1 Бес томдық шығармалар жинағы Телжан Шонан лы Оқу құралдары, оқулықтар

Бес томдық шығармалар жинағы
202
Оқұу. 
Біздің асқана. 
Біздің асқанамыз Ленін көшесінде № 16 үйде. Асқанамыз кең, жарық, 
таза, Асқана екі бөлме. Бір бөлме көкне. Онда тамақ пісіреді, шай қайната-
ды, екінші бөлмеде біз тамақ ішеміз. 
Біз күніне 4 ірет тамақ жейміз: Əуелі ертеңгісін шай ішеміз. Шайға біз-
ге екі ыстақан шай, бір тілім ақ нан, бір түйір қант береді. Шайға сүт құй-
ады. Сағат 12-де, үлкен тыныс кезінде, сəскелік жейміз, Сəскелікті ертеңгі 
тамақ деп те айтады. Сəскелікке бір тəрелкі тары көже йа күріш көже жана 
бір тілім қоңыр нан береді. түстен кейін сағат 2-де біз түстік жейміз. Мұны 
түскі ас деп те айтады. Түскі асқа бір тəрелкі тары көже немесе күріш көже, 
немесе кəпүсте көже береді. Онан соң ботқа немесе кəтлет, немесе палау, 
немесе басқа ет тамақ береді. Ет көп пісірсе көже орнына сорпа ішеміз, 
Соңынан тəтті кəмпот йа кійсел береді. Кешке сағат 6-да қант пен, сүт пен, 
бір тілім ақ нан мен шай ішеміз. Сағат 9 кешкілік жейміз. Кешкілікті кешкі 
ас деп те айтады. Кешкілікке бір тəрелке көже бір тілім қоңыр нан береді. 
Асқанада нан, ет, ботқа, кəтлет піскен болады, кейде шійкі болады. Та-
мақ дəмді, кейде дəмсіз де болады. Асқанада қайнаған сұй тұрады. Көже 
мен сорпа кейде ашшы, кейде тұшшы болады. Тұшшы тамаққа тұз сала-
мыз. 
Тамақты  қасық  пен  жейміз,  шанышқы  мен  ұстаймыз,  пышақ  пен  ке-
семіз,  тұураймыз.  Етті  тұураймыз,  нанды  тілеміз,  кəтлетті  кесеміз.  Та-
маққа тойамыз, шайға қанамыз. 
Қорытұу:  вместо  табыс  жалғау  (винительного  падежа)  обычно  упо-
требляется винительный падеж. Винительный падеж употребляется в том 
случае, если хотят указать на определенный предмет или есть без вини-
тельного падежа смысл слова затемняется, но притяжательная форма обя-
зательно употребляется с приставкой табыс жалғау. 
№ 25 сабақ.
§ 1.
Оқұу. 
Асқанадағы əңгіме. 
Қарағандыға серүуенге бардық. Түсте асқанаға келдік. Асқана маңдай-
ында «Қош келдіңіз» деген жазұуды оқыдық. Асқанаға кірдік, бос орынға 
отырдық. Қызметші келді. 
- Сізге не тамақ керек? деп сұрады. 
- Тамақтың тіщімін беріңіз! дедім.
- Тамақ тізімі міне! 
- Маған біріншіге күріш көже, екіншіге палау, үшіншіге кəмпот беріңіз. 
Қызметші алып келді. 

