§ 1.
Біздің қалқоз ұйымдары.
Біздің қалқозда бір неше ұйым бар. бізде кəперетіп, оқұу үйі, клүп, кəм-
самол ұйасы, партыйа ұйасы, мектеп, қалқоз басқармасы бар. жанымызда
ауыл кеңесі бар.
Мектепте бала оқыйды Кəперетіп мүшелеріне нəрсе береді. Клүпте
жыйылыс болады. Оқұу үйінде гəзет-жорнал оқыймыз. Басқарма қалқоз
жұмысын басқарады. Ауыл кеңесі үкімет жұмысын орындайды.
Жұмыс: расскажите устно, какие организации есть в вашем колхозе,
городе, селе.
№ 39 сабақ.
§ 1.
Обратите внимание на способ образование причастия прошедшего и
на его употребление в предложения.
Қат
жазған
берген
алған
ашқан
көрсеткен
адам келді.
Қорытұу: Причастие прошедшее образуется через прибавление к ос-
нове глагола приставки: ған-ген после звонких и қан-кен после глухих.
Причастие сотит впереди подлежащего.
§ 2.
Образуйте причастие прошедшее от следующих глаголов:
Кет кісі, кел жолдас, айт сөз, сыпыр бала, іш, же, сүрт, түзет.
§ 3.
Жаз.
Күн ұзын. Түн қысқа. Ертеден кешке шейін ыссы болады. Айнала
піскен шөп. Көптен жаңбыр көрмеген жер. Сарғауған шөп.
Бір кезде жаңбыр құйды. Шөп қайта көгерді. Айнала орылған пішен.
Кешке шабыннан қайтқан адам. Далада шұу. Айнала жағылған от. Жұмы-
стан шаршаған адамдар, тамақ ішіп, түнде дем алады.
Бес томдық шығармалар жинағы
214
§ 4.
Выписать все причастия из предыдущей статьи.
Перевести на казакский язык при помощи причастия следующие пред-
ложения:
1. Человек, который устал, отдыхает.
2. Товарищ, который приходил ко мне, ушел.
3. Девочка, читавшая газету, учится в школе.
Примечание: причастие прошедшее иногда употребляется, как сказу-
емое тогда оно ставится в конце предложения, напр: шөп піскен – трава
поспела, оқытұушы кеше келген – учитель вчера пришел.
№ 40 сабақ.
§ 1.
Өлең.
Күндер озып
Шөп пісіп
Қалқоз егін орады.
Бұл қай мезгіл болады?
Балалар оқұуға бар, жатпа қарап!
Жұйынып, кійініңдер шапшаңырақ!
Шақырды тауық мана алда қашан.
Қарап тұр терезеден күн жылтырап.
Заучите стихотворение наизусть.
№ 41 сабақ.
§ 1.
Біз не білдік.
Біз быйыл қазақ тілін үйрендік. Енді біз қазақша білеміз. Біз қазақша
сөйлеміз. Біз қазақ кітап оқыймыз. Біз қазақша қат жазамыз. Қазақша біз
гəзет оқыймыз. Біз қазақша сұраймыз. Біз қазақша жауап береміз. Біз қа-
зақша жодласымызға қат жазамыз. Біз қазақша көп білеміз. Біз қазақша
өлең де білеміз.
Қазақ тілі қыйын емес. Келер жылы тағы сатсыйалдық жарыс пен қазақ
тілін үйренеміз. Быйыл біз сатсыйалдық жарыс орындадық.
Жаз қазақша кітабымызды қайта оқыймыз. Кітабымызды күтеміз, жы-
ртпаймыз.
Бес томдық шығармалар жинағы
215
№ 42 сабақ.
§ 1.
Се-Се-Се-Рдің бес жылдығы
Кеңес елін құлпыртты
Қаны қара кəпійталдың
Төбе шашын үрпітті.
Кəмүунер, кəмүунер!
Қызық тұуың қолда бар.
Кəмсамолдың жеткеншегі
Жас пійəнер алқа бар!
№ 43 сабақ.
Жұмыс: рассмотрите эту картину и расскажите, что делают люди. Рас-
сказ напишите на доске совместно и спишите в свою тетрадь.
Бес томдық шығармалар жинағы
216
ҮШІНШІ
Таблица спряжений
Основа казахских глаголов – ІІ лицо ед.ч. повелительного
ся из этой основы через прибавление к ней соответствующих приставок.
уподоблению конечного согласного звука основы.
Положительная форма
Л
и
ц
о
Единственное число
Множественное число
По сингармонизму
По прогресс.
уподоблен.
По сингар-
монизму
По прогресс.
Уподоблен.
Твердое
спряже-
ние
Мягкое
спряже-
ние
После конеч.
Корневого
глухого
Твердое
спряжение
Мягкое
спряжение
После ко-
неч. корне-
вого глухого
Настоящее-будущее время
ІІІ{
ІІ{
І{
жаз-ады
сұра-йды
жаз-асың
сұра-йсың
жаз-амын
сұра-ймын
бер-еді
же-йді
бер-есің
же-йсің
бер-емін
же-ймін
мн. ч.
нет
жаз-асыз
сура-йсыз
жаз-амыз
сұра-ймыз
бер-есіз
же-йсіз
бер-еміз
же-йміз
Прошедшее время
ІІІ{
ІІ{
І{
жаз-ды
сұра-ды
жаз-дың
сұра-дың
жаз-дым
сұра-дым
бер-ді
же-ді
бер-дің
же-дің
бер-дім
же-дім
айт-ты
айт-тың
айт-тым
мн.
жаз-дыңыз
сұра-дыңыз
жаз-дым
жаз-дық
чис.
бер-діңіз
же-діңіз
бер-дік
же-дік
нет
айт-тыңыз
айт-тым
Повелительное наклонение
ІІІ{
ІІ{
І{
жаз
сұра
жаз-айын
сұра-йын
жаз-сын
сұра-сын
бер
же
бер-ейін
же-йін
бер-сін
же-сін
жаз-ыңыз
сұра-ңыз
жаз-айық
сұра-йық
мн.
бер-іңіз
же-ңіз
бер-ейік
же-йік
чис.
нет.
Бес томдық шығармалар жинағы
217
Отрицательная форма (отрицание ма–ме, ба–бе, па–пе вставится
между основой и личн. приставкой)
Единственного число
Мн.число
Приставки прича-
стий:
Прошедшее времия
После гласных и звон-
ких звуков ғап или деп
после глух.
зв. қап или кеп
Приставки дееприча-
стий:
Прошедшее времия
После гласных п со-
гласных ып
По сингармонизму
По прогресс.
подоблен.
Мягкое
склонение
Твердое
склонение
После конеч.
