілген реквизиттер көрсетілетін төлем тапсырмасы;
   
2. 
   салықтық органдардың бюджетке қайтарымға беретін төлем тапсырмасы;
   
3. 
   кәсіпорындардың төлем тапсырмасы;
   
4. 
   бюджет құралдарын алуға мәжбүр ету негізіндегі территориялық қазынашылық органдар мен терриориялық кеден органдарыныңы бұйрықтары болуы керек.
   

Қолма-қол төлемдерді қабылдаған кезде келесі құжаттар болуы керек:

1. 
   қолма-қол төлеуге хабарлама;
   
2. 
   ф.4-ПД квитанциясы;
   
3. 
   жеке азаматтармен бюджетке төлем қайтарудағы салық оргадарының төлем тапсырмасы;
   

• 
  бюджетке жеке тұлғалардан табыс салығын төлеуге шоттар,
  
• 
  бюджетке әлеуметтік салықтық аударымдарын төлеуге шоттар;
  
• 
  жинақтаушы зейнетақы қорларына жеке тұлғалардан міндетті зейнетақы қорларын аудару бойынша төлеуге шоттар.
  

Қазынашылықтың территориялық органдарына келіп түсетін мемлекеттік мекемелермен алынатын әкімшілік айыппұлдар мен санкциялар сәйкес бюджетке «Салықтық емес түсімдер» категориясы, «Айыппұлдар мен санкциялар бойынша түсімдер» сыныбы бойынша алынады. Заңға сәйкес мемлекеттік баж сот ісінде қарастырылады және жергілікті бюджеттерге «Салықтық емес түсімдер» категориясы мен «Коммерциялық емес табыстардан түсімдер мен әкімшілік алымдар» сыныбы, «Баж» под класы , «Мемлекеттік баж» ерекшелігі бойынша алынады.

Келіп түскен сомалардың есебін салықтық органдар жүргізеді. Желтоқсан айында келіп түскен төлемдер 31-ші желтоқсанға есептеледі. Егер уақыт біткеннен кейін келіп түскен сомалар болатын болса, оларды «Басқа да салықтық емес түсімдер» ерекшелігі бойынша бюджет жіктемесіне алынады. Бюджетке дұрыс есептелмей немесе артық келіп түскен сомаларды қайтару салықтық органдармен жүзеге асырылады және ол салық төлеушінің есептесу шотына аударылау жолымен немесе бюджетке басқа салықтық қарыздарын өтеу жолымен жабылады. Салықтарды есептеу үш нұсқада жүзеге асырылады.

1. 
   бір салық органынан екіншісіне;
   
2. 
   бір бюджеттік жіктемеден екіншісіне;
   
3. 
   бюджет жіктемесінің табыс коды бойынша;
   
4. 
   қате есептелге бөліністе бір бюджеттік жіктеме кодында.
   

Мемлекеттік бюджеттік табыс бөлігін құрауда Қазынашылыққа республикалық және жергілікті бюджеттер арасында мемлекеттік салықтарды бөлу мен қамтамасыз ету қызметі бекітіледі. 80200 шотына күнде келіп түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді Қазынашылық орган жергілікті және республикалық бюджеттер арасында бөледі. Ол ҚР бюджеттік заңнамаларына сәйкес жүзеге асырылады.

Жоғарыда көрсетілген қаржылық көрсеткіштерден көріп отырғанымыздай республикалық бюджеттің негізгі көзі болып салықтық түсімдер және облыстық бюджеттерден алымдар табылады. Табыстар бойынша жоспардың толығымен орындалғанына қарамастан республикалық бюджеттің ресурстарын ұлғайту мүмкіншіліктері толығымен орындалмаған.

Өндірісте салыстырлмалы тұрақтылық байқалады. Өндірістегі өнім көлемі нақты бағада 199,2 млрд. Теңгені құрады. Өндірілген өнімнің физикалық көлемінің индексі өткен жылдың желтоқсанымен салыстырғанда 111 пайызға өскен. Өнеркәсіптік өнім өндірісінің өсімі 2004 жыл мен салыстырғанда металл рудаларынының өсімі -16 пайыз, қара және түсті металдар өндірісі – 22,5 пайыз, электр энергиясын өндіру мен бөлу – 1,3 пайызды құрады.

Бюджеттің жағдайы көбінесе салық төлеушінің қаржылық жағдайымен анықталады. Табыс төлеушілерінің нашар қаржылық жағдайының барысында бюджет гүлденбейді. Кәсіпорындармен қатар бюджеттегі тұрғылықты халықтың төлем қабілеттілігі, дәлірек айтсақ салықтық әлеуеті де алатын орны мол.

Өткен үш жыл ішінде республикамыздағы тұрақсы экономикалық жағдайларға қарамастан барлық өндіріс саласында өрлеу байқалады. 2005 жылы жиынтық табыс 55103304 мың теңгені құрады. Республикалық бюджет құралдарына түсімдер -18422576 мың теңге. Салықтық түсімдер – 12602674 мың теңге, салықтық емес түсімдер – 317731 мың теңге, капиталмен операциялардан табыстар – 2714692 мың теңге.

Ағымдағы жылға жоспар 118,9 пайызға орындалған. Салықтар бойынша: заңды тұлғалардан жеке табыс салығы 143,3 пайыз, бағалы қағаздар эмиссиясы үшін алымдар – 636,4 пайыз, акциздер – 85,8 пайыз, қосылған құнға салық – 124,2 пайыз, кедендік баждар – 85,4 пайыз, кедендік бақылаулар мен кедендік процедуралар – 124,9 пайыз, бонустар – 118,5 пайыз, роялти – 102,0 пайыз.

Статистика көрсеткіштері бойынша 0,.12.2005 жылға Қарағанды облысы үлесінің жалпы республикалық өнеркәсіптік өндірісте 16,1 пайызы, оның ішінде 100 пайыз темір мен болат, қара металдар, 96,9 пайыз – карбид кальциі, 61,5 пайыз күміс өндірген.

2005 жылы облыстың өнеркәсіптік өндірісі 280626,6 млн. теңгеге өнім өндірген, өткен жылмен салыстырғанда физикалық көлем индексі 114,6 пайыз. өсім көмір өндірудің жоғарылауы 18,8 пайызға, және түсті металдар өндіруден 15,8 пайыз болды деп есептеледі.