Бес томдық шығармалар жинағы
203
- Көже тұшшы, маған тұз беріңіз!
- Палау ашшы жана шійкі! Нан неге аз?
Көнеге бір тілім нан береміз. Палауға жана тəттіге нан бермейміз. 
- Олай болса, палау орнына маған құуырдақ бер!
Мен құуырдаққа тойдым, шөлдедім. 
- Жолдас шай бар ма?
- Əзір шай жоқ, шай кешке болады. 
- Қойнаған сұу бар ма?
- Міне қайнаған сұу. Мен қайнаған сұу іштім. Мен сұуға қандым. 
- Жолдас, тамақ сізге ұнады ма? деп қызметші сұрады.
- Тамақ дəмді, тойдым, қандым, рақмет. 
Жұмыс: Напишите рассказ: «Біздің асқана» по следующим вопросам: 
Сіздің асқана қай көшеде? Асқана қандай жана неше бөлме. Онда неше 
ірет тамақ береді. не тамақ береді. Тамақ қалай болады: піскен, шійкі, тəтті, 
дəмді, аз, көп? Тамаққа тойасың ба? Ондағы тамақ ұнайды ма? Қандай та-
маққа қасық, шанышқы, пышақ береді? Қасық пен не қыласың? Шанышқы 
мен не қыласың, пышақ пен не қыласың?
№ 26 сабақ. 
Оқұу. 
Қыс. 
Күз өтті. Қыс келді. Құстар жылы жаққа кетті. Күн қысқарды. Түн ұзар-
ды. Ауа сұуыды. Қар жауды. Сұу қатты. Сұу бетінде көк мұз жалтырайды. 
Кейде боран соғады. 
Мал жылы қорада пішен жейді. Адамдар жылы кійім кійеді, жылы үйде 
тұрады, үйді жылы жағады. Балалар жылы кійініп мектепке барады. Сұуық 
күні жолда балалар бетін айаз шымшыйды, сүйеді, қызартады. 
§ 2.
Жұмыс: Напишите рассказ: «Қыс» своими словами.
§ 3.
Өзенде – мұз.
Жерде қар,
Боран борап соғады. 
Бұл қай кезде болады?
Выучите наизусть тсихотворение. 
№ 27 сабақ. 
Балалар, енді қат жазып үйренеміз. Тыңдаңдар, қараңдар, оқыңдар, жа-
зыңдар, орысшаға аударыңдар!

Бес томдық шығармалар жинағы
204
§ 1.
Кішкене қат. 
Петə!  Менің  сыйам  бүгін  үйде  қалды.  Сен  бүгін  маған  сыйаң-
ды бер. Менде қырық кітап бар. Мен саған оқұуға сол кітапты бе-
ремін. 
Жолдасың Шұура 19/1934 жыл.
Жұмыс: Напишите письмо по этому образцу, проса что-нибудь у това-
рища. 
§ 2.
Сүйікті жолдасым Нійнə!
Сенің қатыңды алдым. Денім сау. Мен Алматыда № 10 мектепте оқый-
мын. Оқұушымыз жақсы. бөлім мен бөлім арасында, оқұушы мен оқұушы 
арасында  сатсыйалдық  жарыс  бар.  мен  екпіндімін.  Жаңада  маған  бəйге 
берді. Мұнда тұрмыс жақсы, қала үлкен. Тек сені сағындым. 
Жолдастарға сəлем.
Жолдасың Райа.
17/IV-1934 жыл. 
Жұмыс:  Напишите  письмо  своим  товарищам,  обращайте  внимание, 
как начинается и как заканчивается письмо. 
№ 28 сабақ. 
§ 1.
Сатсыйалдық жарыс. 
Кəрійдөрде мынадай құлақтандырұу тұр:
Ертең 20/IV сағат 2 құлұпта жалпы мектеп жыйылысы.
Күн тəртібі:
1. Сатсыйалдық жарыс тұуралы. 
2. Құлұп бастығының байандамасы. 
Сабақтан соң құлұпта жыйылдық. Төр-аға тұрды да:
- Жолдастар, жыйылыс ашылды деп жарыйалаймын. Қазақ тілін 
оқұушы 4 бөлім мен 5 бөлім жарысқа түседі. Сөз 4 бөлім өкілі жолдас Пе-
тропқа беріледі, - деді. 
Петроп: 
- Жолдастар, біз 5 бөлім мен сатсыйалдық жарысқа түсеміз. Біздің 
шартымыз мынау:
1. 100% сабаққа келеміз. 