Корневого
глухого
Настоящее- будущее время
жаз-байды
сұра-майды
жаз-байсың
сұра-майсың
жаз-баймын
сұра-маймын
бер-мейді
же-мейді
бер-мейсің
же-мейсің
бер-меймін
же-меймін
айт-пайды
кес-пейді
айт-пайсың
кес-пейсің
айт-паймын
кес-пеймін
мн.ч. нет
жаз-байсыз
жаз-баймын
Прошедшее время
жаз-бады
сұра-мады
жаз-бадың
сұра-мадың
жаз-бадым
сұра-мадым
бер-меді
же-меді
бер-медің
же-медің
бер-медім
же-медім
айт-пады
кес-педі
айт-падың
кес-педің
айт-падым
кес-педім
мн.ч. нет
жаз-бады
жаз-бадық
Повелительное наклонение
жаз-ба
сұра-ма
жаз-байын
сұра-майын
жаз-басын
сұра-масын
бер-ме
же-ме
бер-мейін
же-мейін
бер-месін
же-месін
айт-па
кес-пе
айт-пайын
кес-пейін
айт-пасын
кес-песін
жаз-баңыз
жаз-байын
мн. ч. нет
БӨЛІМ.
казахских глаголов
Приложение № 1
накленения. Другие наклонения формы, виды и залоги глаголов образует-
Приставки же подчиняются гармании гласных основы и прогрессивному
Бес томдық шығармалар жинағы
218
Т а б
Падежных приставок всех слоняемых частей речи. Особая
Обычная форма
Вопрос (сұрау)
Единственное числов
После
гласных
После
звонких
После
глухих
После
носовых:
н,ң,м
Им.п. – атау. кім? не? (кто? что)
__
__
__
__
Род. п. – ілік жалғау, кімнің? ненің?
(кого? чего? чей?)
тың
(нің)
дың
(дің)
тың (тің) ның (нің)
Барыс жалғау. кімде? неде? қайда?
(кому? чему? за чем? за что? на
что? куда?)...
ға (ге)
ға (ге)
қа (ке)
қа (ге)
Вин. п. Табыс жалғау кімді? нені?
(кого? что?)
ны (ні)
ды (ді)
ты (ті)
ды (ді)
Исх. Р. Шығыс жалғау қайдан?
(откуда? из чего? от кого?
дан
(ден)
дан (ден) тан (тен) нан (нен)
Мест.п. жатыс жалғау. қайда?
қашан (когда?) где? у кого? қашан?
когда?
да (де)
да (де)
та (те)
та (те)
Т а б
склонений личных, указательных и некоторых вопросительных
өзің, өзі склоняются по особому,
Падежи
Личные местоимения
Указательные местоймения
Ед. число
Мн. число
Ед. число
мн. Число
Атау
Іл.жал.
Бар.ж.
Таб.ж.
Шығ.ж.
Жат.ж.
Мен, сен, ол
Ме- нің, се- нің, о- ның
Ма- ған, са- ған, о- ған
Ме- ні, се- ні, о- ны
Ме- нен, се- нен, о- дан
Мен- де, сен- де, он- да
Біз, сіз,
олар
Бұл, сол,
Бұ- ның, со- ның
Бұ- ған, со- ған
Мұ- ны, со- ны
Мұ- нан, со- нан
Мұн -да, сон- да
Бұл-ар,
сол-ар.
Та
к
же
,
ка
к
ед
.ч
.
Та
к
же
,
ка
к
ед
.ч
Бес томдық шығармалар жинағы
219
Притяжательная форма
Единственное число
Множественное число
І лицо
ІІ лицо
ІІІ лицо
ыт (т)
ың (ң)
ы (сы)
Для образования мн.
числа между основной и
падежным окончанием
вставлияютсия приставки:
После гласных и согласных
(р,л, й у)
Глухих тар (тер) лар (лер)
Звонких ... дар (дер)
Это огносится к обычной и
к притияжательной форма
ытның (тның)
ыңның (ңның)
ының (сының)
ыта (та)
ыңа (іңе) (ңа)
ыңа (сына)
ытды (тды)
ыңды (ңды)
ың (сың)
ытынан (тынан) ыңынан (ңнан)
ынан (сынан)
ытда (тда)
ыңда (ңда)
ында (сында)
л и ц а
Приложение № 2
внимание обратить на приставки притяжательной формы
Возвратные местоимения
Вопросит. местоимения
Ед. число
Мн. число
Ед. число
Мн. число
Өзім, өзің, өзі
Өзім-нің, өзің-нің, өзі-нің
Өзім-е, өзі-ңе, өзі-не
Өзім-ді, өзің-ді, өзі-н
Өзім-нен, өзің-нен, өзі-нен
Өзі-де, өзің-де, өзім-де
Өзіміз, өзіңіз,
өздері
Қайсы
Қайсы-ның
Қайсы-ған
Қайсы-ны
Қайсы-дан
Қайсы-да
Қайсылары
Та
к
же
,
ка
ве
д.
ч
Та
к
же
,
ка
ве
д.
ч
л и ц а
Приложение № 3
местоимений. Местоимения мен, сен, ол, бұл, сол, қайсы, өзім,
приложенному здесь, образцу
Бес томдық шығармалар жинағы
220
Төртінші бөлім.
Словарь – сөздік.
Слова в словаре расположены в порядке казакского алфавита. В сло-
варь сошли все те слова, который имеются в тексте. Взяты корни слов.
По этим корням ученик сам может вывести значение той или иной формы
слова. Глаголы приведены во ІІ лице. Только те глаголы, которы не пере-
водимы на русский язык в повелительной форме приведены в настоящем
времени единств. числа повелительной формы. Для синонимов в скобках
даются примеры в сочетании с другими словами. Знак – означает повторе-
ние предыдущей основы. Омонимы приводятся рядом в скобках. В целях
справки причтании других книжек в словарь введены некоторые слова, ко-
торые отсутствуют в тексте этой книги.
А.
Аш – открой (есік аш), голодный (ас кісі).
Ашшы – горький.
Ашыл – откройся (возвратная форма от аш, есік-ашылды).
Ашық – открытый, -то.
Адам (кісі) – человек.
Аға – старшый брат.
Ағаш – дерево.
Ағарған ақ – молочная пища (мен ағарған ішемін – я кушая молочное).
Ағыс – течение.
Ай – луна, месяц.
Айа – желей ( мен айаймын - я жалею).
Айақ – нога (оң айақ – правая нога). Чашка (ағаш айақ – деревянная
чашка).
Айақ кійім – обувь.
Айаз – мороз.
Айғыр – жеребец.
Айнал – повернись, поворачивайся, кружись, вертись.
Айнала – кругом, вокруг.
Айқай – крик.
Айқайла – кричи.
Айран – кислое молоко.
Айт (сөйле, де) – говори, расскажи, скажи, (ол саған не айтты - что он
тебе сказал. Мен қазақша сөйледім - я говорил по казахски. Ол не деді -
что он говорил, сказал)
Айырпылан – аэроплан.
