1. Біздің заманымызға дейінгі жазу- сызулар мен аңыз- жырлар
жүктеу/скачать 436,29 Kb.
|
К К КІТАП ДЕБИЕТ (3)
- Бұл бет үшін навигация:
- Абылай
- «Айналасын жер тұтқан»
| Бұқар жырау
Бұқар жырау Қалқаманұлы, туған жері – Павлодар облысы Баянауыл ауданы Бұқар жырау Қалқаманұлының сүйегі Баянауылда Далба тауында Бұқар жырау Қалқаманұлының өлеңдерін қағаз бетіне түсірген ЖМәшһүр Жүсіп Көпейұлы Бұқар жырау Қалқаманұлының Абылай туралы екі өлеңін орыс тіліне Ш.Уәлиханов қағаз бетіне түсірген. Бұқар жырау Қалқаманұлының біраз өлеңдерін Потанин жинасған. Бұқар жырау Қалқаманұлы толғаулары: «Тілек», «Айналасын жер тұтқан», «Биік тауға жарасар», «Керей, Қайда барасың?», «Бұқарекең, біз келдік», «Жал-құйрығы қаба деп», «Асқар таудың өлгені», «Атам болған жиырма бес», «Жиырма деген жасыңыз», «Ей, Абылай, Абылай», «Ал тілімді алмасаң», «Қазақтың ханы Абылай», «Батырың өтті, Бөгенбай», т.б. Бұқар жырау 1668-1781 жылдар Бұқар жырау Тәуке, Абылайханға кеңесші болған. Бұқар жырау «Сен он бір жасыңда» деген өлеңі Абылай туралы. Бұқар жырау толғауларында жас Абылай қызмет еткен төре – Әбілмәмбет Бұқар жырау хан Абылайға «Абылайшам, Абылайша» деп сөйлеген. Бұқар жырау Абылайдың қалмақ батыры Қалдан серені жеңгені туралы жырлаған. Бұқар жырауға 1-10 санның мағынасын ашып берген шешен – Қазыбек би. Бұқар жыраудың «Тілек» өлеңіндегі ой қорытындысы – ел бірлігі. Бұқар жыраудың батырлық, ерлік туралы шығармасы – «Батырың өтті, Бөгенбай» Бұқар жырау жоңғар қалмақтарымен күресте ерлік көрсеткен қай батырды жырға қосқан? – Бөгенбай. Бұқар жырау жырға қосқан батырлар – Қабанбай, Бөгенбай, Жәнібек. Бұқар жыраудың жастық пен кәрілікті қарама-қарсы қойып суреттеген толғауы – «Жиырма деген жасыңыз» Айнала алмай ат өлсін, Айыра алмай жат өлсін. Жат бойынан түңілсін. Бәріңіз де бір енеден туғандай болыңыз. - Бұқар жыраудың өлең жолындағы тақырыбы – ел бірлігі. Өлмегенде не өлмейді, Жақсының аты өлмейді. Әкімнің хаты өлмейді, - деген шешендік сөздің авторы - Бұқар жырау Ел бастау қиын емес, Қонатын жерден көл табылады. Қол бастау қиын емес, Шабатын жерден ел табылады, Шаршы топта сөз бастау қиын - деген шумақтың иесі - Бұқар жырау Бұқар жыраудың ел бірлігі тақырыбына арналған толғауы: «Керей, қайда барасың?», «Садыр, қайда барасың?» Бұқар жырау шығармаларының өзекті тақырыбы: елбірлігі, Абылай бейнесін сомдау. Өз тұсында «Орыспен соғыспа» деп үн қататын жырау - Бұқар жырау. «Өкпеңменен қабынба, Өтіңменен жырлама. Орысиенен соғысып, Басыңа мұнша көтерген. Жұртыңа жаулық сағынба», - деген өлең жолдарының авторы - Бұқар жырау «Абылай ханға айтқаны». «Ағайынның аразы, Елдің сәнін кетірер. Абысынның аразы, Ауыл сәнін кетірер», - деген сөздің авторы - Бұқар жырау. Ханның жақсы