Бес томдық шығармалар жинағы
205
2. 100% келер кіласқа шығамыз. 
3. Оқұушы 100% орындаймыз. 
4. Быйыл қазақша 500 сөз үйренеміз. 
5. Быйыл септеу, жіктеу, демеулерді үйренеміз. 
6. Ай сайын жарыс нəтійжесін тексереміз. 
Петроп отырды. 
- Кімнің сөйлегісі келеді?
- Маған сөз бер! – деді Маша. 
- Машаға сөз беріледі. 
- Бұл шартқа бір қосымша керек. Меніңше ол мынау: қабырға гəзетін-
де қазақша бұрыш болсын, - деді Маша. 
- Маша дұрыс айтады. Ұсыныс қабыл алынсын, - деп көп айқайлады.
- Кім Машаың ұсынысын мақылдайды, сол қол көтерсін. 
Машаның ұсынысы бір ауыздан қабыл алынды. 
Қорытұу: В том рассказе встречаются частицы соң, мен, сайын, они 
употребляются после того слова, к которому они относятся и нозываются 
демеу – после слогами или вспомогательными частицами. Демеу пишут-
ся отдельно от основного слова. 
§ 2.
Наиболее употребительные демеу и их управление падежами: 
1. В казакском языке нет предлогов. Русские предлоги заменяются в ка-
закском языке демеу после слогами (əке-мен – с отцом, -астан соң – после 
обеда, сен тұуралы – о тебе) или падежными приставками (базардан – с 
базара, базарға – на базар).
2. После слога – демеу, за исключением нескольких из них, не требуют 
перед собою косвенных падежей. После слогов в казакском языке немного, 
их  всего  около  полтора  десятка,  наиболее  употребительные  из  них  есть 
следующие:
а) тұуралы, жайында – о, об, про, үшін – для, ради, из-за, мен (после 
гласных ұ «р,л» пен – после глухих и бен после звонких) заменяет русский 
творительный падеж с предлогом с и без предлога, иногда союз и не между 
предложениями, а между словами. (Əке мен бала –отец и сын или сын с 
отцом);  ма? (па-ба) – ли;  сайын – еже,  да  (та,  те-де) – «и»  соединитель-
ной; все эти послеслоги ставятся после именительного падежа, напр: мен 
үшін – для меня, мен тұуралы айтпа – про меня не говори, мынау жақсы 
кітап па? – это хорошая ли книга? Қарындаш пен жаздым – карандашом 
написал; ай сайын – ежемесячно, жыл сайын – ежегодно, үлкен де кіші де 
жұмыста – и млад и стар на работе. 
б) соң, кейін – после, ставятся после шығыс жалғау (исходного паде-
жа), напр: сабақтан соң сабақтан кейін – после урока. 
в) шейін, дейін – до, ставятся после барыс жалғау (падежа направления 
и цели) напр: сабаққа шейін, сабаққа дейін – до урока. 
Обратите внимание на способ употребления демеу – после слогов:

Бес томдық шығармалар жинағы
206
Бүгін сатсыйалдық жарыс тұуралы жалпы жыйылыс бодлы. Бұл мəселе 
тұуралы П. байандама жасады. Байандамадан соң төр-аға: сұрау бар ма? 
деді. Сұрау болмады. Ұсыныс үшін мен сөз алдым. Менің ұсынысым қа-
был алынды. Жыйылыстан кейін мен үйге шейін мен келдім. 
№ 29 сабақ. 
§ 1.
Малдың пайдасы. 
Біздің  қалқозда  мал  көп.  Мал  адамға  көп  пайда  келтіреді.  Біз  малды 
жақсы күтеміз. 
Қалқоз ат пен, түйе мен, өгіз мен, мəшійне мен жүк табылды. 
Сыйырдың пайдасы: сүті, еті, терісі. Түйенің пайдасы: жүні, күші, сүті, 
еті,  терісі.  Жылқының  пайдасы:  күші,  сүті,  еті,  қылы.  Ешкінің  пайдасы: 
сүті, терісі, еті, түбіті. Түйе сүтінен шұбат, жылқы сүтінен қымыз жасай-
мыз. Сыйыр, қой, ешкі, сүтінен айран жасаймыз, ірімшік, құрт қайнатамыз.
Жұмыс: отвечайте сначала устна, потом напишите рассказ: «Мал бізге 
не береді» по следующим вопросам:
Қандай мал ұстайсыңдар? Қанша мал ұстайсыңдар? Əр мал не не пайда 
келтіреді? Малды қалай күтесіңдер? Қандай тұқымды мал бар?
№ 30 сабақ. 
§ 1.
Екпінділер (өлең).
Сатсыйалдық жарыста
Аттанайық жарысқа, 
Батырақ, кедей, орташа,
Бұл жарыстан қалыспа!
 