Ал – бери, возьми, получай, доставай себе. Перед (чего-нибудь).
Аласа – низкий.
Алда – обманывай (сен алдайсын - ты обманываешь). Впереди (тақта
алда тур – доска стоит впереди).
Алда қашан – давно (ср: көптен).
Алға бар – впереди. Иди впереди (от слова - Ал).
Бес томдық шығармалар жинағы
221
Алматы – название главного города Казакстана.
Алпыс – шестьдесят.
Алты – шесть.
Алыс – далеко (мен алыстан келдім - я издалека приехал). Поменя, об-
меняй (кітап алысайық - поменяем книги).
Аман – (есен, сау) - здоров, -вый ( сенң жолдасың аман - твой тов.
здоров. Есенсіз бе - здоровый ли вы? Мынау сау мал - это здоровая скоти-
на).
Аман ба? (есен, саума) - здраствуй (буквально - здоров ли?).
Амандас – здороваться ( біз амандасамыз - мы здороваемся).
Ана (шеше, əже) – мать (ана, шеше - общее название матери, əже - в
отношении людей в смысле «мама»).
Анау – то, -т.
Апа – старшная сестра, мама.
Апар – отнеси, снеси туда (сокр. от слова алып бар)
Аптамабіл – автомобиль.
Ақ – белый, теки, невинный (ақ қағаз - белая бумага; сұуақты - вода
потекла, бұл ақ кісі - это невинный человек.).
Ақмақ – глупый, дурак (ақымақ кісі - глупый человек, ой ақымақ - о,
дурак).
Ақта – бели, побели, обели. Оправдай - глагол от прилагательного ақ
напр. үй ақтады - побелил дом; сот ақтада - суд оправдал т.е. обелил).
Ақыл – ум, ақылды - умный, ақылсыз - безумный.
Ара – пила, пчела, расстояние; через (болат ара - стальная пила. Ара
ұшады - пчела летает. Арасы алыс - расстояние далеко, күн ара - через
день).
Арасында – между, среди. ( Оқұушылар арасында - между учеников).
Арба – телега.
Арт – зад.
Артта – сзади, позади, на зади.
Артық – свыше, излишек; лишний (жүзден артық - свыше сто. Артық
астық - лишний хлеб, излишек хлеба).
Арзан – дешево, -ый.
Арық – худой, тощий. Арык - канал (ол арық ат - та тощая лошадь).
Ас – пища. Вари, повесь (мен ас жедім - я ел пищу, я кушал. Тамақ ас -
вари пищу, обед. Етті ағашқа ас - мясо повесь на дерево).
Асқана – столовая.
Аста – внизу. Асты - нижная сторона чего нибудь.
Астана – столица.
Астық – хлеб в зерне, мукой. Нан - хлеб печеный. Егін - хлеб на корню.
(астық науқаны - хлебоуборочная кампания. Нан жедім - хлеб ел).
Асыл – ценный, дорогой, улучшенный.
Асылдандыр - улучшай породу (скота).
Асық – торопись, спеши (мен асығамын - я тороплюсь). Игральная баб-
ка (асық ойнады - в бабки играл).
Ат – лошадь-мерин. Имя, стреляй. ( бұл жас ат - это молодая лошадь.
Атың кім - как твое имя? Əскер мылтық атты - войско выстрелило из ру-
жей).
Бес томдық шығармалар жинағы
222
Ата – дед, назови, называй (қарт ата -старый дед, мынау ыстансаны не
деп айтады - как называется станция).
Атал – называйся (страд. глагол напр: Бұл қалай аталады - это как на-
зывается).
Атқар – испольняй (работу).
Атқарұу – исполнение, исполнительный.
Ауа – воздух.
Ау – сеть.
Аудан – район.
Аула – лови (буквально - лови сеть).
Двор (бала аулада - ребенок во дворе).
Ауыр – тяжелый, болей (ауыр жүк - тяжелый груз. Бала ауырады - ре-
бенок болеет).
Аурұу – больной.
Ауыл – аул, деревня.
Ауыз – рот.
Аттан – выступай в поход (букв. садись на коня).
Аттаныс – поход (мəденійет аттанысы - культпоход).
Аз – мало азады - выражается худеет.
Азат – свободный.
Б.
Ба – (бе, па-пе, ма-ме) ли.
Бағады – посет (в широком значении - разводит). см. бақ.
Бай – богатый Муж (жены) Байлар табы - класс богачей. Байсыз қа
тын - женщина без мужа.
Байандама – доклад. Байандамасы - докладчик.
Ба – мед.
Бала – ребенок, дитя.
Балға – молот, молоток.
Балта – топор.
Бақ – паси, карауль, присмотри, за кем нибудь. (Мал бақ - паси скот.
Үй бақ – карауль дом, Бала бақ - смотри за ребенком).
Бақша – сад, огород, бахча.
Бақыла – наблюдай.
Бақыт – счастье. Бақытты - счастливый.
Бағзал – вокзал.
Бар – иди ( на определенное место), ступай. Есть ( нанға бар - ступай
за хлебом. Нан бар - хлеб есть).
Барлық – все, что есть (Барлық адам жұмыста - люди все на работе),
Бас – голово, начало, молоти, шагай, дави (ақылды бас - умная голова.
Жүк басты – груз давил. Ол астық басты - он молотил хлеб).
Басқа – другой, иной ( басқа сөз - другое слово. Басқа уақыт - иное
время).
Басқарма – управление.
Басқар – управляй, заведывай, руководи.
Басқыш – ступень.
Бес томдық шығармалар жинағы
223
Баста – начинай (от слова бас).
Басталды – началось (страд. глагол от баста).
Бастық – руководитель, командир, начальник (іс бастығы - руководи-
тель дела. Əскер бастығы - командир армии, болім бастығы - начальник
отдела).
Бау – сноп. Сад плодовай.
Базар – базар, рынок.
Белсенді – активный.
Белсенділік – активист
Бензін – бензин
Бер – дай
Беріл – отдавайся (страд.глагол от вег)
Бес – пять
Бет – лицо. Страница поверхность. Менің бетім – мое лицо. Кітап беті
– страница книги. Жер беті –поверхность земли).
Бəйгі – приз, премия
Бəрі – все, весь
Бəтер – квартира
Бійе – кобыла дойная (Байтал — кобыла яловая).
Бійік – высокий
Бійле – управляй, танцуй
Біл – знай
Білім – знание, образования
Бір – один
Бір ауыздан – единогласно
Бірақ – но, однако
Бірдей – одинаковый
Бірге – вместо
Бір кезде – одно время
Бір неше – несколько
Бітеді – мирится, заживает. Кончается, вырастает, зарождается. Основа
біт (Ол бітті – он помирился. Шара бітеді – рана заживает. Іс бітеді – дело
кончается, шөп бітеді – трава вырастает, произрастает.