болмағы – Қарашаның елдігі. Қараша халық сыйласа, Алтыннан болар белдігі, - деген өлең шщумағы - Бұқар жырау. Жаманмен жолдас болсаңыз, Көрінгенге күлкі етер Жақсымен жолдас болсаңыз, Айырылмасқа серт етер, - деген үзіндінің авторы - Бұқар жырау Бұқар жыраудың шығармасы – «Айналасын жер тұтқан» Айналасын жер тұтқан, Айды батпас демеңіз. Айнала ішсе таусылмас, Көл суалмас демеңіз, - шумағының иесі - Бұқар жырау. Отының болсын жантақтан, Қатының болсын қалмақтан. Қосының болсын қазақтан, - деген жолдардың авторы - Бұқар жырау. Бәрін айт та, бірін айт, Халық толқыса тұра алмайды хан тағында, - деген өлең жолдарының автры - Бұқар жырау. Найза бойы жар екен, Түсіп кетсең түбіне. Түбі терең көл екен, Ел қонбайтын шөл екен, - деген Бұқар жыраудың айтқан мәселесі – Кәрілік . Жақын жерде шөп жесе, Жердің сәнін кетірер. Ағайынның аразы, Елдің сәнін кетірер. Абысынның аразы, Ауыл сәнін кетірер, - Бұқар жыраудың өлеңіндегі ұйқас түрі мен буын саны – 7-8 буынды, шалыс ұйқас. Бұқар жыраудың «Қиядан қиқу төгілсе, Аттың басын тартпаған» - тармақтардағы «аттың басын тартпау» тіркесінің мағынасы – жаудан қаймықпаған, қайтпаған деген ұғым. Бұқар жыраудың «Мен – өгіз терісі талыспын» деген өлең жолындағы «талыс» сөзінің мәні – шеберлік аспаптарын салатын сірі-көн ыдыс. Бұқар жыраудың «сен - бұзаудың терісі шөншіксің» деп, керейлерге айтқан сөзіндегі «шөншік» сөзінің мағынасы – Жарғақ қалта. Бұқар жыраудың шығармаларын жинап, қағаз бетіне түсірген(Мәшһүр Жүсіп Көпеев) Бұқар жыраудың шығармаларына жоғары баға берген белгілі ғұлама, фольклорист әрі дінмар (Мәшһүр Жүсіп Көпеев) Бұқар жыраудың ел бірлігі тақырыбындағы толғаулар (« Керей қайда барасын»?; «Бірінші тілек тілеңіз»; «Ей, Абылай ,Абылай») Бұқардың толғаулары: («Жал-құйрығы қаба деп»; «Айналасын жар тұтқан») Бұқардың қай толғауынан? Мен- Арғын деген арыспын, Азуы кере қарыспын...(«Керей,қайда барасың?») Өз басынан тоғыз ханның билігін өткізіп, ақылшы, кемеңгер би болған жырау:( Бұқар жырау) Өткіздің тоғыз ханды толғауменен, Шештің талай түйінді болжауменен. Іс болса қиын – қыстау сен сөйлеттің, Қылыштай қып- қызыл қорғауменен,- деп Үмбетей жырау сипаттаған:(Бұқар жырауды) Бұқардың Абылай туралы екі өлеңін орысшалап хатқа түсірген ғалым (Ш. Уәлиханов) « Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» заманынан қалған өлең: (« Елім – ай») Қазақ халқы « Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасына тап болған жыл:(1723 жыл) Жоңғар қалмақтарының ханы Қалдан – Серен қазақтың атақты ханының тұсында өмір сүрген:( Абылай ) « Қаратаудың басынан көш келеді» әні қандай оқиғаға байланысты шығарылған?( Жоңғар шапқыншылығы) жүктеу/скачать 436,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|