 
Өктəбірəт, пійəнер, 
 
 
Кел жарысқа, кел, кел, кел!
Жұмыс: выучить наизусть стихотворение и выписать глаголы повели-
тельного наклонения.
§ 2.
Спряжение повелительного наклонения:
Мен барайын, кетейін, сұрайын.
Сен бар, кет, сұра. 
Ол барсын, кетсін, сұрасын. 
Біз барайық, кетейік, сұрайық. 
Сіз барыңыз, кетіңіз, сұраңыз. 

Бес томдық шығармалар жинағы
207
(Сендер) (барыңдар), (кетіңдер), (сұраңдар).
Олар барсын, кетсін, сұрасын.
Проспрягать в повелительном наклонении глаголы:
Айт, бер, жарыс, а, тың, жаз, қайт.
№ 31 сабақ. 
§ 1.
Обратите внимание, какую пристваку имеют слова, обозначающие про-
фессию, занятие человека:
Оқұушы сабақ оқыйды. Жұмысшы зауытта жұмыс қылады. Оқытұушы 
мектепте бала оқытады. Қалқозшы егін салады, мал бағады. 
Қорытұу: Для обозначения профессии, занятия данным предметом, к 
основе слова присоединяется приставка шы (ші), напр. Жұмысшы, пешші. 
Образовать  слова,  указывающие  на  профессию,  занятие  человека  на 
следующих слов:
Мал, үй, сұу, егін, гəзет, арба, пеш, мəшійне, темір. 
§ 2.
Выписать слова, указывающие на профессию.
Қалқоздағы кəсіптер. 
Біздің  қалқоз  егін  салады.  Егіншілердің  ішінде  тірəктірші,  тырмашы, 
себүуші бар. Тірəктірші тірəктір мен жер жыртады. Тырмашы тырма мен 
жер тырмалайды. Себүуші тұқым себеді. 
Қалқозда сауын мал жана көлік бар. Сауыншы қатындар сыйыр сауады. 
Малшы мал бағады, көлік күтеді. Қалқоздың шеберлері бар. Олар: етікші, 
үйші, пешші, ұста, арбашы. Етікші етік тігеді. Үйші үй салады. Пешші пеш 
салады. Ұста темір соғады. Арбашы арба жасайды. Əр жұмысқа міндет-
ті бірійгəді бар. қалқоздың барлық жұмысын басқарма басқарады. Біздің 
қалқоз аты «Зəрə». 
№ 32 сабақ. 
§ 1.
Словопроизводство.
1. Все измененич окончаний, все склонения и спряжения, образование 
новых слов с новыми значениями происходят путем присоединения к не-
изменному корню различных приставок.