Біз – мы. Шило (біз келдік – мы пришли). Өткір біз – острое шило.
Бойау – краска
Бол – будь
Болымды етістік – положительная форма глагола.
Болымсыз етістік – отрицательная форма глагола.
Бор – мел.
Боран – буран
Боранды – буранил (от слова боран)
Бота – верблюженок
Ботқа – каша
Бөшке – бочка
Бөл – дели
Бөлім – отделение, отдел, группа, чать.
Бөлме – комната
Бөрік – шапка
Бес томдық шығармалар жинағы
224
Бұл – это
Бұлай – этап, вот так (бұлай айт – вот так говори)
Бұқа – бугай
Бұрыш – угол. Перец (қызыл бұрышта қызыл тұу тұр – в крас-
ном уголке стоит красное знамя. Ашшы бұрыш – горький перец).
Бұрын – раньше, прежде
Бұурын – раньше.
Бұзау – теленок.
Бүгін – сегодня (сокращенное от бұл күн)
Бүлдіреді – портит (основа: бүлдір)
Бүтін – целый, –ое
Бійдай – пшеница
Быйыл – нынче, этот год (сокращенный от бұл жыл)
Былтыр – прошлый год, в прошлом году
Ш.
Шабын – косьба, покос (от глагола шап – коси)
Шабындық – покосное угодье
Шаш – волос. Разбрасывай (шаш өседі – волосы растут. Ақша шашты
– разбросил деньги).
Шай – чай
Шайқана – чайная
Шалбар – брюки
Шам – лампа
Шана – сани
Шаңғы – лыжи
Шапан – халат
Шапшаң – быстро, проворно
Шапшаңырақ – побыстрее, попроворнее
Шақ – (кез, мезгіл, уақыт) время, пора, момент.
Шақыр – зови, созови, пригласи.
Шақырылды – созывался, –ось (возвратн. глагол от шақыр)
Шарт – условие
Шарұуа (қара шарұуа) – сельский хозяин, крестьянин.
Шарұуашылық – хозяйство
Шебер – мастер
Шеш – развяжи, сними одежду, разреши (вопрос)
Шеше – (ана əже) – мат (см ана)
Шеге – гвоздь
Шешін – раздевайся
Шек – граница
Шекер (қант) – сахар
Шошқа – свинья
Шот – счеты торговые
Шөл – пустыня, жажда
Шөлдеді – жаждал, пить хотел (от слова шөл)
Бес томдық шығармалар жинағы
225
Шөп – трава
Шұбар – пестрый (в смысле пятнастый)
Шүбірек – тряпка, материя. Ткань.
Шүкір – ответ при приветсвовании
Шымшы – щипай
Шын – истина. Настоящий. (Шын айтамын – истинно говорю. Шын
алтын – настоящее золото).
Шық – выводи, вырастай, роса. (Үйден шығады – из дома выходит.
Шөп шығады – трава вырастает).
Шырқа – затяни песенку.
Ж.
Жабық – закрыто
Жайма базар – толчек, толкучка, барахолка
Жайында (тұуралы) – о, про
Жалшы – наемный, рабочий
Жалпы – общий
Жалтыра – сверкай жалтырайды сверкает
Жаман – плохой, –хо
Жан – душа. Гори (үйде бес жан бар – в доме есть пять душ. От жанды
огонь загорелся)
Жана – еще, и (сен жана не айтасың? – ты езе что говоришь)
Жана басқалар – и другие (см. басқа)
Жанында – окло него, жанында около меня
Жанымызда – около нас. Жаныңызда – около вас
Жаңа – новый, не давно, только что
Жаңалық – новость, новинки
Жаңбыр – дождь
Жап – закрой, покрой (см. жабық)
Жапырақ – лист (на ростении)
Жапырақтанды – оделась листьями (глагол от жапырақ)
Жақ – зажигай, отапливай, щека, стороне, Край. (От жақты – зажег
огонь, Пеш жақты – отопил печь. Арық жақ – худая щека. Біз жақта –в
нашей стороне, в нашем краю)
Жақын – близкий. –ко
Жақсы – хороший, –шо
Жар – стена. Яр. (см. кереге қабырға)
Жарыйала – об’являй, обнородуй, провозглашай.
Жарым – половина, полоумный
Жарық – светный. Ресщепленный, растрескавшийся. (Жарық түн –
светлая ночь. Жер жарық – растрескавшаяся земля)
Жарыс – соревнование. Скачка в перегонку.
Жас – молодой, возраст, лет (ол жас – он молодой)
Жаса – строй; делай; твори (ол арба жасайды – он делает телегу)
Жасасын – да здравствует
Жасыл – зеленый
Бес томдық шығармалар жинағы
226
Жат – ложись, ляг, чужой (жат адам – чужой человек)
Жаттап ал – научи наизусть
Жатыр – лежит
Жауады – падает, идет (в отнош. дождь, снег, град и т.д.)
Жауап – ответ
Жауап бер – отвечай
Жауапкер – ответчик
Жаз – пиши. Разглаживай. Лето. (Сен қат жаз – ты напиши письмо.
Қыртыс жазылды – морщины разгладились. Жаз өтті – лето прошло)
Жазғытұр – весна
Же – еш, кушай
Жек – запрягай
Жеке – индивидуально, единолично.
Желім – клей
Жеңге – старшая сноха
Жеңіл – легкий
Жер-сұу кəмесерійеті – Комиссариат земледелия.
Жеті – семь
Жеткіншек – смена
Жетпіс – семьдесять
Жəшік – ящик
Жəрдем – помощь (см. көмек)
Жіп – нитка
Жоғалды – пропал (от жоқ)
Жол – дорога
Жолдас – товарищ
Жоқ – нет (ставится после отрицаемого словаи пишется отдельно)
Жорнал – журнал.
Жоспар – план
Жұмысшы – работник
Жұрт – народ (сравний қалық, ел)
Жұу –мой (қол жұу – мой руку)
Жұуа – лук (см пыйаз)
Жұуын – умывайся
Жүдеген – потощал, похудел, ухудшился
Жүген – узда.
Жүк – груз. Клажа.
Жүн – шерсть
Жүр – иди, ходи (неопр. маршруту, напр. Мен көп жүрдім – я много
ходил).
Жыйылыс (жыйналыс) – собрание.
Жыл – год
Жылқы – лошадь (общее название. Бір үйір жылқы – один косяк лоша-
дей, сравни: ат, бійе, байтал)
Жылтыр – блестящий, глянцевичый
Жылтырайды – блестит (основа: жылтыра от жылтыр)
Жылы – теплый, и притяж. форма от жыл – год
Жырт – рва, разорви, паши.
Д.
Дайар (əзір) – готовый, во
Бес томдық шығармалар жинағы
227
Дайарла (əзірле) –приготовь
Дайарлан (əзірлен) – приготовься
Дайын – готовый, во (см. дайар əзір).