Бес томдық шығармалар жинағы
208
2.  Все  приставки  казакского  языка  делятся  на:  а)  словообразователь-
ные – жұрнақ и б) словоизменительные – жалғау. Словообразовательные 
приставки образуют от данной основы новые слова с новыми значениями, 
напр, балық – рыба, балықшы – рыбак. Все личные и падежные окончания 
составляют словоизменительные приставки. 
3.  Порядок  отдельных  частей  слова  таков:  основа + словообразоват. 
приставки + словоизмен. приставки. После словоизменительных приста-
вок  идут  самостоятельные  слов.  Следовательно,  слово  пишите  слитно 
со  всеми  словообразовательными  и  словоизменительными  приставками, 
напр. балықшыға – рыбаку. 
4.  В  слове  может  быть  несколько  словообразовательных  приставок  и 
каждая из них изменяет значение слова, но с слове всгда бывает одна сло-
воизменительная приставка. Порядок присоединения словообразователь-
ных и словоизменительных приставок к корню всегда таков: 
Балық – рыба.
Балықшы – рыбак (словообраз. приставка профессии).
Балықшылар – рыбаки (словобраз. прист. множ. ч.).
Балықшыларымыз – наши рыбаки (словообр. приставка притяж. фор-
мы). 
Балықшыларымызға – нашим рыбакам (подеж. окончание). 
5. Словообразовательная приставка сыз (приставка отсутствия) указы-
вает на отсуствие чего-нибудь и соответствует русскому «без», например: 
сұусыз – безводный, без воды; ақшасыз – безденежный, без денег, жерсіз 
– безземельный, без земли. 
6. Приставка присутствия, обилия «лы» (после гласных, полугласных 
и «р» лы-лі, после звонких ды-ді, после глухих ты-ті, обозначает: 1) оби-
лие, наличие, присутствие чего-нибудь, напр. балалы: многодетны, сұулы 
Еділ – многоводная Волга, құмды дала – песчаная степь, борлы тау – ме-
ловая гора, астықты аудан – хлебный район, балықты көл – рыбное озеро 
и т.д. 2) имеющий что-либо, напр. ақылды кісі – умний человек, человек с 
умом, мəшійнелі қалқоз – колхоз имеющий машины, колхоз с машинами 
и т.д. 3) то, на чем ездят, напр: атты кісі – верховой человек, арбалы кісі 
келеді – человек едет в телеге. 
7. Приставка обозначения склонности, наклонности приверженности к 
чему-нибудь или лучшего знания чего-нибудь шыл (шіл), напр:
Леніншіл – Ленинист, Ленинец.
Төңкерісшіл – революционер.
Ұлтшыл – националист.
Өзімшіл – эгоист, самолюбивец.
Ұйқышыл – соня, зассня. 
Сұушыл – водник. 
8. Приставка отвлеченности лық (после гласных, полугласных и «р» 
лық-лік, после звонких дық дік, после глухих тық-тік) образует от при-
лагательных отчасти от существительных и числительных слова с общим 
отвлеченным значением и соответствует русским суффиксам того же зна-
чения ость, ство, ста, ина, не, например:
Балалық – детство.
Жастық – молодость.

Бес томдық шығармалар жинағы
209
Адамдық – человечность, гуманизм. 
Ақмақтық – дурачество. 
Кеңдік – широта, ширина.
Тарлық – теснота.
Ұзындық – длина, долгота.
Ақтық – белизна. 
Көптік – большинство. 
Аздық – меньшинство. 
Саулық – здоровье.
Тазалық – чистота. 
§ 2.
Жұмыс: 1. Образовать новые слова посредством приставки отсутствия: 
ат, адам, күш, астық, жол, ақыл, жоспар. 
2.  Образовать  новые  слова  посредством  приставки  обилия,  присут-
ствия: мал, тау, ағаш, жол, екпін, жоспар, шөп, бақша. 
3. Образоветь новые слова посредством приставки приверженности, 
наклонности: қалық, өсек, Маркіс, Дарбын. 
4.  Образовать  новые  слова  с  отвлеченным  значением:  жақсы,  жаман, 
қараңғы, алыс, жақын. 
№ 33 сабақ. 
§ 1.
Алматының базары. 
Алматыда үш базар бар: Кеңес базары, қалқоз базары, жана жайма ба-
зар. Базарларда күнде сауда болады. Базар ертеңгісін ашылады, кешке қа-
рай жабылады. 
Кеңес бараныда кішкене дүкендер үлкен мағазындар бар. бұлардың са-
удасы түрлі сауда жана шарұуашылық мекемелер мен ұйымдардың қолын-
да. Мағазындарда, дүкендерде əзір кійім, айақ кійім, ыдыс, ойыншық, мата 
жана түрлі ұуақ түйек сатылады. 
Қалқоз базары екі жерде. Бірі астық жана пішен базары, екіншісі мал 
базары.  Астық  пен  пішен  базарына  қалқозшылар  нəрсе  əкеледі.  Мұнда 
астық,  пішен,  отын,  сүт,  айран,  қаймақ,  жұмысртқа,  май,  қауын,  қарбыз, 
қыйар,  жұуа,  кəртоп,  алма,  ет  сатылады.  Нəрсе  қымбат.  Мал  базарын-
да  жылқы,  қой,  сыйыр,  шошқа  түйе  сатылады.  Малда  онша  арзан  емес. 
Қалқоз базарындағы нəрселер ауылдан қалқоздан келеді. 
Жайма базардан түрлі ұсталған нəрселер сатылады. Мұнда ескі кійім, 
ескі ыдыс жана түрлі көр-жер болады. Мұнда нəрсе онша қымбат емес. 
Базарларға жақын түрлі шеберлер жұмыс қылады, ұуақ асқаналар, шай-
қаналар тұрады. 