Дайында – приготовь (см. дайарлан)
Дайындал – приготовься (см. дайарлан)
Дала – степь. Поле. Двор. (Қазақ даласы – казакская степь. Мал далада
жүр – в поле (степи) скот ходит. Бала үйде емес, далада ойнайды – ребе-
нок играет не дома, и на дворе)
Дауыс – голос
Дауысты дыбыс – гласные звуки
Дауыссыз дыбыс – согласные звуки
Де – говори, скажи, молви (употребляется обязательно при передаче чу-
жей речи, напр, ол саған не деді – что он сказал тебе. Ол маған бүгін кешке
кел деді – он сказал чтобы я пришел сюда вечером)
Деген – называемый (всегда употребляется при упоминании названия
чего нибудь и обязательно при названии лично не знакомого слушателю
предмета напр. Қазағыстан астанасы Алматы деген қала – если сулшатель
не был в Алма–ата. Қазағыстан астанасы Алматы – если слушатель был
раньше в Алма–ата)
Дем ал – отдохни
Дем алыс – отдых
Дене – тело
Ден сау – здоров (говорится в отношении человека)
Ден саулық – здоровье
Дене шынықтырұу – физкультура
Дəмді – вкусный
Дəрі – лекарство
Дəрігер (доқтыр) – врач, доктор
Дійірмен – мельница
Доға – дуга
Донбас – Донбасс
Дос – друг
Дұрыс – правильно, верно
Дүкен – лавка. Мастерская.
Дүнійе – мир.
Дыбыс – звук
Е.
Е – быть (от этого древного глагола имеется теперь прошедшее время
из’яв. наклонении и причастии, напр. мен алдым, сен едің, ол еді, екен – я
был, он был, бывший. Особенно употребляется обязательно в предложе-
нии, где есть другие причастия)
Ешкі – коза
Еш – ни (отрицание)
Егін – хлеб на корню (быйыл егін жақсы өсіп келеді – нынешний хлеб
хорошо растет)
Егіс – посев,пашня
Екі – два
Екпін – темп
Екпінді – ударник (от слова екпін)
Ел – население, народ (сравн. қалық, жұрт)
Бес томдық шығармалар жинағы
228
Елүу – пятдесят
Ем – соси. Лечение (бала емшек емеді – ребенок сосет груди. Оған ем
қонбайды – от лечения ему прока нет)
Емес – не (отрицание, стоящее после отр. слова)
Емде – лечи (от слова ем)
Емдел – лечись (страдательн. Глагол)
Енді – теперь. Больше (енді мен қойдым – теперь я перестал. Енді қата
жоқ – больше нет ошибок)
Ең – самый (ең жақсы – самый хороший, лучший)
Еңбек – труд.
Еңбекші – трудящийся
Ер – муж, седло. Қатынның ері – муж женщины. Аттың ері – седло
лошадей)
Еркек – мужчина (см. бай)
Ер бала – мальчик
Ерте – рано.
Ертек – сказка
Ертең – завтра
Ертеңгісін –утром
Есен – здоровый, –во (см. аман есен)
Есік – дверь
Ескен жел – дующий, веющий ветер.
Ескі – старый (в отношении неживого предмета ср. кəрі)
Ет – мясо. Делай (мен ет жедім – я ел мясо. Сен не еттің – что ты де-
лал)
Етік – сапог
Етікші – сапожник
Етістік – глагол
Езеді – давит, угнетает (основа: ез)
Езілген – угнитенный.
Ə.
Əбден – совершенно. Тщательно (əбден дұрыс – совершенно правиль-
но. Доқтыр əбден қарады – доктор тщательно осмотрел)
Əже – малть, мама (см. ана, шеше). Əже – в отношени человека и род-
ной матери, в смысле мама.
Əдебійет – литература
Əдебійетші – литератор, литер – вед.
Əдет – привычка.
Əйел – женщина (общее название, срав. Қатын)
Əйтсе де – тем не менее, все таки.
Əке – отец
Əкел – принеси (сокращенное от алып кел)
Əл – сила, мощь.
Əлі – пока, пока еще, все еще притяж. формы от ал (мен əлі оқыма-
дым – пока я не читал. Ол əлі орынсыз – он еще все без места. Сен əлі тұра
тұр – ты пока еще подожди)
Əн – мотив
Əңгіме – беседа, разговор, рассказ.
Əңгімелес – беседуй
Əр – каждый
Бес томдық шығармалар жинағы
229
Əрі – дальше, туда (əрі отыр – дальше садись, əрі қара – туда смотри)
Əріп – буква.
Əрі қарай – дальше
Əртел – артель
Əтрет – отряд
Əуелі – сперва
Əзір – готовый, –во, покаместь (шай əзір – чай готов. Əзір ақша жоқ –
покаместь деген нет, см. қазыр)
Əзірле – приготовь (см. дайарла – дайында)
Əзірлен – приготовься (см дайарлан, дайында)
Г.
Гəзет – газета
Гүл – цветок
Гүлдейді – цветет (глагол от слова гүл)
І.
Іш – пей. Живот, внутренняя сторона чего нибудь, среди, между. (шай
іш – пей чай. Іш ауырады – живот болит. Оқұушылар ішінде – среди уча-
щихся. Кітап ішінде – в книге.
Ійден – пол
Ійе – хозяин (чего-нибудь)
Ійле – мести
Ійне – иголка, игла
Ійт – собака.
Іл – повесь
Ілүулі тұр – висеть
Інженер – инженер
Іні – младший брат.
Інтернатсыйаналдық – интернациональный
Ірет – ряд, порядок. Бір ірет – один ряд. Істі іретке келтір – приведи
дела в порядок.
Іс – дело
Із – след.
Ізде – ищи (от слова – із)
Ізертте – (зертте – исследуй, расследуй, обследуй (см. зертте)
Й.
Йа (йе) – да. Или (йа, мен істеймін – да, я сделаю, йа сен, йа ол мұнда
келсін – ты или он пусть сюда придет)
К.
Кеш – вечер, поздно (кеш болды – вечер наступил, поздно стало)
Кеше – вчера
Кешке – вечером
Кешкілік (кешкі – ас) – ужин
Кешкі – вечерний
Кедей – бедняк
Бес томдық шығармалар жинағы
230
Кей – некоторый
Кей бір – иные, некоторый (кей бір адам – иные люди, некоторые люди)
Кейде – иногда
Кейін – потом, после, назад (кейін айтарсың – потом скажешь. Сабақтан
кейін келемін – после урока приду. Ол кейін кетті – он пошел назад. См.
соң)
Кел – приди, приходи (сравн. бар, кет, жүр)
Келер – будущее
Келер шақ – будущее время
Келтір – приведи (мысал келтір – приведи примеры. Кейде иногда)
Кен – полезные ископаемые, переносно: залежи, руды россыпи (Қа-
зағыстан кені – полезные ископаемые Казакстана. Көмір кені залежи угля.
Темір кені – железа руды. Алтын кені – золот. рассыпи)
Кең – широкий, проторный.
Кеңес – совет (кеңес үкіметі – соввласть, маған кеңес бер – дай мне
совет)
Кереге – стена, решетчатая стенка кибитки (см. қабырға жар)
Керек – надо, нужно (ставится после того слова, к которому это относится)
Кес – режь (см. тұура, тіл)
Кет – уйди, уходи (ср. кел, бар, жүр)
Кез – момент (сравн. уақыт, шақ, мезгіл)
Кездес – встречайся (от кез)
Кезек – очередь
Кəлендер – календарь
Кəмсамол – комсомол
Кəмүнес – коммунист
Кəмпот – компот
Капійтал – капитал
Кəперетіп – кооператив
Кəпүсте – капуста
Кəрійдер – коридор
Кəртоп – картофель
Кəтлел – котлеты
Кій – одень, надень
Кійім – одежда, платье.
Кійсел – кисель
Кілас – класс (школьный)
Кім – кто
Кір – зайди, заходи, входите. Грязный. Гиря. (үйге кір – зайди в комноту,
кір кійім– грязная одежда. Бір кійло кір – (кило гири см. ылас)
Кірледі – загрязнилось (глагол от кір)
Кірлетті – загразнил
Кісі (адам) – человек
Кітап – книга
Кітапқана – библиотека
Көше – улица
Көш – кочуй, переходи с места на место.
Көшір – спиши, перенеси (от көш напр: дəптерге көшіп – спиши в те-
традь орындықты көшір – перенеси стул)
Көшірме – копия
Көшпелі – кочевой, (от слова көш)
Көйлек – рубашка, женское платье
Бес томдық шығармалар жинағы
231
Көк – синий. Небо (көк көйлек синяя рубашка, Көкте күн – на небе
солнце)
Көкне – кухня
Көл – озеро.
Көлем – пространство
Көлік – подвода – тягловая сила (животная)
Көн – подчуняйся, кожа сушеная.
Көп – много.
Көптен – давно. Помногу (сені көптен көрмедім – тебя не видел я дав-
но. Сабақта көптен бер – помногу давай урок, см. алда қашан)
Кер – жер – всякая всячина: мулочь; пустяковина.
Көреді – видит (от көр) сравно қараша
Көрсет – покажи (от көр).
Көтер – подними.
Көтеріл – поднимайся; восстань (возвр. гл. от көтер)
Көтеріліс – восстание
Көз – глаза
Күш – сила (см əл)
Күшік – щенок.
Күйлі – в хорошем состоянии. Состоятельный.
Күл – смейся. Зола (бала күлді – ребенок засмеялся, сен күл шығар – ты
вынеси золу
Күн – солнце. День.
Күріш – рис
Күнделік – ежедневный
Күрс – курс
Күтеді – заботится, ухаживает, бережет (осн. кут)
Күз – осень.
Күзет – стереги
М.
Ма (ме, ба–бе, па–пе) – ли
Маған – мне (основ. мен)
Май – масло, май – месяц
Мал – скот
Мана – давеча
Мақылда – удобряй
Мата – мануфактура. Спутывай (лошадь)
Мекеме – ечреждение
Мектеп – школа
Мемлекет – государство
Мен – я
Мені – меня
Метір – метр
Мезгіл – время
Мəденійет – культура.
Мəшійне – машина
Мін – садись (недвужищияся предмет
Міне – вот
Міндет – обязанность
Міндетте – обязуй
Бес томдық шығармалар жинағы
232
Мол – достаточно, вдоволь
Молайады – станосится достаточным глагол от мол)
Мөрже – труба
Мұнда – здесь, сюда (мұнда не бар? Здесь что есть? Сен мұнда кел – ты
иди сюда
Мұрын – нос
Мұз – мед
Мұздайды – леденеет, замерает (основ. мұз)
Мүлік – имущество
Мыйрамда – празднуй
Мыйрам – праздник
Мылжың – болтун; толтовня
Мынадай – вот такой. Последеющему
Мыналар – эти, следующие
Мынау – это
Н.
Нан – хлеб печеный (сравн астық, егін
Нар– одногорбый верблюд
Науқан – кампания
Не – что
Неше – (нешеу) – сколько (ср. қанша
Нешінші – который
Неге – почему, зачем
Немесе – или
Несі – что (притяж. форма от не)
Нəре – вещь (см. зат)
Нəтійже – результат
Нəзік – нежный
О.
Одақ – союз (кеңес одағы советский союз)
Одақтас – вступайте в союз, союзный.
Оған – ему.
Ойғыр – үйгур
Ой – мысль, дума.
Ойла – думай
Ойна – играй
Ойын – игра
Ойыншық – игрушка
Ол – он.
Олар – они
Он – десять
Онша – не так (употребл. всегда – отрицательным предложении напр:
Онша жақсы емес – не так хорошо.)
Онда – там, туда
Оң – правый
Оқұу – учение, чтение (ср. – үйренүу)
Оқұушы – ученик, читатель
Оқұу үйі – изба-читальня
Бес томдық шығармалар жинағы
233
Оқы – учись, читай (ср. үйрен)
Оқытұушы – учитель
Ор – жни, ров. (егін орды – жал хлеб; орды қазды – рыл ров)
Орамал – платок
Ора – заверни
Орал – Урал (горы)
Орнады – утвердилась (основа орна)
Орта –середина, центр, средний
Орташа – середняк
Орын – место
Орында – исполняй (корень орын)
Орынбасар – заместитель (орын–басар)
Орнына – вместо, на место
Орындық – стул (корень орын)
Орыс – русский
Осы – это. Осы шақ настоящее время)
От – огонь
Отан – отечество
Отар – колония
Отын – дрова (от от)
Отыр – садись, сиди
Отыз – тридцать
Ө.
Өгіз – вол (сравн (сыйыр бұқа)
Өкірік – округ
Өкіл – представитель
Өлшеу – измерение
Өл – умри
Өлең – песня. Стихотворение (өлең айтты – песньню пел. Өлең жазды
– стихотворение написал).
Өнеді – вырабатывается (продукция). Прививается (укол) произрастает,
принимается (семя). Основ өн.
Өндіріс – производство (корень өн)
Өнім – продукция
Өкімсіз – не продуктивный, не производительный
Өсек – сплетня.
Өт – пройди, проходи. Желчь (Қыс өтті – зима прошла. Өт ашшы –
желчь горька).
Өте – очень.
Өткен – прошедший.
Өткен шақ – прошедший время.
Өзен – река.
Өзі – он сам.
Өзім – я сам.
Өзің – ты сам.
П.