Бес томдық шығармалар жинағы
210
§ 2. 
Передайте своими словами содержание предыдущего рассказа, потом 
напишите рассказ «Біздің базар». 
§ 3. 
Сравните значение глаголов:
Сатады 
 
Сатылады.
Жабады 
 
Жабылады.
Ашады 
 
Ашылады.
Қорытұу: посредствеом присоединения к основе глагола приставки л 
(ыл) образуется возвратны залог, л переводится на русский язык возврат-
ным местоимением «я», напр: қат жазады – письмо пишет, қат жазылады 
– письмо пишется, сөз айтады – слово говорит, сөз айтылады, слово гово-
рится. 
Образовать возвратный залог от глаголов: басталады, береді, құлақтан-
дырады,  жағады,  бағады,  күтеді,  ішеді,  жасайды,  қарайды,  сұрайды, 
тыңдайды. 
№ 34 сабақ. 
§ 1.
При  чтении  обратите  внимание  на  способ  образования  глаголов  от 
именных слов. 
Жазғытұры. 
Қыс өтті. Жазғытұр басталды. Құстар жылы ақтан келді. Күн ұзарды. 
Түн қысқарды. Ауа жылыды. Қар еріді. Өзендер тасыды. Мұз кетті. Кейде 
жылы жаңбыр жауады. 
Жер көгереді. Гүлдер қызарды, ағарды, көгерді. Ағаштар жапырақтан-
ды. 
Қалқозшылар егін науқанына кірісті. Егіншілер жұмысқа ерте кетеді, 
кеш келеді. бірійгəді екпінді жұмыс қылады, жоспарды кезінде орындауға 
асығады. 
Мал  балалады.  Қой  қоздады.  Түйе  боталады.  Сыйыр  бұзаулады.  Бійе 
құлындады. Ешкі ылақтады. Құс жұмытрқалады. Ійт күшіктеді. Төл көбей-
ді. Ағарған молайды. 
Қорытұу: Для образования глаголов от именныз слов к основе данного 
слова  прибавляется  приставка  ла  (ла-ле)  после  гласных,  после  гласных 
«р» да-де после звонких и та-те после глухих. 
Кроме того инада словам обозначающим качество или свойство, вместо 
ла прибавляется ар-ер или ай-ей напр: құрала, баста, көзде, көгер, ағар, 
көбей, азай, қартай. 