Пайда – польза, прибыль
Палау – плов
Бес томдық шығармалар жинағы
234
Памыйдор – помидор
Парта – парта
Партыйа – партия
Патша – царь
Пеш – печь
Пəбрік – фабрика
Пішен – сено
Піседі – варится (осн. піс)
Пісір – вари (см. ас)
Піскен – спелый, вареный, печеный.
Пышақ – нож
Пошта – почта
Пылақат – плакат
Қ.
Қабыл ал – одобряй, принимай (предложение)
Қабырға – ребро, стена (мал қабырғасы – ребро скота. Үй қабырғасы –
стена дома. См. қар кереге.
Қашан – когда
Қашанда – всегда
Қашау – долото
Қағаз – бумага
Қаһарман – герой
Қай, қайсы – который
Қайшы – ножница
Қайда – где, куда (пышақ қайда – где нож? Қайда барасың – куда идешь)
Қайдан – откуда
Қаймақ – сметана
Қайнаған – кипяченый
Қайнат – кипяти
Қайрат – энергия, сила
Қайт – вернись
Қайтар – верни
Қайта – снова
Қал – оставайся
Қала – город
Қалай – как
Қалам – ручка
Қаламұш – перо
Қалқоз – колхоз
Қалық – народ (см. жұрт, ел)
Қалыспа – не отставай (основа қал).
Қамыр – тесто
Қан – кровь, напейся. Хан (қан шықты – кровь вышла. Сұуға қан – на-
пейся воды. (Қан түсірілді – хан низложен)
Қанша – сколько (срав. неше)
Қандай – какой?
Қант (шекер) – сахар
Қап – мешок
Қар – снег
Бес томдық шығармалар жинағы
235
Қара – черный, смотри (Қара тақта – черная доска. Бері қара – смотри
сюда, ср, көр)
Қара шарұуа – крестьянин
Қарай – частица, указывай, направление. (Бері қарай жүр – сюда иди.
Əрі қарай оқы – дальше читай, основ. қара)
Қараңғы – темный
Қарауыл – караул (основа қара)
Қарбыз – арбуз
Қарсы – против
Қарта – карта
Қарын – живот
Қарындаш – карандаш
Қарындас – младшая сестра.
Қасы, қасында – около, возле
Қасық – ложка
Қат – письмо. Мерзни (қат жаз – пиши письмо. Сұу қатты – вода за-
мерзла)
Қата – ошибка
Қатты – твердый, жесткий, замерз
Қатын – жена. Женщина (вышедшая замуж: ср. əйел)
Қауын – дыня
Қазақ – казак (народ).
Қаз – рой. Гусь (арық қаз – рой арык. Қаз жүр – гусь ходить)
Қазыр – сейчас (ср. əзір)
Қош – до свидание
Қош келдіңіз – добро пожаловать
Қошқар – племенной баран (ср. қай)
Қоғам – общество
Қой – баран (вообще). Оставь, перестань, положи. (қой жайылады –
бараны пасутся, Ойынды қой – оставь, играт. Кітап қайда қойдың – где
положил книгу. Ср. сал, қошқар, саулық)
Қол – рука
Қон – ночуй
Қонақ – гость
Қоңыр – коричневый
Қор – фонд, запас
Қора – хлев, двор, стадо. Мал қорада – скот в хлеве. Бала қорада ойнай-
ды – ребенок играет во дворе. Далада қара мал жүр – в степи ходят стада
скота
Құлұп – клуб
Қорға – защищай
Қорған – защита, крепость
Қорғаушы – защитник
Қорыт – сделай вывод, заключай. Очищать руду. Мен сөзді қорытамын
– я заключаю – резюмирую – речь. Кен қорытады – очищает руду)
Қорытұу – вывод, заключение
Қос – сложи, соединяй
Қосымша – приложение
Қозы – ягненок
Қоздайды – ягнится
Құй – лей, налей
Құл – раб
Бес томдық шығармалар жинағы
236
Құлақ – ухо
Құлақшын – треушник
Құлақтандыр – об’являй, оповещай
Құлақтандырұу – об’явление, оповещание.
Құлат – низвергай, свергай, не спускай.
Құлпырады – переливает цветами (осн. құлпыр), переносно: благоден-
ствует.
Құлпыртты – переносно: привел в благосостояние
Құлын – жеребенок
Құм – песок
Құрал – оборудование, инструмент
Құрал-сайман – орудия
Құр – устрой, строй
Құрылыс – строительство
Құртады – уничтожает (основа құрт)
Құрт – уничтожь. Червь, курт.
Құс – птица
Құуырады – жарит (основа: құуыр)
Құуырдақ – жаркое, жареное
Қыйар – огурец
Қыл – делай, волос жетский (жұмыс қылдым – работал, қыл сатты –
продал волос конский) ср. ет. істе
Қымбат – дорого, –ой
Қымыз – кумыс
Қыр – возвышение, хребет
Қырық – сорок
Қыс – зима. Сжимай (қыс келді – зима пришла, қатты қысты – сильно
сжимал)
Қысқа – короткий
Қысқарады – укорачивается
Қыз – девочка, девушка, –ица
Қызарады – краснеет
Қызартады – заставляет краснеть
Қызмет – служба
Қызметкер, –ші – служащий
Қызыл – красный
Қызыл отау – красная юрта
Қызық – веселый, занимательный
С.
Сабан – сабан, плуг
Сабақ – урок
Сағат – часы, час
Саған – тебе
Сағынады – скучает по кому-либо. Мен жолдасымды сағынамын – я
скучаю по товарищу, основа – сағын)
Сай – овраг
Сайла – выбирай
Сайлау – выбор
Сал – клади (ср. құр, жаса)
Салт-сана – идеология
Бес томдық шығармалар жинағы
237
Салыстыр – сравни
Самай – висок
Сан – число, количество
Сана – считай, сознание (нəрсе сана – считай вещи. Таптық сана – клас-
совое сознание)
Саналы – сознательный
Санасыз – безсознательный
Сақта – храни, береги (ср. күт)
Сарай – сарай, дворец
Сарғайады – желтеет (основа: сары)
Сат – продай
Сатсыйалдық – социалистический
Сатсыйалійзім – социализм
Сатып ал – купи, покупай
Сау – дой, здоров. Сыйыр сау – дой корову. Ден сау – здоров
Сауады – доит
Сауда – торговля
Саулық – здоров, овца (саулық сақта – береги здоровье, саулық сауады
– овцу доит. ср. қой, қошқар)
Сауын – дойный скот
Сауыншы – доярка
Себүуші – сеятель, –ка (от сеп)
Сегіз – восемь
Сейіл – прогулка
Сексен – восемьдесят
Секүнт – секунда
Семіз – жирный
Сен – ты, доверяй (сенемін – доверяю)
Сені – тебя
Сеп – сей
Сəлем – привет
Сəн – роскошь, украшение
Сəскелік – завтрак
Сіз – вы
Сійез – с’езд
Соғыс – война
Сол – тот, левый (сол кісі келді – тот человек пришел, сол қолым ауы-
рады – левая рука болит)
Солда – налево
Сом – рубль
Сонан бері – с тех пор
Сонда – там
Сондықтан – поэтому
Соң – после (см. кейін)
Сорпа – бульон (көже)
Созылады – продолжается (основа созыл)
Сөйле – говори, расскажи (см. – де, айт.)
Соқ – бе, соғады – бьет – переносно: жел соғады – ветер дует
Сөл – сок
Сөз – слово
Сұм – хитрый
Сұр – серый
Бес томдық шығармалар жинағы
238
Сұра – спрашивай, –вопрос
Сұу – вода
Сұула – мочи, намочи
Сұуық – холодно
Сұуырады – веет (основа сұуыр)
Сұусын – напиток
Сүурет – рисунок, картина
Сүй – целуй
Сүрт – вытри
Сүртін – вытирайся
Сүт – молоко
Сүтей – давать много молока
Сыйа – чернила
Сыйақты – тому подобно
Сыйа сауыт – чернильница
Сыйлық – подарок
Сыйыр – корова
Сындыр – сломай
Сыпыр – подметай
Сыпырғыш – метла
Сырты – внешняя сторона чего-нибудь
Сыра – пиво
Сыз – сырое место
Т.
Таба – сковорода
Табыс – достижение
Таға – подкова
Тағы – жəне – еще. Дикий (тағы не айтасың – еще что говоришь. Тағы
қайұуан – дикое животное)
Тағы (басқалар) – и другое
Тағысын тағылар – и т.д.
Тамақ – пища (см. ас)
Тамыр – корень. Приятель, любовник, –ница
Тап – найди. Класс – общественный маған дəптер тап – найди мне те-
традь. Тап дұспаны – классовый враг, жұмысшылар табы – рабочий класс.
Тапсыр – вручи, поручи
Тақта – доска
Таран – причесывайся
Тарт – тяни, тащи
Тары – просо
Тар – тесно, –ный
Тас – камень
Тасы – перенеси, перевези
Татар – татарин
Татұу – мирно, дружно
Тау – гора
Тауар – товар
Тауық – курица
Таза – чистый
Тексер – проверь, обследуй
Бес томдық шығармалар жинағы
239
Телгірам – телеграмма
Темір – железо
Тең – ровный
Теңдік – равенство
Терезе – окно
Тəрбійе – воспитание
Тəрелкі – тарелка
Тəртіп – дисциплина, порядок
Тігін – шитье
Тій – коснитесь, задень, тронь
Тійме – не тронь
Тік – шей, крутой
Тіл – язык, разрежь. (Мен қазақ тілін үйрендім – я изучился каз. языку.
Қарбыз тіл – разрежь арбуза)
Тілім – кусок, ломоть. Бір тілім нан бер – дай один кусок хлеба)
Тірəктір – трактор
Тірі – живой
Тірке – зарегистрируй
Тізім – список
Той – пир, торжество. Наешься (өктəбір тойы – октябрское торжество.
Мен тойдым – я наелся)
Толады – наполняется (осн. тол)
Толтыр – наполняй
Толы - полный (чем-нибудь)
Тон – тулуп
Тоқмаш – лапша
Тоқы – тки
Тоқыма пəбірік – ткацкая фабрика
Тоқұу – тканье
Тоғыз – девять
Тоқсан – девяностоъ
Төбе – потолок, холмы. Макушка (үй төбесі – потолок дома, тау төбесі
– вершина, макушка холма, Адам төбесі – макушка человека)
Төк – слей, вылей (см. құй)
Төл – приплод скота
Төле – плати
Төлеу – платеж
Төңкер – переверни, опрокинь
Төңкеріс – революция
Төраға – председатель (см. аға)
Төрт – четыре
Төсе – постели
Төсек – постель
Тұман – туман
Тұқым – семя
Тұр – вставай, стой
Тұрмыс – жизнь, быт (см. өмір)
Тұура – кроши (см. кес, тіл)
Тұз – соль
Түбіт – пух
Түйе – верблюд
Түйір – крупинка
Бес томдық шығармалар жинағы
240
Түкір – плюнь
Түрі – разный
Түн – ночь
Түс – цвет, сон. Полдень, слезай (Мынау ақ түс – это белый цвет, ол
ұйқыда түс көрді – он во сне видел сон. Түсте сабақ тоқтады – в полдень
уроки приостановились. Ол аттан түсті – он слез с лошади)
Түсім – доход, проход
Түсін – понятно
Түстік – обед
Түзе – исправляй (түзет)
Тый – запрети
Тыйын – копейка
Тыңда – слушай
Тырма – грабли. Борона
Тырмала – борони
Ұ.
Ұйа – ячейка. Гнездо (партыйа ұйасы – партячейка. Құс ұйасы – гнездо
птицы)
Ұйаң дыбыс – звонкие звуки
Ұйым – организация
Ұйқы – сон (см. түс)
Ұйықта – спи
Ұл – сын
Ұлт – нация
Ұлтшыл – националист
Ұлы – великий
Ұмыт – забудь
Ұн – мука (ср. пон: астық, егін)
Ұр – бей
Ұран – дезунг
Ұста – держи, кузнец, слесарь, мастер (дəптерді ұста – держи тетрадь.
Ол жақсы ұста – он хороший мастер. Ұста пышақ соқты – слесарь сделал
нож, см. шебер)
Ұсталған - подержанный
Ұсын – предлагай, предложи
Ұсыныс – предложение
Ұуақ – мелкий
Ұуақ-түйек – мелочь
Ұзақ – долгий
Ұзарды – удлинилось
Ұзын – длинный
У.
Уақыт – время
Ү.
Үш – три
Үй – дом
Бес томдық шығармалар жинағы
241
Үй іші – семья
Үйрен – обучайся, научись, приобретай уменье (жазұуға үйрендім – пи-
сать научился, оқұу керек – учиться надо ср. оқы)
Үйрет – обучай, научи (проактическому. ср.оқыт)
Үйренүу – обучение (ср. оқұу)
Үйткені – потому что
Үкімет – правительство, власть
Үлестір – раздавай
Үлкен – большой
Үреді – лает (осн. үр)
Үрпійіт – волосы дыбом
Үсте – наверху
Үстел – стол
Үз – вырви, оторви, прерви
З.
Заң – закон
Зат – предмет, вешь
Зауыт – завод
Ы.
Ыдыс – посуда
Ышкап – шкаф
Ылас – грязный
Ыластады – запачкал
Ылақ – козленок
Ыссы – горячий
Ыстанса – станция
Ыстақан – стакан.
Бес томдық шығармалар жинағы
242
Достарыңызбен бөлісу: |