Бес томдық шығармалар жинағы
211
§ 2.
Выписать из предыдущей статьи все глаголы, образование от именных 
слов. 
Образовать глаголы от следующих именных слов:
1. Қыс, жер, бор, іс, орын, тіс, айақ, сау. 
2. Жақсы, жаман, қызыл.
3. Екі, үш, он
§ 3.
Напишите рассказ: «Жазғытұр басталды» следующим вопросам, стара-
ясь дать связанный рассказ:
Қыс қашан өтті? Құстар не қылды? Əуелі қай ққұс келді? Күн не қыл-
ды, түн не қылды? Ауа қандай? Қар қашан кетті? Сұу тасыды ма?жаңбыр 
жауды ма?
Шөп қандай? гүлдер не қылды? Адам не істейді. Екпінділер жұмысты 
қалай істейді. Науқан жоспары орындалды ма? Мал не қылды? Төл не қыл-
ды? Мектеп не істейді?
№ 35 сабақ. 
§ 1.
Өлең. 
Күн ұзарып, 
Қар еріп, 
Сай сұуларға толады. 
Бұл қай кезде болады?
Заучите стихотворение наизусть. 
§ 2.
Со словами ұзарып, еріп сравните следующие. 
Мен   
гəзет 
 
алып 
 
үйге қайттым. 
 
 
 
 
оқып
 
 
 
 
қарап
 
 
 
 
ұстап
Қорытұу: Деепричастие прошедшее образуется от основы глаголы 
через прибавление к ней п (ып после согласных), напр: айтып, келіп, жа-
зып, сұрап. 
Образовать деепричастие прошедшее от глаголоа: 

Бес томдық шығармалар жинағы
212
Кет, күт, өт, кес, же, іш, аш, жап, отыр, тұр, тыңда, істе, баста, сана, 
тол, сат. 
№ 36 сабақ. 
§ 1.
Обратите внимание на способ употребления деепричастия прошедшего 
премени.
Бүгін ерте тұрып, мен асқанаға бардым. Онда шай ішіп, мектепке кет-
тім. Жолда жолдасыма кездесіп, оны мен бірге мектепке кірдім. Кіласты 
сыпырып, терезені сүртіп, бор əзірледім. Сол кезде қоңырау болды. Қоңра-
удан соң оқытұушы кіріп, сабақ басталды. Мектепте 5 сағат оқып, сағат 2 
мен үйге қайттым. 
§ 2.
Жұмбақ: 
 
 
Ақ қойым тұрып кетті
 
 
Қара қойым жатып қалды.
 
 
 
 
 
 
(жер мен қар).
Перевести на каз язык следующие предложения при помощи деепри-
частия: 
Напившись яаю, я пойду в школу. 
Выучив урок, я пойду на общее собрание. 
Встав в 7 часов утра, умывшись холодной водой и напившись чаю, я 
сел за работу. 
№ 37 сабақ. 
§ 1.
Біздің қалқоз.
Біздің қалқозда 100 үй бар. 100 үйде 500 жан бар. оның 245 еркек, 255 
əйел, 80 бала. Жұмыс адамы 350.
Біздің қалқоз егін салады жана мал бағады. Қалқозда құрал-саймын тү-
зейтін ұсталар бар. қалқоз жерді мəшійне мен жыртып, тұқымды мəшійне 
мен себеді. Қалқоз егінді мəшійне мен орады, басады, сұуарады. Быйдай-
дан дійірменге ұн тартады. Əуелі мемлекетке астық тапсырады. Мемлекет 
жоспарын  орындап,  тұқым  қорын  төгіп,  артық  астықты  өзі  ішеді,  кəпе-
ретіпке сатады. Түсімді еңбекке қарай бөледі. 
Біздің қалқоз жылқы, сыйыр, қой ұстайды. Малды сауады мінеді, же-
геді. Малдан жүн, сүт, күш алады. 
Қорытұу: При изменении слова глухие қ, к, п, чередуются перед глас-
ными с ғ, г, б, напр: төк-төгеді, сеп-себеді, бақ-бағады.

Бес томдық шығармалар жинағы
213
Измените следующие слова так, чтобы қ, к, п, | соответственно чере-
довались бы с ғ, г, б: ақ, жап, ек, көк, кітап, тап, жек. 
№ 38 сабақ. 

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: